Δέκα χρόνια συμπληρώνονται την Τετάρτη αφότου άρχισε να λειτουργεί η φυλακή στη βάση του αμερικανικού πολεμικού ναυτικού στην Ακτή Γκουαντάναμο, την 11η Ιανουαρίου 2002.
Στη φυλακή υπάρχουν σήμερα διάφορα επίπεδα ασφάλειας για τους 171 κρατούμενούς της. Σε ορισμένα τμήματά της οι φυλακισμένοι κινούνται ελεύθερα πίσω από ένα διαχωριστικό από πλεξιγκλάς και έχουν πρόσβαση “σε μαθήματα αγγλικών, τέχνης και διαχείρισης του χρόνου”, εξηγούν αμερικανοί στρατιωτικοί. Οι “κρατούμενοι που δεν συμμορφώνονται” κρατούνται σε κελιά 29 τετραγωνικών με ένα κρεβάτι και μια τουαλέτα.
Η φυλακή αμαυρώνει την φήμη των ΗΠΑ σε διεθνές επίπεδο και το νομικό σύστημα της χώρας, που προβλέπει ρητά ότι οι ύποπτοι ενημερώνονται για τις κατηγορίες που αντιμετωπίζουν, έχουν δικαίωμα σε μια γρήγορη δίκη και θεωρούνται αθώοι μέχρι αποδείξεως του εναντίου.
Την τελευταία δεκαετία τουλάχιστον 780 ύποπτοι φυλακίστηκαν στο Γκουαντάναμο–ενώ οι πρώτοι 12 που είχαν μεταφερθεί στη φυλακή εξακολουθούν να κρατούνται σε αυτή. Μόνο ένας από τους 12 δικάστηκε και καταδικάστηκε –σε ισόβια– ενώ μόνο ένας μικρός αριθμός εξ όσων έχουν εγκλειστεί στο Γκουαντάναμο έχουν προσαχθεί σε δίκη.
Τη φυλακή δημιούργησαν οι ένοπλες δυνάμεις με εντολή του τότε προέδρου Τζορτζ Ου. Μπους για να κρατούνται ύποπτοι ως μέλη της αλ Κάιντα και άλλοι “εχθρικοί μαχητές” που συλλαμβάνονταν στο Αφγανιστάν, στο Ιράκ, στο Πακιστάν και αλλού και δεν ανήκαν σε κάποιον τακτικό στρατό.
Το γεγονός ότι δεν επρόκειτο για στρατιώτες των ένοπλων δυνάμεων κάποιας χώρας, σύμφωνα με τους νομικούς συμβούλους της κυβέρνησης Μπους, απάλλασσε τις Ηνωμένες Πολιτείες από την υποχρέωση να εφαρμόζει τις Συνθήκες της Γενεύης για τους αιχμαλώτους πολέμου, ενώ και οι στρατιωτικοί εισαγγελείς τόνιζαν ότι λόγω της φύσης των εγκλημάτων για τα οποία κατηγορούνταν οι κρατούμενοι η μυστικότητα ήταν απαραίτητη.
Όταν διεκδικούσε την προεδρία των ΗΠΑ, το 2008, ο Μπαράκ Ομπάμα υποσχόταν να κλείσει τη φυλακή στο Γκουαντάναμο ώστε να αποκατασταθεί η εικόνα της χώρας σε ό,τι αφορά την τήρηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε διεθνές επίπεδο.
Αλλά λόγω των έντονων αντιδράσεων στις προτάσεις του Λευκού Οίκου να μεταφερθούν οι κρατούμενοι σε φυλακές στο έδαφος των Ηνωμένων Πολιτειών –τόσο οι αρχές στη Νέα Υόρκη όσο και το Κογκρέσο αντιτάχθηκαν σε κάθε τέτοια πιθανότητα–, ο Ομπάμα όχι μόνο υπαναχώρησε αλλά τον Δεκέμβριο επικύρωσε έναν αμφιλεγόμενο νόμο που προβλέπει ότι ο στρατός θα μπορεί να φυλακίζει οποιονδήποτε κρίνει ότι είναι μέλος της αλ Κάιντα ή “δυνάμεων που σχετίζονται με αυτή”.
Είναι η πρώτη φορά που το αμερικάνικο Κογκρέσο ενέκρινε νόμο που προβλέπει ότι ο στρατός μπορεί να φυλακίζει. Αν και οι πολίτες των ΗΠΑ εξαιρούνται και χρειάζεται προεδρική εντολή, ο νόμος προκάλεσε εκ νέου έντονες επικρίσεις από οργανώσεις προάσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, που επισήμαναν ότι δίνει την δυνατότητα στον αμερικανικό στρατό να κρατά επ' αόριστον όποιον θεωρεί μέλος ή υποστηρικτή της αλ Κάιντα και των Ταλιμπάν