του Μιχάλη Γιαννεσκή
«Πρέπει να αποφασίσουμε τι προτιμούμε: μια προσπάθεια ένταξης της Χρυσής Αυγής στο κλίμα της δημοκρατίας, ή τη διαρκή ρήξη. Κατά τη γνώμη μου πρέπει να προηγηθεί η ουσία μίας σύγκλισης, δηλαδή ο εκδημοκρατισμός». Με αυτά τα λόγια (προτού αρχίσει να τα μασάει, ωστόσο χωρίς να αναιρέσει την ουσία τους), ο πρώην υπουργός εκδήλωσε την προτίμησή του για τον «εκδημοκρατισμό» ενός φασιστικού μορφώματος αντί για τη «ρήξη», δηλαδή τον αντιφασιστικό αγώνα.
Το ερώτημα σε τι βαθμό οι παραπάνω προτάσεις αντανακλούν αφέλεια ή σκοπιμότητα είναι δευτερεύουσας σημασίας. Διότι, όπως έχει αποδειχθεί επανειλημμένα, κάθε προσπάθεια προσέγγισης του φασισμού είχε προβλέψιμα και καταστρεπτικά αποτελέσματα, αρχής γενομένης με την περιβόητη «συμφωνία» του Βρετανού πρωθυπουργού Νέβιλ Τσάμπερλεν με το Χίτλερ.
Οι λύκοι ντύνονται πρόβατα
Ο μόνος «εκδημοκρατισμός» νεοναζιστικών κομμάτων που έχει παρατηρηθεί στην ιστορία είναι η προσωρινή προβολή ενός πιο μετριοπαθούς προσωπείου. Πρόσφατο παράδειγμα αποτελούν οι Σουηδοί Δημοκράτες, το τρίτο κόμμα στη χώρα με 13% των ψήφων στις εκλογές του 2014. Ο αρχηγός τους ήταν στέλεχος νεοναζιστικών οργανώσεων στο παρελθόν. Όταν ανέλαβε την αρχηγία του κόμματος παραμέρισε όσους απροκάλυπτα εξέφραζαν νεοναζιστικά ιδεώδη, αλλά πολλά μέλη φανερώνουν κάθε τόσο τις πραγματικές πεποιθήσεις τους. Μια από τις υποψήφιες του κόμματος στις εκλογές του 2014 αναγκάστηκε να παραιτηθεί όταν δημοσιεύθηκε φωτογραφία που την έδειχνε να φοράει περιβραχιόνιο με τη σβάστικα.
Ένα ανάλογο παράδειγμα στη Γερμανία είναι το κόμμα Alternative für Deutschland (AfD). Το κόμμα αποφεύγει τη χρήση νεοναζιστικών συμβόλων και ρητορικής και αυτοπροβάλλεται ως «εθνικιστικό» ή ευρωφοβικό. Ωστόσο το AfD κράτησε κρυφό ένα μανιφέστο με το οποίο επιτίθεται κατά των παιδιών με ειδικές ανάγκες, των ανύπαντρων μητέρων, των ψυχασθενών και άλλων ευάλωτων κοινωνικών ομάδων. Το μανιφέστο αποκαλύφθηκε από τη γερμανική ομάδα Correctiv.org. Η αρχηγός του κόμματος Frauke Petry δήλωσε πρόσφατα ότι θα πρέπει να επιτρέπεται στην αστυνομία να πυροβολεί όσους πρόσφυγες προσπαθούν να μπουν παράνομα στη Γερμανία. Σύμφωνα με το Ινστιτούτο Otto Brenner Stiftung, το AfD προβάλλει διαφορετική πολιτική ανάλογα με το ακροατήριο του.
Παρόμοιες μεθόδους υιοθετεί και η εγχώρια έκδοση. Το ντοκιμαντέρ της Αντζελίκ Κουρούνη «Χρυσή Αυγή – Μια προσωπική υπόθεση» αποκάλυψε πόσο διαφορετικά εκφράζονται οι ντόπιοι νεοναζί μπροστά στα μικρόφωνα και όταν δεν ξέρουν ότι μαγνητοφωνούνται. Η στρατηγική όλων των «εκδημοκρατισμένων» νεοναζιστικών κομμάτων είναι παρόμοια: άλλα λόγια για τους «δικούς τους», και άλλα – πιο μετριοπαθή, «εκδημοκρατισμένα» – για το ευρύ κοινό.
Τα άλλοθι ξεσκεπάζονται
Επιπλέον, η ύπαρξη σε μερικές χώρες άλλων κομμάτων που υποστηρίζουν ναζιστικά ιδεώδη προσφέρει στους «εκδημοκρατισμένους εθνικιστές» χρήσιμα άλλοθι: ο νεοναζιστικός χώρος είναι ήδη κατειλημμένος (όπως για παράδειγμα από το NPD στη Γερμανία), συνεπώς οι «εκδημοκρατισμένοι» δεν μπορεί να ανήκουν σ’ αυτόν.Εάν λοιπόν οι ιδεολογίες των δύο κομμάτων δεν συγκλίνουν, γιατί άραγε το NPD παρότρυνε φέτος τους υποστηρικτές του να ψηφίσουν και το AfD;
Ωστόσο, μόλις οι περιστάσεις το επιτρέπουν, οι «εκδημοκρατισμένοι» νεοναζί δεν χρειάζεται να αποκρύψουν την προσκόλληση τους στο φασισμό. Στην Ουκρανία, νεοναζιστικές οργανώσεις σαν το Svoboda και το Δεξιό Τομέα συμμετέχουν στην κυβέρνηση. Από τους οπαδούς τους έχει σχηματιστεί το τάγμα Αζόβ της εθνοφρουράς: το γερμανικό κανάλι ZDF τους έδειξε το 2014 με ναζιστικά σύμβολα στα κράνη. Το έμβλημα του τάγματος είναι το ναζιστικό Wolfsangel (λυκοπαγίδα), το σήμα της 2ης μεραρχίας των Waffen-SS, το οποίο χρησιμοποιούσε παλαιότερα και η Χρυσή Αυγή. Κάθε ομοιότητα με το ναζισμό απορρίπτεται με δικαιολογίες παρόμοιες με αυτές των Ελλήνων ομοϊδεατών τους: ότι πρόκειται για αρχαία σύμβολα και υποδηλώνουν ενδιαφέρον για τη «Σκανδιναβική μυθολογία».
Οι άνθρωποι μεταμελούνται, αλλά τα μορφώματα καραδοκούν
Βέβαια, ένας άνθρωπος με φασιστικές ή ρατσιστικές πεποιθήσεις, ακόμα και ο χειρότερος εγκληματίας, μπορεί να μεταμεληθεί. Παράδειγμα ο Νοτιοαφρικανός δολοφόνος και βασανιστής της εποχής του απαρτχάιντ Eugene de Kock, ο οποίος μέσα από το κελί της φυλακής του δήλωσε μετάνοια, ζήτησε συγχώρεση και συγχωρήθηκε από τα θύματά του ή τις οικογένειές τους.
Ωστόσο, τα φασιστικά μορφώματα των οποίων η ύπαρξη είναι θεμελιωμένη στο μίσος κατά όλων των «άλλων» και προσηλωμένη σε έναν «αλάθητο» αρχηγό, και τα οποία αρνούνται ακόμα και το ολοκαύτωμα των Εβραίων από τους Ναζί, μπορεί να αλλάξουν το προσωπείο τους, όχι όμως την ιδεολογία τους, χωρίς την οποία άλλωστε δεν θα είχαν λόγο ύπαρξης. Η ιστορία δεν έχει προσφέρει κανένα παράδειγμα «εκδημοκρατισμού» φασιστικών οργανώσεων: μόνο την προσωρινή μετάλλαξή τους, και την εκ νέου ανάδειξη της πραγματικής τους υφής, όταν οι συνθήκες το επιτρέπουν.
Και όταν τα ευκόλως εννοούμενα παραλείπονται στον πολιτικό λόγο, είναι αναγκαίο να υπενθυμίζεται στους αφελείς, αθεράπευτα αισιόδοξους ή μοχθηρούς, ότι δεν μοιράζεσαι συνταγές μαγειρικής με ανθρωποφάγους – ούτε το πολίτευμα με φασίστες.