*γράφει ο Ηλίας Παυλόπουλος, MPH, MBE

Ένα χρόνο μετά τα πρώτο lockdown στην Ευρώπη όλα δείχνουν τόσο διαφορετικά αλλά και τόσο ίδια… Από τη μια πλευρά έχουμε συνεχή lockdown το ένα μετά το άλλο με αμφισβητούμενη αποτελεσματικότητα πλέον και από την άλλη έχουμε τα πρώτα εμβόλια. Και βλέπουμε σε πλήρη ανάπτυξη αυτό που ονομάστηκε «εθνικισμός των εμβολίων», ο οποίος σε μια μετριοπαθή εκδοχή του δεν είναι απαραίτητα καταδικαστέος. Τα κράτη είναι ίσως η μοναδική οντότητα σήμερα που μπορεί να εξασφαλίσει την πρόσβαση των πολιτών στα εμβόλια με ισοτιμία, προτεραιότητα στις ευπαθείς ομάδες, λογοδοσία και αποτελεσματικότητα. Βέβαια, από το να εξασφαλίσεις τα εμβόλια για τον πληθυσμό σου μέχρι το να απαγορεύεις τις εξαγωγές εμβολίων ή να αγοράζεις τα τριπλάσια από όσα χρειάζεσαι, υπάρχει μεγάλη απόσταση. Αν θελήσουμε να δούμε τα δυο πιο μεγάλα προβλήματα σήμερα σχετικά με τα εμβόλια, αυτά αφορούν την προτεραιότητα των εμβολιασμών και την επιφυλακτικότητα των πολιτών. Σύμφωνα με τελευταίες δημοσκοπήσεις στη Γαλλία το 61% λέει όχι στον εμβολιασμό με το εμβόλιο της AstraZeneca  ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στη Γερμανία είναι στο 55%. Την ίδια στιγμή ξεκίνησε και η συζήτηση για τα πιστοποιητικά εμβολιασμού.

Άραγε μπορεί η ζωή να εξαρτάται από στοιχεία για την υγεία μας; Για να χαρείς τη ζωή να πρέπει να αποδείξεις ότι δεν έχεις ένα νόσημα; Και αν πούμε ότι το δεχόμαστε προσωρινά, για τον ιό SARS-COV-2, πως μπορούμε να εξασφαλίσουμε ότι δε θα γίνει καθεστώς να δείχνεις την κάρτα υγείας σου για να φας σε ένα εστιατόριο, να αγοράσεις λαχανικά, να πας στο θέατρο και να βρεις δουλειά;

Καταρχήν να ξεκινήσουμε από το που είμαστε σήμερα. Μέχρι τις 24 Μαρτίου 2021, είχαμε 508 εκατομμύρια δόσεις διαθέσει σε όλο τον κόσμο, με 114 εκατομμύρια άτομα να είναι πλήρως εμβολιασμένοι. Την πρωτιά έχει το Ισραήλ με το 51,1% του πληθυσμού του (4,7 εκ. άτομα) πλήρως εμβολιασμένα και ακολουθούν τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα με το 22,1% (2,2 εκ. άτομα) η Χιλή με 16,8% (3,2 εκ. άτομα). Οι ΗΠΑ με 14,4% (47,4 εκ. άτομα) βρίσκονται στην 7η θέση ενώ η Βρετανία βρίσκεται στην 4η θέση σε σύνολο δόσεων. Τα άτομα που έχουν λάβει μια δόση στη Βρετανία αποτελούν το 43,6% του πληθυσμού αλλά δύο δόσεις έχει κάνει το 4,2%. Παρόλα αυτά οι Βρετανοί βλέπουν ήδη μια πιο γρήγορη μείωση των θανάτων από αυτήν που προέβλεπαν τα μοντέλα τους. Στην Ελλάδα έχουμε πλήρως εμβολιασμένους το 4,7% (501.445 άτομα) ενώ το 9,7% (1.035.659 άτομα) έχουν λάβει μια μόνο δόση. Βλέπουμε λοιπόν ότι το Ισραήλ είναι κοντά στο να πετύχει «ανοσία της αγέλης» αλλά όλες οι υπόλοιπες χώρες βρίσκονται ακόμα μακριά.

Αν θέλουμε να βάλουμε τα πράγματα στη σωστή τους διάσταση σχετικά με το πιστοποιητικό εμβολιασμού, πρέπει καταρχήν να πούμε ότι αυτό υπάρχει ήδη από το 1933 και ονομάζεται International Certificate of Vaccination. Είναι το γνωστό σε όλους τους ταξιδιώτες, κίτρινο βιβλιαράκι, που απαιτείται από τις αρχές πολλών χωρών για να αποδείξεις ότι είσαι εμβολιασμένος για κίτρινο πυρετό, τύφο, μηνιγγίτιδα, ηπατίτιδες κλπ. Αυτό το πιστοποιητικό συμπληρώνεται από τον γιατρό που σου κάνει τον εμβολιασμό χειρόγραφα και επικυρώνεται με την ιατρική σφραγίδα και υπογραφή. Εδώ και 15 χρόνια που εργάζομαι σε ανθρωπιστικές αποστολές μου έχει ζητηθεί πολλές φορές από τις αρχές διαφόρων χωρών, αλλά δε μου ζητήθηκε ποτέ για να μπω σε ένα εστιατόριο, ούτε για να βρω δουλειά.

Τι άλλαξε λοιπόν με τον Covid-19 και δε μπορεί πλέον να συμπεριληφθεί σε αυτό το ήδη υπάρχον εδώ και 88 χρόνια πιστοποιητικό. Καταρχήν θεωρείται ότι δεν πληροί τις σημερινές προδιαγραφές ασφάλειας, μιας και είναι εύκολο να πλαστογραφηθεί, πράγμα σωστό. Το δεύτερο που πρέπει να ελέγξουμε είναι το γιατί χρειάζεται να πλαστογραφηθεί από κάποιον ένα πιστοποιητικό εμβολιασμού; Για να του δώσει πρόσβαση σε μια συναυλία, για να έρθει ελεύθερα διακοπές από το Ισραήλ στην Ελλάδα, για να παρακολουθήσει ζωντανά ένα παιχνίδι στο NBA; Βλέπουμε λοιπόν ότι σήμερα οι κυβερνήσεις ζητούν ασφάλεια σ’ αυτό το πιστοποιητικό για να χρησιμοποιηθεί με πολύ πιο ευρύ τρόπο. Και όταν πλέον η κάθε εταιρεία μπορεί να ελέγξει την κατάσταση της υγείας σου, τα ηθικά διλήμματα εκρήγνυνται. Πολλοί έχουν ήδη ονομάσει αυτό το πιστοποιητικό «ηθικό ναρκοπέδιο».

Ας δούμε όμως μερικά από τα θέματα που τίθενται σχετικά με αυτό το πιστοποιητικό. Καταρχήν, μπορεί να οδηγήσει σε διακρίσεις απέναντι σε άτομα που είναι επιφυλακτικά σχετικά με τα εμβόλια (κάποιος αρνείται πχ να κάνει το εμβόλιο της AstraZeneca ή άλλος έχει επιφυλάξεις για θρησκευτικούς ή πολιτικούς λόγους). Δεύτερο θέμα είναι ότι νέοι, ενήλικες και παιδιά θα αργήσουν να εμβολιαστούν γιατί είναι χαμηλής προτεραιότητας και άρα θα αργήσουν να ταξιδέψουν; Τρίτο είναι ότι τίθενται σημαντικά θέματα ιδιωτικότητας όταν εταιρείες θα ελέγχουν το πιστοποιητικό. Θα κρατούν δεδομένα; Και αν ναι, για πόσο καιρό και τι άλλη χρήση θα μπορούν να κάνουν; Τέταρτο είναι το θέμα της ψευδούς αίσθησης ασφάλειας που θα δημιουργείται, μιας και δε ξέρουμε ακόμα αν οι εμβολιασμένοι διασπείρουν τον ιό. Και τέλος, να μη ξεχάσουμε τις παραλλαγές του ιού και τα αντίστοιχα εμβόλια που θα χρειαστεί να κάνουμε τους επόμενους μήνες ή χρόνια, κάτι που θα δημιουργήσει μια απερίγραπτη πολυπλοκότητα.

Βλέπουμε λοιπόν ότι διάφορες χώρες προχωρούν στην κατεύθυνση του πιστοποιητικού εμβολιασμού, χωρίς ακόμη να ξέρουμε πόσο κρατάει η ανοσία από το κάθε εμβόλιο και πόσο αποτελεσματικό είναι στην πρόληψη της διασποράς. Επίσης όπως σωστά ανέφερε και μια αξιωματούχος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, για να κυκλοφορήσει το πιστοποιητικό και να αποφύγουμε τις διακρίσεις πρέπει να έχει εμβολιαστεί σημαντικό μέρος του πληθυσμού. Αν όμως έχει εμβολιαστεί πχ. το 70% του πληθυσμού της ΕΕ (και πάνω από το 90% των ευπαθών ομάδων), αυτό σημαίνει ανοσία της αγέλης και άρα δε θα έχει κανένα νόημα να διαχωρίζουμε τους εμβολιασμένους από τους μη εμβολιασμένους. Εδώ βέβαια μπαίνει η συζήτηση περί παραλλαγών του ιού, αλλά όπως είπαμε ήδη η ύπαρξη παραλλαγών, θα τα κάνει όλα πιο πολύπλοκα. Ανάλογα με το πόσα διαφορετικά εμβόλια θα έχεις κάνει, θα κερδίζεις και έξτρα πρόσβαση σε χώρες; Βέβαια, σημαντικό ποσοστό εμβολιασμού είναι και το 50%, και το πιστοποιητικό θα δώσει τη δυνατότητα να ταξιδέψει χωρίς καραντίνες και τεστ ένα ικανό μέρος του πληθυσμού που μπορεί να βοηθήσει τουριστικές χώρες σα την Ελλάδα και την Κύπρο να μη χάσουν και αυτό το καλοκαίρι. Εδώ βέβαια ελλοχεύει ένας άλλος κίνδυνος. Η προτίμηση για εμβολιασμό ταξιδιωτών να στερήσει τα εμβόλια από ευπαθείς ομάδες που τα χρειάζονται. Αυτό είναι κάτι που ανησυχεί ιδιαίτερα τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) μιας και ήδη υπάρχει περιορισμένη πρόσβαση ειδικά από χώρες της Αφρικής.

Από τις χώρες που προχωρούν, το Ισραήλ έχει ήδη δημιουργήσει το Green Passport, η Ισλανδία δίνει πιστοποιητικά εμβολιασμού στους πολίτες της και δήλωσε ότι θα δεχτεί και αυτά άλλων χωρών, ενώ οι ΗΠΑ και η Βρετανία το μελετούν αναλυτικά όπως ανακοίνωσαν. Η ΕΕ μετά από πιέσεις κυρίως Ελλάδας και Κύπρου, ανακοίνωσε ότι προχωράει το πιστοποιητικό, το οποίο όμως θα περιέχει και αποτελέσματα τεστ και αντισωμάτων για όσους έχουν ήδη εκτεθεί, έτσι ώστε να αποφευχθούν διακρίσεις, πράγμα που θα δημιουργήσει ένα «πιστοποιητικό ανοσίας». Παρόλο που αυτή η απόφαση είναι στη σωστή κατεύθυνση, δεν έχουν ακόμη καθοριστεί οι χρήσεις του πιστοποιητικού καθώς και αυτοί που θα τεθούν εκτός εμβολιασμού για ιατρικούς (αλλεργίες) ή άλλους λόγους. Επίσης ποια είναι τα δεδομένα που θα συλλέγονται και για πόσο καιρό θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί; Ειπώθηκε ότι θα υπάρχει μέχρι το τέλος της πανδημίας, αλλά αν σκεφτεί κανείς την εμφάνιση των παραλλαγών του ιού τα επόμενα χρόνια, μήπως αυτό το πιστοποιητικό ήρθε για να μείνει; Και αυτό σημαίνει ότι τα επόμενα χρόνια θα μπαίνουμε σε εστιατόρια ανάλογα με το επίπεδο ανοσίας μας; Αλήθεια πόσο επικίνδυνο και τρομακτικό είναι αυτό για τις κοινωνίες μας;

Ένα ακόμα θέμα σχετικά με τη χρήση του πιστοποιητικού, και με τα lockdown να κρατούν καλά, είναι αν οι εμβολιασμένοι θα έχουν πρόσβαση σε υπηρεσίες που ο υπόλοιπος πληθυσμός δε θα έχει. Εδώ τίθενται ξεκάθαρα θέματα θεμελιωδών δικαιωμάτων ελευθερίας και ισότητας και προβλέπεται να τεθεί θέμα αντισυνταγματικότητας σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Επίσης, υπάρχει θέμα να υπάρχουν μπαρ και καφέ ανοικτά για εμβολιασμένους τουρίστες αλλά όχι για τους εμβολιασμένους ντόπιους; Το Ισραήλ άνοιξε θέατρα και συναυλίες με 75% όριο πληρότητας και max 300 άτομα σε εσωτερικούς χώρους, και 500 σε εξωτερικούς, όλοι κάτοχοι green passport, υποχρεωτικά μάσκες και τήρηση αποστάσεων. Ένα πρώτο πρόβλημα που εμφανίστηκε ήταν ότι κάποια μουσικά γκρουπ με το να συμμετέχουν στο green passport κατηγορήθηκαν από τους οπαδούς τους ότι στηρίζουν την κυβέρνηση Νετανιάχου!

Βλέπουμε λοιπόν ότι μια πολιτική απόφαση η οποία θεωρητικά θα βοηθήσει την οικονομία να ξεκινήσει ξανά μπορεί να μεταβληθεί σε ένα τεράστιο φιάσκο. Αν σκεφτούμε και το απίστευτο φιάσκο στην Ευρώπη με τα εμβόλια, κανείς δε θα ήθελε μια ακόμη αποτυχία και μάλιστα με μεγάλες ηθικές διαστάσεις. Το πιστοποιητικό εμβολιασμού μπορεί να εφαρμοστεί, αλλά για αυστηρά περιορισμένο χρόνο, με σωστά καθορισμένες χρήσεις (ταξίδια και κάποιες αναγκαίες χρήσεις μόνο), με ποινές σε όσους αυθαίρετα το χρησιμοποιούν κάνοντας διακρίσεις και να επανεξετάζεται κάθε χρόνο ανάλογα με τη βαρύτητα των παραλλαγών του ιού.

Σ’ αυτή την πανδημία, έχει αποδειχτεί ότι είναι κακή ιδέα τα γενικά μέτρα όπως τα lockdown μιας και η επιλογή που έχει αποδειχθεί πολύ πιο αποτελεσματική είναι τα μαζικά τεστ, η ιχνηλάτηση και η απομόνωση των κρουσμάτων και το ίδιο ισχύει και για τα πιστοποιητικά εμβολιασμού για κάθε χρήση. Γιατί πέρα από το ότι προωθούν μια ψευδή αίσθηση ισοτιμίας, βρισκόμαστε πλέον μπροστά στον κίνδυνο να δημιουργήσουμε ένα διεθνές υγειονομικό απαρτχάιντ διαχωρίζοντας τους ανθρώπους σ’ αυτούς που έχουν και σ’ αυτούς που δεν έχουν ανοσία. Και σήμερα οφείλουμε να αποφύγουμε να επιστρέψουμε στα σκοτεινά χρόνια του HIV/AIDS και των απερίγραπτων διακρίσεων.

*Βιογραφικό

Ο Ηλίας Παυλόπουλος έχει σπουδάσει Δημόσια Υγεία στο Λονδίνο και Βιοηθική στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ. Έχει εργαστεί τα τελευταία 15 χρόνια με ιατρικές ανθρωπιστικές οργανώσεις σε πολλές χώρες στην Αφρική, την Ασία αλλά και την Ελλάδα.

Πηγές

  1. EU vaccine passport: An ethical and legal minefield? https://www.dw.com/en/eu-vaccine-passport-an-ethical-and-legal-minefield/a-56747519
  2. COVID-19 vaccine passports raise ethics concerns: 5 details https://www.beckershospitalreview.com/healthcare-information-technology/covid-19-vaccine-passports-raise-ethics-concerns-5-details.html
  3. ‘Vaccine privilege’ could haunt the West https://www.dw.com/en/opinion-vaccine-privilege-could-haunt-the-west/a-56439397
  4. Israel opens cultural shows for people with COVID-19 jab https://www.dw.com/en/israel-opens-cultural-shows-for-people-with-covid-19-jab/a-56745306
  5. The scientific, ethical and privacy concerns around vaccine passports https://indianexpress.com/article/explained/vaccine-passports-scientific-ethical-and-privacy-concerns-7235675/
  6. Why COVID-19 “vaccine passports” could be “Pandora’s box” for data privacy and ethical issues https://www.cbsnews.com/news/covid-19-vaccine-passport-program-issues/
  7. Vaccine passports are a technical and ethical minefield https://www.ft.com/content/0c399709-9de5-4302-b9fd-849d1b0e522c
  8. European trust in AstraZeneca COVID vaccine plunges: survey https://www.dw.com/en/european-trust-in-astrazeneca-covid-vaccine-plunges-survey/a-56946669
  9. Vaccine Passports: Are they ethical? https://www.thenewfederalist.eu/vaccine-passports-are-they-ethical?lang=fr