Το νέο πρόγραμμα, το οποίο ξεκινάει από 1η Απριλίου υπό τον τίτλο «πρωτοβουλία των ευρωπαίων πολιτών», θα υποχρεώνει την ΕΕ να εξετάζει το ενδεχόμενο νομοθετικών προτάσεων που έχουν επαρκείς υπογραφές και τη στήριξη τουλάχιστον επτά από τα 27 κράτη μέλη.

Το πρόγραμμα εκπονήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ως τρόπος για να καταστεί η ένωση περισσότερο δημοκρατικά υπόλογη. Οι έρευνες δείχνουν συχνά πως οι πολίτες της ΕΕ πιστεύουν πως υπάρχει έλλειμμα δημοκρατίας.

«Αυτό το νέο δικαίωμα θα ανοίξει ένα νέο κεφάλαιο στη δημοκρατική ζωή της ΕΕ», δήλωσε ο επίτροπος Μάρος Σέφτσοβιτς, ο επικεφαλής της πρωτοβουλίας, στην οποία γινόταν αναφορά στη Συνθήκη της Λισαβόνας όταν αυτή τέθηκε σε ισχύ το Δεκέμβριο του 2009.

«Όχι μόνο θα προσφέρει στους πολίτες μια άμεση οδό για να κάνουν τη φωνή τους να ακούγεται στις Βρυξέλλες, αλλά ενθαρρύνει επίσης πραγματικές διασυνοριακές συζητήσεις για τα θέματα της ΕΕ».

Ωστόσο επικριτές εκφράζουν ανησυχίες για τους αυστηρούς όρους που επιβάλλονται από την Επιτροπή στη διαδικασία, οι οποίοι πιστεύουν πως θα δυσχεράνουν υπερβολικά την πραγματική συμμετοχή των πολιτών.

Τα αιτήματα θα απορρίπτονται αν κρίνεται ότι είναι «πέραν των εξουσιών των Βρυξελλών» ή «καταχρηστικά, επιπόλαια ή οχληρά». Απαγορεύεται επίσης να είναι «αντίθετα προς τις αξίες της ΕΕ» και δεν επιτρέπεται να αιτούνται πολιτικές που θα οδηγούσαν σε αλλαγή των ιδρυτικών συνθηκών της ΕΕ.

Αυτό σημαίνει πως συστάσεις για μεγαλύτερα ή πιο θεωρητικά ζητήματα, όπως το μέλλον της Ευρώπης ή οι μακροοικονομικές πολιτικές στην ευρωζώνη, δεν θα καλύπτονται από την πρωτοβουλία.

«Είμαι επιφυλακτικός για την πρωτοβουλία, αν όχι ανήσυχος», δήλωσε ο Μάρο Ιντσέρτι, ερευνητής στο Κέντρο Μελετών Ευρωπαϊκής Πολιτικής, μιας «δεξαμενής σκέψης» με έδρα τις Βρυξέλλες. «Υπάρχει κίνδυνος να δημιουργήσει προσδοκίες στις οποίες δεν μπορεί να ανταποκριθεί», προειδοποίησε προσθέτοντας ότι μπορεί τελικά να βαθύνει το δημοκρατικό έλλειμμα, αν οι πολίτες αισθανθούν απογοητευμένοι ή αποκομμένοι από τη διαδικασία.

Εκπρόσωπος της εκστρατείας «Ενιαία Έδρα», που ζητάει η έδρα του Ευρωκοινοβουλίου να βρίσκεται σε μία μόνο πόλη, αντί για τις Βρυξέλλες και το Στρασβούργο, δήλωσε πως η πρωτοβουλία δεν είναι τίποτε περισσότερο από ένα «φύλλο συκής» για να καλυφθούν τα ευρύτερα προβλήματα της δημόσιας εικόνας της ΕΕ.