του Ηλία Ζιώγα
Παρά την κατάρρευση των χρηματιστηρίων διεθνώς, οι αναλυτές παραμένουν καθησυχαστικοί. Πρόκειται, επισημαίνουν, για ένα έντονο άλλα παροδικό φαινόμενο και όταν λήξει η κατάσταση έκτακτης ανάγκης η οικονομία θα ανακάμψει ταχύτατα. Κι’ όμως, δεν θα υπάρξει επιστροφή στην κανονικότητα. Αντίθετα, η πανδημία του κοροναϊού πιθανότατα θα αποτελέσει τον “μαύρο κύκνο”, το απρόβλεπτο και τυχαίο σοκ που θα αποτελέσει καταλύτη για απότομες και αναγκαίες πολιτικές και οικονομικές μετατοπίσεις που καθυστερούν εδώ και πάνω από μια δεκαετία.
Από την κρίση του 2008, το νεοφιλελεύθερο δόγμα κρατιέται στην ζωή σαν ζόμπι, με την συνεχή παρέμβαση κυβερνήσεων, υπερεθνικών οργανισμών (Ε.Ε.), κεντρικών τραπεζών και φυσικά διαμορφωτών κοινής γνώμης. Αν και η κοινωνική του νομιμοποίηση έχει σχεδόν καταρρεύσει, κάτι που αντανακλάται και σε φαινομενικά σημαντικές αλλαγές στο πολιτικό σκηνικό, συνεχίζει να καθορίζει τις συντεταγμένες της πολιτικοοικονομικής ζωής στο δυτικό κόσμο. Η διατήρηση του νεοφιλελεύθερου status quo αποτέλεσε τη βασική μέριμνα του πολιτικού προσωπικού, αγνοώντας τα εντεινόμενα κοινωνικά και περιβαλλοντικά αδιέξοδα της πολιτικής αυτής.
Αυτές τις μέρες, είναι τα ίδια τα νεοφιλελεύθερα κράτη που αναγκάζονται να βάλουν τις κοινωνίες πάνω από την οικονομική φούσκα που προστάτευαν τόσο καιρό. Η παύση λειτουργίας ολόκληρων οικονομικών κλάδων, οι επιτάξεις αποθεμάτων και επιχειρήσεων, οι επιθετικές παρεμβάσεις στην αγορά φαίνονται πια – και είναι – αυτονόητα μέτρα όταν κινδυνεύουν εκατομμύρια ζωές. Η κυνική μεν, συνεπής δε στην απάνθρωπη λογική του οικονομικού φιλελευθερισμού στάση της Μεγάλης Βρετανίας του Μπόρις Τζόνσον, δέχεται την χλεύη και την απαξίωση. Δεν πρέπει να υποτιμήσουμε τη σπουδαιότητα αυτής της απότομης αλλαγής πλεύσης, γιατί η πανδημία είναι μόνο η πρώτη από τις κρίσεις που θα ακολουθήσουν.
Πώς θα αντιμετωπιστούν, για παράδειγμα, οι ατελείωτες χρεοκοπίες στον παγκόσμιο τουριστικό κλάδο; Πώς θα εξυπηρετηθούν τα 19 τρις δολάρια επισφαλών εταιρικών δανείων; Με ποιο τρόπο θα αποφύγει την πλήρη κατάρρευση ένα χρηματοπιστωτικό σύστημα βουτηγμένο στο χρέος περισσότερο και από το 2008; Τι θα γίνει με την καλπάζουσα ανεργία και την καθίζηση της ενεργούς ζήτησης; Και τέλος, για να έρθουμε και στα δικά μας, πώς θα στηριχθούν τα δημόσια οικονομικά όταν οι αγορές θα αρνούνται να δανείσουν;
Λύσεις για όλα αυτά υπάρχουν, μόνο που δεν μπορούν να είναι αυτές που ήδη εφαρμόστηκαν. Τα επιτόκια των κεντρικών τραπεζών είναι ακόμα στο 0, η ποσοτική χαλάρωση (“Quantitative Easing”) δεν τέλειωσε ποτέ και τα σκληρά μνημόνια δεν θα ήταν εφαρμόσιμα. Εικάζω ότι τα οικονομικά και πολιτικά μπαλώματα της προηγούμενης δεκαετίας θα ξεχαρβαλωθούν ταχύτατα και θα πάρουν τη θέση τους στην ιστορία ως αυτό που ήταν: μια άτολμη και καιροσκοπική προσπάθεια να χωρέσουμε μαζί με τον ελέφαντα στο δωμάτιο.
Οι κυβερνήσεις, ενδυναμωμένες από την άσκηση ισχύος για τον έλεγχο της πανδημίας, θα έχουν την αυτοπεποίθηση να προβούν σε δυναμικές και “ανορθόδοξες” κινήσεις για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης – και πολύ πιθανά στη συνέχεια και της κλιματικής κρίσης. Προς όφελος ποιου και με ποιες μεθόδους (όταν π.χ. η Κίνα θα φαντάζει “πρότυπο” αντιμετώπισης των κρίσεων της νέας εποχής), εξαρτάται από την δράση όλων μας.
Σε κάθε περίπτωση, ας πάρουμε δυνάμεις σπίτια μας, γιατί όταν βγούμε θα τις χρειαστούμε. Οι αναταράξεις θα είναι ισχυρές και θα κρατήσουν χρόνια. Και εν πολλοίς θα κρίνουν την επόμενη κατάσταση ισορροπίας, κάπου μεταξύ του δημοκρατικού σοσιαλισμού και του (πραγματικά) αυταρχικού καπιταλισμού.
Το νεοφιλελευθερισμό, όπως και να ‘χει, τον κήδεψε ο μαύρος κύκνος.
*H στήλη (φιλ≠) ελευθέρως παίρνει θέση σε ζητήματα επικαιρότητας από ριζοσπαστική σκοπιά. Η σύνταξη της στήλης γίνεται συλλογικά από τη συντακτική της ομάδα και είναι ανοιχτή σε κάθε ενδιαφερόμενο. Για αποστολή προτεινόμενων κειμένων προς δημοσίευση ή και επικοινωνία με τη συντακτική ομάδα της στήλης μπορείτε να μας αποστέλλετε e-mail στο [email protected]