Η Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία χωρίστηκε οριστικά από την Ρωμαιοκαθολική Δυτική Εκκλησία το 1054, αν και οι διαφορές είχαν οικοδομηθεί πολύ καιρό πριν και έκτοτε συνεχίστηκαν. Μεταξύ αυτών, η Ανατολική Εκκλησία διατήρησε το Ιουλιανό ημερολόγιο-και ως εκ τούτου και ο λόγος που φέτος το Ορθόδοξο Πάσχα πέφτει την Κυριακή 12 Απριλίου, μια εβδομάδα αργότερα απ’ ότι για τη Δυτική Εκκλησία. Είναι όμως πιο σημαντικό ότι, εξ’ αιτίας αυτού του Σχίσματος, η Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία δεν υιοθετεί τη Θεωρία Σωτηρίας, που αναπτύχθηκε από τον Άγιο Άνσελμο του Καντέρμπορυ. Το βιβλίο του, Cur Deus Homo, του 1089, άσκησε τεράστια μαζική επιρροή και άλλαξε ριζικά, όχι μόνο, την κατανόηση για το Πάσχα, αλλά και ένα μεγάλο μέρος της ηθικής μας.
Πραγματικά, οι σχετικές στάσεις της Ελληνικής και της Γερμανικής Κυβέρνησης έναντι του χρέους, μπορεί να ιδωθούν, με μια αξιοσημείωτη προέκταση, ως συνέχεια του Σχίσματος Ανατολικής και Δυτικής Εκκλησίας, πάνω στην έννοια του Πάσχα.
Σύμφωνα με τον Άνσελμο και τους στοχαστές της Μεταρρύθμισης που τον ακολούθησαν, η ιστορία του Πάσχα είναι ουσιαστικά μια απάντηση του Θεού σε μια κρίση χρέους. Το επιχείρημα είναι το εξής: τα ανθρώπινα όντα έχουν αμαρτήσει ενάντια στο Θεό, αναλαμβάνοντας έτσι ένα χρέος που πρέπει να καταβληθεί.( Αν νομίζετε ότι αυτός ο παραλληλισμός της «αμαρτίας» με το «χρέος» είναι κάπως περίεργος –και είναι- σας θυμίζω ότι ακόμη μιλάμε για εγκληματίες που «πληρώνουν το χρέος τους προς την κοινωνία»). Σ’ αυτό το πρότυπο, η κλίμακα της δικαιοσύνης πρέπει να είναι ισορροπημένη. Τα εγκλήματα πρέπει να πληρώνονται και το επίπεδο των ποινών πρέπει να είναι ανάλογο με αυτό του αδικήματος. Αλλά το θεολογικό πρόβλημα είναι ότι το ανθρώπινο χρέος είναι πάρα πολύ υψηλό -είμαστε όλοι άθλιοι αμαρτωλοί και όλα αυτά- που σημαίνει ότι είμαστε εντελώς ανίκανοι να ξεπληρώσουμε το απαιτούμενο ποσό.
Όχι, λένε, η σωτηρία δεν είναι μια αιματηρή κοσμική λογιστική. Είναι μια απόδραση από τη φυλακή. Αυτός είναι ο λόγος, λέει ο Άνσελμος, που ο Ιησούς έρχεται να αναλάβει αυτός την τιμωρία που οφείλεται σε μας και σταυρώνεται, ανταποδίδοντας έτσι την οφειλή για χάρη μας και κλείνοντας τον λογαρισμό. Η Λύτρωση, να θυμάστε, είναι μια οικονομική μεταφορά. «Δεν υπήρχε άλλος αρκετά καλός για να καταβάλλει το τίμημα της αμαρτίας», όπως τραγουδούν πολλοί δυτικοί Χριστιανοί το Πάσχα. Ιδιαίτερα για τους Ευαγγελιστές, αυτή είναι η πεμπτουσία της σωτηρίας. Η αμαρτία εξοφλείται. Αλληλούια.
Αλλά αυτή δεν είναι η ιστορία του Πάσχα της Ανατολικής Εκκλησίας. Πράγματι, κανένας Έλληνας του ορθόδοξου ποιμνίου δεν θα ψάλλει, κατά τη διάρκεια της Λειτουργίας της Λαμπρής, για τον Ιησού που πληρώνει το τίμημα της αμαρτίας. Για κάποιο λόγο, δεν έχουν εμμονή με την αμαρτία. Και δεν νομίζω ότι ο πόνος του Ιησού (ή οποιουδήποτε άλλου) υπάρχει τρόπος να αποπληρωθεί.
Πράγματι, δεν χρειάζεται να αποπληρωθεί.
Αυτός είναι ο λόγος που η Ελληνική Χριστιανική τέχνη, σε αντίθεση με τη Δυτική, δεν βασανίζεται με τον ματωμένο, σταυρωμένο, Ιησού. Για τους θεολόγους της Ανατολικής Εκκλησίας, η αποστολή του Ιησού είναι να απελευθερώσει τον άνθρωπο από τα δεσμά του θανάτου. Ότι σημαντικό, συμβαίνει κατά την Ανάσταση, όχι στη σταύρωση. Διότι, αν η σωτηρία είναι απλώς μια αποπληρωμή, και αυτό συμβαίνει κατά την σταύρωση, δεν υπάρχει σωτήριο έργο για να διεξαχθεί προκειμένου να επιτευχθεί η Ανάσταση. Όχι, λένε, η σωτηρία δεν είναι κάποια αιματηρή κοσμική λογιστική. Είναι μια απόδραση από τη φυλακή. Η έμφαση είναι στο Χριστό που πηδά έξω από τον τάφο και όχι στο Χριστό που κρέμεται στο σταυρό. Πρόκειται για το θρίαμβο της ζωής πάνω στο θάνατο.
Η Δυτική Εκκλησία επικρίνει συνήθως την άποψη της Ανατολικής για το ότι λαμβάνει ένα «δωρεάν γεύμα» σωτηρίας. Κανένας πόνος, κανένα κέρφος επιμένει ο Άνσελμος. Η Ανατολική Εκκλησία υποστηρίζει ότι η Δύση φετιχοποιεί τον πόνο και είναι περισσότερο προσανατολισμένη σε κάποια σιδηρά λογική της κοσμικής αναγκαιότητας, παρά στο Θεό για τον οποίο όλα είναι εφικτά.
Οι άθεοι, όπως ο Αλέξης Τσίπρας, ο Έλληνας ηγέτης, μπορεί να θεωρούν ότι και οι δύο αυτές αντιλήψεις είναι φαντασιώσεις. Αλλά για τους σκοπούς του παρόντος είναι ακριβώς στο προκείμενο. Αξίζει να αναγνωρισθεί ότι αυτές οι δύο εντελώς διαφορετικές ιστορίες υποστηρίζουν δύο αντίθετες ηθικές κοσμοθεωρίες και διαφορετικές στάσεις, γενικότερα απέναντι στην Οικονομία, αλλά και ειδικότερα απέναντι στον καπιταλισμό. Ο Τσίπρας –σαν κι εμένα- είναι πολύ περισσότερο κοντά στην Ελληνική Ορθόδοξη παράταξη, όταν πρόκειται για τη σωτηρία. Και η κόρη του Λουθηρανού παπά Άνγκελα Μέρκελ είναι πάρα πολύ κοντά στη Δυτική. Ο Τσίπρας θέλει να πηδήσει δωρεάν έξω από το χρέος του θανάτου. Η Μέρκελ πιστεύει ότι πρέπει να το εκπληρώσει στο ακέραιο, δίχως να δίνει σημασία στο πόσο πολύ αίμα και πόνο συνεπάγεται κάτι τέτοιο.
O Δρ. Giles Frazer είναι εφημέριος στο ναό της Παναγίας του Νιούινγκτον στο Νότιο Λονδίνο και υπεύθυνος της στήλης Loose Canon του Guardian από όπου και το άρθρο αυτό. Ο Αγγλικός του τίτλος μεταφράζεται «Τα επιχειρήματα για το ελληνικό χρέος και η αρχαία διαμάχη για το Πάσχα.».
Mετάφραση: Αντώνης Ανδρουλιδάκης. H φωτογραφία από εδώ