της Λαμπρινής Χ. Θωμά
O Ιτζκοέτλ Οκάμπο υπήρξε υπόδειγμα στρατιώτη. Επέστρεψε στις ΗΠΑ παρασημοφορημένος, λίγο πριν μετατραπεί σε σύγχρονη εκδοχή της Φραγκογιαννούς. Ένας κατα συρροήν δολοφόνος, δηλαδή, ο οποίος διάθετε «ανθρωπιστικό» προκάλυμμα για τις πράξεις του, ανάλογο των ανθρωπιστικών προκαλυμμάτων που παρουσιάζει η κυβέρνηση του πριν από κάθε επίθεση.
Ο Ιτζκοέτλ αποστρατεύτηκε στα 23 του χρόνια. Είχε υπηρετήσει με τους πεζοναύτες στο Ιράκ και κατόπιν στο Αφγανιστάν. Η πρώτη «τουρ» έγινε στα 19 του. Ήταν ένας από τους πολλούς που αναζητούσαν, μέσα από το στρατό, μέλλον ή υπηκοότητα. Με το πέρας του συμβολαίου του ήλπιζε να επιστρέψει στην Καλιφόρνια και να ξεκινήσει, με κάποιο κομπόδεμα στην άκρη, τη ζωή του. Έξω από το στρατό δύσκολα τον περίμενε κάποιο μέλλον.
Επιστρέφοντας, βρήκε τον πατέρα του, έναν εργατικό φιλόστοργο οικογενειάρχη, σε τραγική κατάσταση. Ο Ρεφιούτζιο Οκάμπο είχε απολυθεί από τη δουλειά του και, κατόπιν, εγκαταλειφθεί από τη σύζυγό του και μητέρα του Ιτζκοέτλ, λίγο πριν καταλήξει στο άστεγος στο δρόμο, αναζητώντας καταφύγιο. (Η ειρωνία της μοίρας δύσκολα κρύβεται: το ονομά του, «ρεφιούτζιο», στα ισπανικά θα πεί καταφύγιο).
Ο νεαρός πρώην πεζοναύτης αποφάσισε να «απελευθερώσει» όσους, όπως, ο πατέρας του, κατέληξαν χωρίς μέλλον και ελπίδα στους δρόμους. Και άρχισε να σκοτώνει αστεγους. Τους σκότωνε με μαχαίρι, με λύσσα ― σε ένα από τα θύματά του μέτρησαν 40 μαχαιριές. Στις ταινίες οι ντετέκτιβς, σε τέτοιες περιπτώσεις μιλούν για «προσωπικά» με το θύμα. Στο καθένα από τα θύματά του, ο δολοφόνος λύτρωνε από τη μοίρα του τον πατέρα του.
«Το παιδί μου με νοιαζόταν, νοιάζονταν τους άστεγους. Γύρισε πολύ αλλαγμένος από το Ιράκ», δήλωσε ο πατέρας του όταν ο νεαρός πρώην πεζοναύτης συνελήφθη για έξι δολοφονίες, τέσσερις εκ των οποίων μεσόκοπων αστέγων ανδρών. Προσέθεσε δε ότι ο γιός του, από όταν ξεκίνησαν οι δολοφονίες, του πήγαινε άρθρα και φωτογραφίες απο εφημερίδες που έδειχναν τα θύματά του, για να τον πείσει να προσέχει.
Ο πατέρας είπε επίσης πως πρόσεξε ότι με την επιστροφή του ο Ιτζκοέτλ έδειχνε διατεραγμένος. Οι πονοκέφαλοι ήταν καθημερινοί, τα χέρια του έτρεμαν, είχε αρχίσει να πίνει. Μετατραυματική Αγχωτική Διαταραχή. PTSD.
Αν ψάξει κανείς τα δημοσιεύματα μικρών τοπικών φύλλων στις πολιτείες που κυρίως τροφοδοτούν τον αμερικάνικό στρατό με τέτοιου τύπου ιδιότυπους μισθοφόρους θα βρει δεκάδες δημοσιεύματα για τη βία που φέρνουν μαζί τους επιστρέφοντας λόγω της Μετατραυματικής Αγχωτικής διαταραχής. Δολοφονίες, εκτελέσεις, μετατροπή της οικογένειας σε μέτωπο πολέμου. «Οι φυλακές μας είναι γεμάτες βετεράνους» λένε οι αμερικάνοι αλλά και οι, συνεταίροι στις εκστρατείες τους, Βρετανοί. Αν δεν είναι οι φυλακές, είναι τα ιατρεία: Το 2011 νοσηλεύτηκαν ή έλαβαν αγωγή για Μετατραυματική Αγχωτική Διαταραχή 1,2 εκατομμύρια βετεράνοι, ηλικίας μεταξύ 20 και 25 χρονών.
Η έξαρση της εγκληματικότητας, οι δολοφονίες και οι κακοποιήσεις από βετεράνους, αποδίδονται πάντα είτε στο Μετατραυματικό Άγχος είτε σε θέματα «διαχείρισης θυμού». Όχι πάντως σε αποτελέσματα του ιμπεριαλισμού που επιστρέφει για να στοιχειώσει τους θύτες. Το πρόβλημα ορίζεται ως προσωπικό, παρά τις διαστάσεις του τα τελευταία 45-50 χρόνια.
Το Μετατραυματικό Άγχος το «ανακάλυψαν» οι αμερικανοί μετά τον πόλεμο του Βιετνάμ. Μετά τον πρώτο αναίτιο, άδικο, αυτοκρατορικό πόλεμο που μετέτρεψε τους στρατιώτες σε εγκληματίες πολέμου, χωρίς τιμή. Αν διαβάσει κανείς με προσοχή τα δημοσιεύματα για τα εγκλήματα βετεράνων, θα δει ότι, σε αρκετές περιπτώσεις, η μετατραυματική αγχωτική διαταραχή εκφράζεται τόσο βίαια κυρίως σε όσους έχουν συμπράξει σε δολοφονίες αθώων, απλών πολιτών, αμάχων ενηλίκων ή παιδιών. Σε άλλες πάλι, γίνεται προφανής η σύγχιση και η ανικανότητα προσαρμογής, ειδικά καθώς, αυτό που είναι αποδεκτό στην ξένη χώρα, γίνεται ξαφνικά έγκλημα όταν επιστρέφεις στη δική σου.
Σε κάθε περίπτωση, οι αριθμοί των εγκλημάτων είναι τόσο μεγάλοι, που δεν μπορούν πια να αντιμετωπίζονται ως τυχαία γεγονότα που αφορούν μια χούφτα «ψυχοπαθείς». Ο αριθμός των νέων που φεύγουν στο Ιράκ και το Αφγανιστάν και επιστρέφουν εγκληματίες είναι μεγάλος και απειλητικός της εσωτερικής συνοχής. Είναι εξάλλου ενδεικτικές της σοβαρότητας της κατάστασης και οι δεκάδες χιλιάδες περιπτώσεις βίαιων επεισοδίων που προκαλούν νεαροί σε ηλικία βετεράνοι εις βάρος απλών πολιτών ή μελών των οικογενειών τους, και οι οποίες παραμένουν στη σφαίρα του πλημμελήματος.
Το φαινόμενο έχει πάρει τέτοιες διαστάσεις ώστε όπου δεν έχει αλλάξει ήδη η νομοθεσία, εξετάζονται τρόποι να αλλάξει, ώστε οι βετεράνοι μικρο-εγκληματίες να κατευθύονται κυρίως σε ψυχιατρεία και όχι στις φυλακές. Και οι δικαστές ακούνε ξανά και ξανά την ιστορία ενός εφήβου που ήταν «το καλύτερο παιδί» πριν φύγει για το Ιράκ ή το Αφγανιστάν. Κάποιου που έφυγε άνθρωπος και γύρισε δολοφόνος. Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν και οι περιπτώσεις αυτών που φύγαν φασίστες και δολοφόνοι και γύρισαν φασίστες και δολοφόνοι.
Tie a yellow ribbon*
Μεγάλο τμήμα του προβλήματος, αυτό που αφορά στην ενδοοικογενειακή βία, είναι καλά κρυμμένο. Αν και καταγράφονται περιπτώσεις βετεράνων που δολοφόνησαν τη σύντροφο ή τα παιδιά τους, τα επίσημα στοιχεία δεν αποδίδουν ούτε στο ελάχιστο την πραγματικότητα, λένε οι ειδικοί.
Η συγγραφέας του «Η Μοναχική Στρατιώτης: Ο ιδιωτικός πόλεμος των γυναικών που υπηρετούν στο Ιράκ», Έλεν Μπένεντικτ, αναφέρει πως «η ενδοοικογενειακή βία στα σπίτια των βετεράνων έχει αγγίξει ιστορικά ρεκόρ. Και τα δεδομένα για το Μετατραυματικό Άγχος δείχνουν ότι η διαταραχή εμφανίζεται σε υψηλότερα ποσοστά σε όσους υπηρέτησαν στο Ιράκ – υψηλότερα και από αυτά του Αφγανιστάν, ακόμη και από αυτά του Βιετνάμ, όσο απίστευτο και αν ακούγεται».
Τα περισσότερα περιστατικά, όμως, δεν βγαίνουν προς τα έξω λόγω του Κώδικα Σιωπής. Γι’ αυτό το μέγεθος του προβλήματος δεν μπορεί να υπολογιστεί αλλά είναι με βεβαιότητα πολύ υψηλότερο των επισήμων αναφορών. Κάποιος καχύποπτος θα μπορούσε να μιλήσει για προσπάθεια απόκρυψης των πραγματικών διαστάσεων του ζητήματος, ειδικά καθώς το Υπουργείο Αμύνης των ΗΠΑ αρνείται να προσμετρήσει στις σχετικές στατιστικές όσες αναφορές για ενδοοικογενειακή βία γίνονται σε δίκες διαζυγίων ή σε μη αστυνομικές αναφορές. Μετρά μόνο όσα καταγράφονται ως επίσημες καταγγελίες από την αστυνομία.
Τα κύρια στοιχεία που έχει στα χέρια της η αστυνομία αφορούν σε στρατιωτικές βάσεις, στις οποίες υπάρχει κάποιος έλεγχος. Αφορούν επομένως μόνο το ένα τέταρτο των στρατευμένων, αυτό που ζει εντός στρατιωτικών βάσεων. Όπως και να έχει, η σχέση μετατραυματικής άγχωτικής διαταραχής με την ενδοοικογενειακή βία έχει αποδειχθεί πλήρως από την εποχή του πολέμου στο Βιετνάμ. Μάλιστα η αύξηση των περιστατικών στις οικογένειες πασχόντων υπολογίζεται σε 200-300%.
Χιλιάδες γυναίκες έχουν υποστεί τις συνέπειες μέσα στο ίδιο τους το σπίτι. Είναι εκαντοντάδες αυτές που έχουν δολοφονηθεί, διαμελιστεί ― ακόμα και αποκεφαλιστεί από τους συζύγους τους, που επέστρεψαν από τον πόλεμο στην οικογενειακή εστία, ενώ χιλιάδες παιδιά έχουν πέσει θύματα βίας του πατέρα που γύρισε από το μέτωπο.
Από τους 2,2 εκατομμύρια βετεράνους του Ιράκ και του αφγανιστάν περίπου 700.000 είναι επίσημα αναγνωρισμένοι ως πάσχοντες από κάποια διαταραχή που προκλήθηκε από τους πολέμους. Τη δεκαετία 2001-2011, η ενδοοικογενειακή βία λόγω μέθης σε οικογένειες στρατιωτικών αυξήθηκε κατά 54% και η κακοποίηση ανηλίκων κατά 40%.
«Έχουν γίνει πολλές δολοφονίες συζύγων στο Φορτ Λιούις, το Φορτ Μπραγκ και άλλες στρατιωτικές βάσεις σε ολόκληρη τη χώρα. Τα θύματα αντιμετωπίζονται ως ανθρώπινες υποσημειώσεις, που δεν αξίζουν θέση στον εθνικό διάλογο για τους βετεράνους, το μετατραυματικό άγχος και την ενδοοικογενειακή βία» γράφει η Στέησυ Μπάνερμαν, συγγραφέας του When the War Came Home: The Inside Story of Reservists and the Families They Leave Behind και σύζυγος στρατιωτικού η ίδια. «Οι άνδρες που κατατάσσονται ξέρουν ότι βάζοντας τη στολή δηλώνουν έτοιμοι να πεθάνουν για την πατρίδα τους. Αλλά, ως σύζυγος στρατιωτικού, σας διαβεβαιώ ότι καμμία μας δεν έχει ορκιστεί έτοιμη να πεθάνει για την πατρίδα από τα χέρια του συζύγου της».
Η στάση του Πενταγώνου απέναντι σε αυτά τα εγκλήματα είναι η σιωπή. Δεν μετρά οποιοδήποτε έγκλημα δικάζεται από την πολιτική δικαιοσύνη – όπως είναι τα εγκλήματα των αποστρατευμένων. Το ίδιο συμβαίνει και με το υπουργείο Δικαιοσύνης, που αντιμετωπίζει τα περιστατικά αυτά όπως και οποιοδήποτε άλλο έγκλημα οπου φτάνει στα ποινικά δικαστήρια.
War and Drugs and Alcohol
Το 11% των βετεράνων καταλήγει στον αλκοολισμό ή στην ναρκοεξάρτηση. Δεν γίνονται ασφαλώς όλοι αλκοολικοί και πρεζόνια. Είναι, όμως, πάρα πολλοί αυτοί που, αν και δεν καταλήγουν αλκοολικοί, καταφεύγουν πολύ συχνά στο αλκοόλ, προσπαθώντας, όπως οι ίδιοι δηλώνουν, «να ξεχάσουν». Σύμφωνα με την ιατρική έρευνα «αυξημένη συμμετοχή σε συμπλοκές και έκθεση σε βία στο Ιράκ, συνδέεται με πιο συχνή και πιο μεγάλη χρήση αλκοόλ». Επίσης, στο 11% των παθολογικά εξαρτημένων πρέπει να προστεθεί και ένα 27% διαγνωσμένων με Μετατραυματική Αγχωτική Διαταραχή ή βαριάς μορφής κατάθλιψη.
Σύμφωνα με στοιχεία της περιόδου 2004-2007 από την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία των ΗΠΑ για τη χρήση φαρμάκων και την Υγεία, το 9,3% των βετεράνων μεταξύ 21 και 39 ετών έχουν εκδηλώσει τουλάχιστον ένα βαρύ καταθλιπτικό επεισόδιο την τελευταία χρονιά ενώ τα τρία τέταρτα του συνόλου των βετεράνων έχουν αναφέρει σοβαρά ή πολύ σοβαρά προβλήματα στις σχέσεις τους, τη δουλειά και το σπίτι τους, λόγω της ψυχολογικής τους κατάστασης. Επίσης, βάσει στοιχείων του υπουργείου Βετεράνων, μεταξύ 36.9%-50.2% των βετεράνων που ζητούν βοήθεια για ζητήματα υγείας έχουν διαγνωστεί με ψυχολογικά προβλήματα.
Aυτά τα συμπτώματα εμφανίζονται με την επιστροφή στις ΗΠΑ, ή τουλάχιστον τότε καταγράφονται. Δεν γνωρίζουμε τίποτε για όσα συμβαίνουν επί πολεμικού εδάφους, για τις ψυχολογικές επιπτώσεις των πολέμων αυτών στους νέους μισθοφόρους όταν ακόμη βρίσκονται στο πεδίο της μάχης. Επί τόπου, τα πράγματα είναι πάρα πολύ δύσκολα για μιά σοβαρή επιστημονική έρευνα, όχι μόνο λόγω των πολεμικών συνθηκών αλλά και γιατί η κοινωνία των στρατοπέδων δεν επιτρέπει αδυναμίες. Ο στρατιώτης πολύ δύσκολα θα ομολογήσει αδυναμία που μπορεί να του κοστίσει τη θέση του στην ομάδα, την ιεραρχία και την εκτίμηση των συμπολεμιστών και των ανωτέρων του.
Για τις γυναίκες βετεράνους, αυτή η σιωπή επεκτείνεται και στην σεξουαλική τους μεταχείριση στα στρατόπεδα. Μία στις πέντε έχει υποστεί ψυχολογικό τραύμα σεξουαλικής αιτιολογίας. Το αντίστοιχο ποσοστό στους άντρες είναι 1/1008. Στις γυναίκες στρατιώτες, τα τραύματα αυτά οδηγούν στην χρήση ναρκωτικών, στην κατάθλιψη και σε μια σειρά αγχωτικών συνδρόμων και διαταραχών.
Killing me softly
Πρόσφατα, μία ακόμη παρενέργεια των αμερικάνικων πολέμων ήρθε στην επιφάνεια, αυτή τη φορά σε σχέση με τους μη βίαιους στρατιώτες που πάσχουν από τα πανταχού παρόντα σύνδρομα ― η τεράστια αύξηση του αριθμού των αυτοκτονιών, σε βαθμό που οι LA Times, που μάλιστα κάνουν λόγο για «Επιδημία Αυτοκτονιών» μεταξύ των βετεράνων. Ενδεικτικά, το 2012 αυτοκτόνησαν 352 βετεράνοι, περίπου ένας την ημέρα. Αριθμός διπλάσιος από τον αντίστοιχο του 2002.
Το ποσοστό των αυτοκτονιών άρχισε να αυξάνεται ταχύτατα το 2005, με ανοικτά τα μέτωπα σε Ιράκ και Αφγανιστάν και παράλληλα με τη αύξηση της ασφάλειας, με απόφαση του Κογκρέσου, από τα 250.000 δολάρια στα 400.000, για κάθε στρατιώτη. Αυτό οδήγησε πολλούς να αποδώσουν τις αυτοκτονίες στην επιθυμία των στρατιωτών να λύσουν τα οικονομικά προβλήματα των δικών τους με τα χρήματα της ασφάλειας. Οπως, όμως, δήλωσε στους LA Times ο Ρόλαντ Μάρις, ειδικός επί των αυτοκτονιών και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καρολίνας, είναι αμφίβολο αν η ασφάλεια παίζει τον καθοριστικό ρόλο σε ανάλογες περιπτώσεις. Άλλοι ειδικοί αποδίδουν την ευθύνη στην κατάθλιψη και το Μετατραυματικό Άγχος, αλλά εν παρόδω αναφέρουν ότι η υπόθεση που αναδεικνύουν ως ενδεικτική, αυτή του Τζέημς Κρίστιαν Πακέτ, αφορά έναν στρατιώτη που ζούσε υπό το βάρος των τύψεων απο τη δολοφονία αθώων.
Homeward Bound
Σε αντίθεση με τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, όπου κυριάρχη αφήγηση υπήρξε η μάχη των καλών συμμάχων εναντίον ενός αντιπάλου που εκπροσωπούσε εμφανώς και χωρίς αμφισβήτηση το κακό, η συμμετοχή των νεαρών αμερικανών σε πολέμους χωρίς εμφανή σκοπό ή αιτιολογία, με τον ντόπιο πληθυσμό εχθρικό επεναντί τους, και με την αρχική ψευδαίσθηση ότι όλα είναι ένα τεράστιο video game (η οποία σύντομα θρυματίζεται με τις πρώτες απώλειες συντρόφων ή σφαγές αθώων), φαίνεται να έχει επιφέρει βαρύ τίμημα στην Αμερικάνικη κοινωνία.
Η περίφημη αυτοκριτική που έγινε για τον πόλεμο στο Βιετνάμ, κύριο θέμα σε δεκάδες ταινίες, βιβλία, τραγούδια και μελέτες, φαίνεται πως είτε ξεχάστηκε πρόωρα, είτε δεν υπήρξε αρκετή για να προειδοποιήσει την Αμερική για το αντίκτυπο των σημερινών της εκστρατειών. Έτσι, ο εφιάλτης και η αγωνία του βετεράνου του '60-'70, επιστρέφουν ενισχυμένοι για να στοιχειώσουν μια κοινωνία που, αφού επιμένει να αγνοεί την ιστορία της, είναι καταδικασμένη να την επαναλάβει.
* Είθισται στις ΗΠΑ, στα σπίτια που περιμένουν την επιστροφή στρατιώτη, να δένουν μια κίτρινη κορδέλα σε κάποιο δέντρο ή κολώνα της αυλής.
** Ακόμη και έτσι, όταν οι ιστορίες τους καταγράφονται, εμφανίζεται και πάλι η δολοφονία αθώου, παιδιού, απλού πολίτη, από το συγκεκριμένο στρατιώτη ή την ομάδα του – λεπτομέρεια που ναι μεν αναφέρεται αλλά δεν αξιολογείται.
Το άρθρο στολίζει το έργο του Μπρέγκελ «Ο θρίαμβος του Θανάτου»