Εκλογές και διακυβεύματα στο προσφυγικό – μεταναστευτικο ζήτημα

Του Σπύρου Απέργη, δικηγόρου, ειδικευμένου στο προσφυγικό

Ωστόσο, η διαπάλη στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στα θεσμικά της όργανα προσφέρει δυνατότητες παρεμβάσεων σε κατεύθυνση υπεράσπισης των δικαιωμάτων και των μεταναστών καθώς οι προτάσεις της Επιτροπής ακόμα συζητούνται και οι κανονισμοί, στη μεγάλη πλειοψηφία τους, είναι ακόμα εκκρεμείς και υπό διαμόρφωση.

Είναι λοιπόν απαραίτητο για τις πολιτικές δυνάμεις της χώρας, ιδίως, όσες διεκδικούν κυβερνητικά καθήκοντα, δηλαδή η Νέα Δημοκρατία, ο Συ.Ριζ.Α. και το Πα.Σο.Κ. να τοποθετηθούν για τις προγραμματικές τους θέσεις γύρω από τα προσφυγικά και τα μεταναστευτικά ζητήματα. Δυστυχώς, ο προεκλογικός διάλογος των κομμάτων δεν ασχολείται με τα ζητήματα που αναφέρω παρακάτω παρά μόνο παρεμπιπτόντως, όπως π.χ. το ζήτημα του φράκτη στον Έβρο που παραβιάζει, ως έχει, το ευρωπαϊκό δίκαιο και το δίκαιο των προσφύγων (Σύμβαση της Γενεύης για τους Πρόσφυγες του 1951).

• Συνεχής αύξηση των αφίξεων προσφύγων και μεταναστών σε Ελλάδα και Ευρώπη

Το 2022 οι αφίξεις προσφύγων και μεταναστών  στην Ευρώπη από τη Μεσόγειο θάλασσα έφτασαν τις 159.410, αριθμός που αποτελεί ρεκόρ αφίξεων από το 2017, εκ των οποίων οι 18.780 στην Ελλάδα, ρεκόρ επίσης από το 2019. Απαιτείται μια σοβαρή, συντονισμένη και με επαρκείς πόρους πολιτική διαχείρισης των παράτυπων εισόδων προσφύγων και μεταναστών, μακριά από τις βάρβαρες και παράνομες πρακτικές των άτυπων επιστροφών/επαναπροωθήσεων και την εγκατάλειψή τους στη θάλασσα ώστε τελικά να πνίγονται. Ποιές είναι οι θέσεις των κομμάτων για την ανθρώπινη διαχείριση των εισόδων προσφύγων και μεταναστών; 

• Διαδικασίες ασύλου στα σύνορα-ασφαλείς και νόμιμες δίοδοι

Δυστυχώς, ουδεμία πρόβλεψη υπάρχει στις προτάσεις της Επιτροπής για ασφαλείς και νόμιμες διόδους, κάτι που αποτελεί νομική υποχρέωση των κρατών μελών για τους αιτούντες διεθνή προστασία.Οι νόμιμες οδοί για τους αιτούντες διεθνή προστασία πρέπει να είναι «ουσιαστικά και αποτελεσματικά προσβάσιμες στους αιτούντες», κάτι που δεν διαθέτει η Ελλάδα και οι περισσότερες (αν όχι όλες οι) χώρες μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δηλαδή ουδείς μπορεί να εμφανιστεί νόμιμα και να ζητήσει διεθνή προστασία με κάποιο τρόπο στην Ελλάδα και στα σύνορα άλλων χωρών μελών της Ένωσης.

Επίσης, ουδεμία πρόβλεψη υπάρχει για προγράμματα επανεγκατάστασης προσφύγων εκτός Ευρώπης σε κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης καθώς και μετεγκατάστασης από κράτη μέλη της Ένωσης που αποτελούν πρώτες χώρες άφιξης σε άλλα κράτη μέλη της Ένωσης, όπως συνέβη την περίοδο 2015-2017.

Περαιτέρω, η προτεινόμενη διαδικασία στα σύνορα προβλέπει μηχανισμό προκαταρκτικού ελέγχου (pre-screening), σύμφωνα με τον οποίο όσοι/ες πιθανολογείται ότι θα πάρουν καθεστώς διεθνούς προστασίας, θα ακολουθούν την κανονική διαδικασία ασύλου σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες ενώ οι υπόλοιποι θα ακολουθούν την πολλαπλώς προβληματική υπερταχεία διαδικασία ασύλου που, ήδη, εφαρμόζεται αναλόγως στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου. Η διαδικασία αυτή στηρίζεται σε δυο λανθασμένες παραδοχές: ότι η πλειοψηφία των ανθρώπων που φτάνουν στην Ευρώπη δε δικαιούνται διεθνούς προστασίας και ότι η εξέταση των αιτημάτων ασύλου μπορεί να γίνει γρήγορα και εύκολα. Καμία από αυτές τις παραδοχές δεν είναι σωστή. Τα στοιχεία δείχνουν ότι η πλειοψηφία των αιτούντων διεθνή προστασία στην Ευρώπη το τελευταίο ενάμιση χρόνο έλαβαν κάποιας μορφής καθεστώς προστασίας ενώ ο μέσος όρος ολοκλήρωσης των διαδικασιών ασύλου μπορεί να ξεπερνά, σε πολλές περιπτώσεις, τον ένα χρόνο.

Επίσης, προβλέπεται ένας μηχανισμός νομικά δεσμευτικών μετεγκαταστάσεων, κατ’ έτος, υπό την αιγίδα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για περιπτώσεις προσφυγικής και μεταναστευτικής “πίεσης”, η οποία χρειάζεται εξειδίκευση ως προς το εφαρμόσιμο και την αποτελεσματικότητα της εφαρμογής του αλλά η πρόταση κινείται ήδη προς την κατεύθυνση των λεγόμενων εθελοντικών μετεγκαταστάσεων και, πάντως, χωρίς δεσμεύσεις για αριθμούς και προϋποθέσεις μετεγκατάστασης.

Υπάρχουν σημαντικά ζητήματα προς αντιμετώπιση και επίλυση στο ζήτημα από την επόμενη κυβέρνηση: Θα επιδιωχθούν οι συνεργασίες σε ευρωπαϊκό επίπεδο για θέσπιση μηχανισμού μετεγκαταστάσεων στις χώρες μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης; Θα δημιουργηθεί διαδικασία άμεσης και κατάλληλης πρόσβασης στις διαδικασίες ασύλου; Το σημερινό σύστημα των ηλεκτρονικών ραντεβού στην Ελλάδα έχει αποδειχθεί πολλαπλά προβληματικό. Θα δημιουργηθούν ασφαλείς και νόμιμες δίοδοι για τους αιτούντες διεθνή προστασία ώστε να έχουν πρόσβαση στην επικράτεια της Ελλάδας και των άλλων κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης; Θα αρθούν τα πολλαπλά εμπόδια στις διοικητικές διαδικασίες ασύλου για την ουσιαστική, δίκαιη και αποτελεσματική εξέταση των αιτήσεων διεθνούς προστασίας; 

• Επαναπροωθήσεις

Μια παράνομη και βάρβαρη πρακτική, οι άτυπες, αναγκαστικές επιστροφές από την Ελλάδα προς την Τουρκία, η οποία έφτασε σε επίπεδα ρεκόρ με τη σημερινή κυβέρνηση και η οποία πρακτική τεκμηριώνεται από πολλές εκθέσεις και πηγές. Δεσμεύονται τα κόμματα εξουσίας ότι θα τερματίσουν την παράνομη και βάρβαρη πρακτική αυτή; Θα ερευνήσουν τις προηγούμενες επαναπροωθήσεις με σκοπό να προσαχθούν οι υπεύθυνοι των εγκλημάτων που διαπράχθηκαν στο πλαίσιο των επαναπροωθήσεων, στη δικαιοσύνη;

• Σύστημα «Δουβλίνου»

Οι προτάσεις της Επιτροπής και οι μέχρι τώρα διαπραγματεύσεις  δείχνουν ότι η προκαθορισμένη ευθύνη για την εξέταση των αιτημάτων ασύλου παραμένει, στην πράξη, αρμοδιότητα της πρώτης χώρας άφιξης και δε μετασχηματίζεται ριζικά σ’ ένα σύστημα αναλογικής κατανομής των προσφύγων σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση, όπως θα επέβαλλε η πολυδιαφημισμένη αλληλεγγύη των κρατών μελών, η οποία στην πράξη ουδέποτε εφαρμόστηκε με επάρκεια και σε σοβαρή έκταση σ’ αυτόν τον τομέα. Ποιες πρωτοβουλίες σκοπεύουν να πάρουν τα κόμματα εξουσίας για τη ριζική τροποποίηση του συστήματος υποδοχής του «Δουβλίνου»;

• Διαλογή αιτούντων διεθνή προστασία στα σύνορα

Η Επιτροπή προτείνει μια διαδικασία ελέγχου διαλογής πριν από την είσοδο για τις παράτυπες αφίξεις στα σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης Η διαδικασία περιλαμβάνει ελέγχους ασφάλειας, υγείας και ευαλωτότητας, και καταγραφή βιομετρικών δεδομένων αλλά οδηγεί επίσης και σε αποφάσεις που συνδέονται με την πρόσβαση στο άσυλο περιλαμβανομένης της εφαρμογής της ταχείας συνοριακής διαδικασίας, μετεγκατάστασης και επιστροφής.

Θα πρέπει να διασφαλίζεται ότι η διαδικασία θα είναι διαφανής, οι αιτούντες θα έχουν δικαίωμα σε αποτελεσματική προσφυγή, σε περίπτωση που προσβάλλονται βασικά δικαιώματά τους και ότι αποκλείονται επαναπροωθήσεις και συλλογικές απελάσεις με οποιοδήποτε τρόπο. Η, δε, διαδικασία αυτή να τεθεί υπό την εποπτεία της Ύπατης αρμοστείας του ΟΗΕ και ανεξάρτητων μη κυβερνητικών οργανώσεων. Καλούνται τα κόμματα εξουσίας να λάβουν θέση επί του κρίσιμου αυτού ζητήματος.

• Ένταξη προσφύγων

Οι προτεινόμενες αλλαγές που θα επιτρέψουν στους πρόσφυγες να εξασφαλίσουν επί μακρόν διαμονή μετά από τρία χρόνια και να ενισχύσουν το δικαίωμα στην μετακίνηση και την εργασία σε άλλα κράτη μέλη είναι σε θετική κατεύθυνση. Επιπλέον, είναι θετική η επαναθεώρηση του Σχεδίου Δράσης γύρω από την Ένταξη και την Ενσωμάτωση και η σύσταση ομάδας ειδικών για την συλλογή των απόψεων των μεταναστών προκειμένου να ενημερωθεί η πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ωστόσο, στην Ελλάδα, πέραν κάποιων σχεδίου επί χάρτου κι ένα κοινοτικό πρόγραμμα ένταξης που διαχειρίζεται ο ΔΟΜ, δεν υφίσταται ουσιαστικά πολιτική ένταξης των προσφύγων στην Ελλάδα. Θα αποφασίσουν, επιτέλους, τα κόμματα εξουσίας να δημιουργήσουν και εφαρμόσουν ένα ολοκληρωμένο σύστημα ένταξης των προσφύγων και των μεταναστών  στην ελληνική κοινωνία στους τομείς της πρόσβασης σε υπηρεσίες υγείας στην παιδεία και στην εργασία; Αυτό μπορεί να γίνει σε συνεργασία και με την τοπική αυτοδιοίκηση Υπάρχουν αναλυτικές προτάσεις από την Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου που δημοσιοποιήθηκαν το 2022 και μπορούν να αξιοποιηθούν.

 [1] Τη δέσμη μέτρων της Ε.Ε. και τα πλήρη συνοδευτικά έγγραφα με τις προτάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής μπορείτε να τα δείτε στη διεύθυνση https://ec.europa.eu/info/publications/migration-and-asylum-package-new-pact-migration-and-asylum-documents-adopted-23-september-2020_el

[2] Περισσότερη ανάλυση για τις προβλέψεις των προτάσεων της Επιτροπής μπορείτε να δείτε στο άρθρο μου Σύμφωνο για τη μετανάστευση και το άσυλο: Ανακύκλωση της αδιέξοδης πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 19/10/2020 στη διεύθυνση https://alterthess.gr/symfono-gia-ti-metanasteysi-kai-to-asylo-anakyklosi-tis-adiexodis-politikis-tis-eyropaikis-enosis-toy-spyroy-apergi/ 

[3] Βλ. σημείο 1 του παρόντος άρθρου σχετικά με το λόγο που παραβιάζεται το δίκαιο των προσφύγων με βάση νομολογία Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα.

[4] Στοιχεία από Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, https://data.unhcr.org/en/situations/mediterranean 

[5] Βλ. απόφαση Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα N.D. ΚΑΙ Ν.Τ. κατά Ισπανίας

(Προσφυγές αριθ. 8675/15 και 8697/15), διαθέσιμη στο https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22itemid%22:[%22001-218966%22]} 

[6] https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/priorities-2019-2024/promoting-our-european-way-life/statistics-migration-europe_el#ref-%CE%B1%CE%AF%CF%84%CE%B7%CF%83%CE%B7-%CE%B1%CF%83%CF%8D%CE%BB%CE%BF%CF%85-%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%B5%CF%85%CF%81%CF%8E%CF%80%CE%B7

[7]  Το πλήρες κείμενο των προτάσεων μπορείτε να δείτε στη διεύθυνση https://www.nchr.gr/images/pdf/apofaseis/prosfuges_metanastes/2022/Koinoniki_entaxi.pdf