Πρόταση ώστε οι νόμοι περί πνευματικής ιδιοκτησίας να μην εφαρμοστούν στην περίπτωση των εμβολίων κατά του κορονοϊού κατέθεσαν στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου (ΠΟΕ, World Trade Organization, WTO) οι κυβερνήσεις της Νοτίου Αφρικής και της Ινδίας, ώστε να μπορέσουν και οι φτωχές χώρες να παράγουν εμβόλια κατά του κορονοϊού για τις πληθυσμιακές τους ανάγκες. Βάζοντας το θέμα σε πλαίσια ρεάλπολιτίκ, τα δύο κράτη ζητούν τη μη εφαρμογή των νόμων περί πνευματικής ιδιοκτησίας μόνον μέχρι τον πρώτο γενικό εμβολιασμό του πληθυσμού του πλανήτη.
Η πρόταση (Waiver from Certain Provisions of the TRIPS Agreement for the Prevention, Containment and Treatment of COVID-19) θεωρείται λογική και αναγκαία λύση από πάνω από 100 χώρες και από διεθνείς οργανισμούς, όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) και οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα (ΓΧΣ), καθώς η παγκόσμια παραγωγή των εμβολίων ήδη δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις ανάγκες. Και, βεβαίως, όπως ήταν αναμενόμενο, συναντά την λυσσαλέα αντίδραση των μεγάλων φαρμακευτικών εταιριών.
Η πρόταση των δύο κρατών, της Ινδίας με πληθυσμό 1,35 δισεκατομμύρια και της Νοτίου Αφρικής, που εκπροσωπεί τα 1,2 δισεκατομμύρια κατοίκων της Αφρικανικής Ηπείρου, ζητεί να υπάρξει δωρεάν παροχή τεχνογνωσίας τόσο στην ανάπτυξη και το υλικό των εμβολίων όσο και στην αύξηση της κλίμακας παραγωγής. Στόχος, όπως τόνισε ο επικεφαλής του ΠΟΥ, Τέντρος Γκεμπρεγιεσούς, «να γίνουν τα εμβόλια, τα τεστ και οι θεραπείες προσβάσιμα σε όλους όσους τα έχουν ανάγκη, και αυτό να γίνει με κόστος που να μπορούν να αντέξουν».Μαζί με την πρόταση, κατατίθεται και πλήρες σχέδιο, στηριζόμενο στις μελέτες και τη γνώση των ΓΧΣ, για την «αύξηση της παραγωγής σε πάρα πολλές αναπτυσσόμενες χώρες», οι οποίες, όμως, παρά την οικονομική τους αδυναμία να αγοράσουν εμβόλια «έχουν τη δυνατότητα παρασκευής», όπως είπε η Λίνα Μενγκάνυ, υπεύθυνη της καμπάνιας για προσβάσιμα φάρμακα των ΓΧΣ στην Νότιο Ασία.
Εκτός της Ινδίας και της Νοτίου Αφρικής, υποδομές που μπορούν να προσφέρουν σημαντικά στον τομέα αυτό έχουν πολλές χώρες της Λατινικής Αμερικής, με πρώτη τη Βραζιλία, η Ταϋλάνδη και το Μπανγκλαντές.
Το πρόβλημα ωστόσο, ξεκινά, από το γεγονός ότι στον ΠΟΕ αποφασίζουν οι χώρες μέλη με απόλυτη πλειοψηφία, και έχουν ήδη ταχθεί εναντίον της πρότασης όλα τα κράτη που φιλοξενούν ή συνδέονται με μεγάλες φαρμακευτικές εταιρίες. ΗΠΑ και Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν ήδη ταχθεί εναντίον του σχεδίου, και τις ακολούθησαν Ελβετία, Ιαπωνία και Καναδάς, που υποστηρίζουν ότι ιό φαρμακευτικές «έχουν ήδη προβεί σε τεράστιες οικονομικές δεσμεύσεις» για την ανάπτυξη του εμβολίου. Ανεπισήμως διακινούν και την άποψη ότι οι χώρες που δεν ανήκουν στο μπλοκ των ισχυρών δεν έχουν τη δυνατότητα να παράγουν ασφαλώς το εμβόλιο ή τα φάρμακα, κάτι το οποίο αντίκειται στις ίδιες τους τις πρακτικές, καθώς οι περισσότερες από τις ισχυρές οικονομικά χώρες παράγουν εκεί πολλά και πολλών ειδών προϊόντα τους, μεταξύ των οποίων και φαρμακευτικά.
Σύμφωνα με τον Τόμας Κουένυ, επικεφαλής της Διεθνούς Συνομοσπονδίας Κατασκευαστών Φαρμάκων, η αποδοχή της πρότασης θα έπληττε «το επιχειρηματικό μοντέλο» τους, το οποίο «προωθεί συνεχώς την εφευρετικότητα και την έρευνα». Ο ίδιος πρόσθεσε ότι οι εταιρίες «δεν θα μπορούν χωρίς την κατοχύρωση των πνευματικών τους δικαιωμάτων να αναπτύσσουν τόσο γρήγορα νέα εμβόλια ή νέες θεραπείες» – η φράση είναι στα όρια της προειδοποίησης και του έμμεσου εκβιασμού. Αντίστοιχες δηλώσεις έκανε σε γαλλικά μέσα και ο Πωλ Στόφελς, επικεφαλής του τμήματος ερευνών της Τζόνσον και Τζόνσον.
Οι ανισότητες έχουν γίνει εμφανείς σε όλους, από την πανδημία, αλλά είναι ιδιαίτερα έντονες όπως καταγράφονται στις παραγγελίες των εμβολίων. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Καναδάς, που αντιτίθεται στην πρόταση, έχει παραγγείλει εμβόλια αντίστοιχα του πενταπλάσιου του πληθυσμού του, ενώ οι αφρικανικές χώρες δεν έχουν τη δυνατότητα παραγγελίας εμβολίων που να καλύπτουν άνω του 10% του πληθυσμού τους.
Αν και υπάρχουν προβλέψεις για καταστάσεις ανάγκης, στα πρωτόκολλα του ΠΟΕ, τα οποία αναμένεται να επικαλεστούν τα κράτη προστάτες των φαρμακευτικών, η ενεργοποίηση τους είναι χρονοβόρα και η διαδικασία τόσο πολύπλοκη, με τόσα πολλά προαπαιτούμενα, που το πιθανότερο είναι να μην ενεργοποιηθούν ή αν ενεργοποιηθούν να επιτρέψουν στην παραγωγή να ξεκινήσει μετά τουλάχιστον δύο χρόνια. Κι αυτό για το πρώτο κράτος που θα ζητήσει την ενεργοποίηση τους. Κάθε κράτος οφείλει να κάνει ξεχωριστό αίτημα και κάθε αίτημα εξετάζεται χωριστά…
Η πρόταση θα συζητηθεί στη γενική συνέλευση του ΠΟΕ αύριο Τετάρτη 16 Δεκεμβρίου και μεθαύριο Πέμπτη, 17 Δεκεμβρίου.