Δημοκρατία αλά Αγγλικά: Μεσαιωνικά προνόμια και βαθύ κράτος

του Μηχάλη Γιαννεσκή

Το βασιλικό προνόμιο, το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί από την βασίλισσα ή την κυβέρνηση, δεν αποτελεί το μόνο τρόπο για να παρακαμφθεί το Κοινοβούλιο. Διάφορες άλλες «ιδιαιτερότητες» της βρετανικής παράδοσης έχουν επιστρατευθεί στο παρελθόν για να προσπεραστούν δημοκρατικά «κωλύματα».
 

Μεσαιωνικά κατάλοιπα

 
Όταν το 1066 οι Νορμανδοί κατέλαβαν την Αγγλία, ο βασιλιάς Γουίλιαμ ίδρυσε ένα συμβούλιο (το  Curia Regis), το οποίο συμβουλευόταν για διάφορα θέματα. Στη σημερινή του μορφή ονομάζεται Συμβούλιο του Στέμματος (κατά λέξη «Privy Council», διότι οι συνεδριάσεις είναι κλειστές – in private). Παρότι οι εξουσίες του έχουν περιοριστεί με την πάροδο του χρόνου, είναι ακόμα και σήμερα σημαντικές: η βασίλισσα με το Συμβούλιο μπορούν να χρησιμοποιήσουν το βασιλικό προνόμιο σε διάφορες περιπτώσεις, όπως για να κηρύξουν πόλεμο. Το βασιλικό προνόμιο χρησιμοποιήθηκε το 1999 για να ασκηθεί βέτο σε πρόταση νόμου που αφορούσε τη συγκατάθεση του Κοινοβουλίου για τον βομβαρδισμό του Ιράκ.
 
Το Συμβούλιο προσφέρει ένα νομοθετικό «παράθυρο» στην εξουσία, καθότι μπορεί να εκδώσει νόμους χωρίς τη συγκατάθεση του Κοινοβουλίου, ακόμη και αν δεν συνάδουν με την υπάρχουσα νομοθεσία, λ.χ. για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Επιπλέον, η νομική επιτροπή του Συμβουλίου έχει το ρόλο  ανωτάτου δικαστηρίου για πολλές χώρες της Κοινοπολιτείας, τον οποίο εξασκεί ενίοτε με αμφιλεγόμενο τρόπο. Για παράδειγμα, το 1956 το Συμβούλιο απέρριψε την έφεση ενός αρχηγού της εξέγερσης των Μάου-Μάου στην Κένυα, ο οποίος είχε καταδικαστεί σε θάνατο (και τελικά εκτελέστηκε), παρόλο που η μόνη κατηγορία εναντίον του ήταν η παράνομη κατοχή όπλου.
 
Τυχαίνουν όμως περιπτώσεις που δεν προβλέπονται από το απαρχαιωμένο νομικό πλαίσιο. Αυτές αντιμετωπίζονται από το βαθύ κράτος, με τις δικές του μεθόδους: οι εκτοπισμοί δύο πρωθυπουργών αποτελούν ενδεικτικά παραδείγματα.
 

Η βεβιασμένη «παραίτηση» του πρωθυπουργού Γουίλσον

 
Ο Χάρολντ Γουίλσον ήταν αρχηγός των Εργατικών για 13 χρόνια και πρωθυπουργός της Βρετανίας (1964-70 και 1974-76). Ο Γουίλσον παραιτήθηκε αιφνιδιαστικά το 1976, χωρίς να υπάρχουν λόγοι υγείας. Όπως εμπιστεύθηκε σε 2 δημοσιογράφους του BBC λίγο μετά την παραίτηση του, αναγκάστηκε να παραιτηθεί γιατί ένα πραξικόπημα σχεδιαζόταν εναντίον του.
 
Οι λεπτομέρειες του πραξικοπήματος έγιναν γνωστές αργότερα. Ο Peter Wright, πρώην υποδιευθυντής της βρετανικής αντικατασκοπίας MI5, απεκάλυψε στο βιβλίο του «Spycatcher»  ότι αυτός και οι συνεργάτες του έβαζαν κοριούς στα γραφεία συνεργατών του Γουίλσον, έκαναν διαρρήξεις στα σπίτια τους, και διέδιδαν μαύρη προπαγάνδα κατά του πρωθυπουργού. Διάφοροι άλλοι ομολόγησαν ότι ετοίμαζαν στρατιωτικό πραξικόπημα, γιατί κατά τη γνώμη τους η κυβέρνηση και τα συνδικάτα ήταν γεμάτα με αριστερούς και απειλούνταν το βρετανικό κατεστημένο.
 
Τα γεγονότα σχετικά με το σχέδιο εκτοπισμού του Γουίλσον εξιστορούνται στο δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ του BBC «The plot against Harold Wilson».
 

Η καθαίρεση του πρωθυπουργού της Αυστραλίας

 
Ο Γκοφ Γουίτλαμ(Gough Whitlam), πρωθυπουργός της Αυστραλίας το 1972-75, δεν ήταν ούτε κατά διάνοια αριστερός αλλά προσπάθησε να ανεξαρτοποιήσει κάπως τη χώρα του από την Βρετανία και τις ΗΠΑ. Η Αυστραλία θεωρείται μεν ανεξάρτητο κράτος, αλλά η βασίλισσα της Βρετανίας είναι o επίσημος αρχηγός του κράτους και αντιπροσωπεύεται στη χώρα από ένα «Γενικό Κυβερνήτη».
 
Ο Γουίτλαμ κατέκρινε τις δοκιμές πυρηνικών όπλων, υποστήριξε τα εδαφικά δικαιώματα των γηγενών Αυστραλών, χαρακτήρισε βάρβαρους τους βομβαρδισμούς των ΗΠΑ στο Βιετνάμ, απαγόρευσε στη μυστική υπηρεσία της Αυστραλίας να ενοχλεί το προσωπικό του, και κριτικάρισε τη CIA γιατί χρησιμοποιούσε μια βάση της στην Αυστραλία για κατασκοπία (κάτι που επιβεβαίωσαν πρόσφατα οι αποκαλύψεις του Έντουαρντ Σνόουντεν).
 
Το βαθύ κράτος στην Αμερική και στην Βρετανία άρχισε καμπάνια κατά του Γουίτλαμ, ο οποίος ανακάλυψε ότι το βρετανικό MI6 έβαζε κοριούς στο υπουργικό συμβούλιο και ότι η CIA τον είχε χαρακτηρίσει «κίνδυνο» για την ασφάλεια της χώρας του. Ο Σερ Τζον Κερ, ο «Γενικός Κυβερνήτης» της Αυστραλίας που αντιπροσώπευε το βρετανικό στέμμα, χρησιμοποίησε το 1975 τις αναχρονιστικές «αποκλειστικές αρμοδιότητες» που είχε στη διάθεση του και καθαίρεσε τον Γουίτλαμ από την πρωθυπουργία.
 
Πρόκειται για ένα «συνταγματικό πραξικόπημα» καθαίρεσης ενός δημοκρατικά εκλεγμένου πρωθυπουργού, για το οποίο, σύμφωνα με μια πρόσφατηβιογραφία του Γουίτλαμ, ο κυβερνήτης Κερ είχε εξουσιοδοτηθεί από «πολύ ψηλά».Το πραξικόπημα και ο ρόλος του MI5, του MI6 και της CIA περιγράφονται στο ντοκιμαντέρ του Αυστραλού δημοσιογράφου Τζον Πίλτζερ «Other People’s Wars» (εδώ, 39:00-45:00).
 

Η Μέι ακολουθεί την παράδοση

 
Η πρόθεση της Μέι να χρησιμοποιήσει το βασιλικό προνόμιο για να αποφύγει μια κοινοβουλευτική ήττα στο θέμα του Brexit ακολουθεί πιστά την βρετανική παράδοση: όταν οι δημοκρατικές διαδικασίες δεν αφήνουν περιθώρια δράσης, το βασιλικό προνόμιο προσφέρει μια βολική διέξοδο.
 
Το βρετανικό κατεστημένο έσκαψε μόνο του το λάκκο του Brexitαπό τον οποίο, προκειμένου να μην αψηφήσει τη λαϊκή βούληση, μπορεί να βγει μόνο με ένα κοινοβουλευτικό πραξικόπημα βασιζόμενο σε μεσαιωνικά κατάλοιπα.Ενόσω αυτάπαραμένουν εν ισχύ, η βρετανική δημοκρατία παραμένει με το ένα πόδι στο μεσαίωνα.