του Θάνου Καμήλαλη

Τον Δεκέμβριο του 2020, το ΤPP, οι Reporters United και πολίτες ανταποκρίθηκαν στην πρωτοβουλία της οργάνωσης Ηomo Digitalis, που ασχολείται με τα ψηφιακά δικαιώματα, στέλνοντας δύο επιστολές προς τον αρχηγό της ΕΛ.ΑΣ, Μιχαήλ Καραμαλάκη. Στις επιστολές αυτές διατυπώσαμε ερωτήματα και υποβάλλαμε αιτήματα πρόσβασης στις σχετικές αποφάσεις που αιτιολογούσαν τη χρήση φορητών συστημάτων καταγραφής εικόνας και ήχου από την ΕΛ.ΑΣ κατά την επέτειο του Πολυτεχνείου (15-18 Νοεμβρίου 2020), όταν μάλιστα είχε επιβληθεί και η απαγόρευση κυκλοφορίας άνω των τριών ατόμων σε όλη την Επικράτεια, αλλά και κατά την επέτειο θανάτου του Αλέξη Γρηγορόπουλου (6-7 Δεκεμβρίου 2020). Τα ερωτήματα είχαν να κάνουν με το αν η ΕΛ.ΑΣ είχε καταρτίσει απόφαση λειτουργίας πριν τη χρήση των drones, αν είχε διαβουλευθεί με την Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα (ΑΠΔΠΧ) και αν είχε εκπονήσει εκτίμηση επιπτώσεων.

Η κίνησή μας αυτή μάλιστα, εντάσσεται σε μία διεθνή συζήτηση και διαμάχη για την προστασία προσωπικών δεδομένων των πολιτών σε τέτοιες περιστάσεις, την ώρα που κρατικές αρχές χρησιμοποιούν όλο και περισσότερα τέτοια μέσα ψηφιακής καταγραφής και επιτήρησης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Γαλλία, όπου λίγες μέρες μετά την κατάθεση των αιτημάτων μας, το Ανώτατο Δικαστήριο απαγόρευσε, με άμεση ισχύ, την χρήση drones από τη γαλλική αστυνομία σε κινητοποιήσεις στο Παρίσι, εγείροντας σοβαρά ερωτήματα για τη νομιμότητά τους. H γαλλική κυβέρνηση επιχειρεί να παρακάμψει αυτήν την απαγόρευση μέσω του «νόμου καθολικής ασφάλειας» Η απόφαση αυτή ακολούθησε προηγούμενη ανάλογη υπόθεση, για τη χρήση drones για την παρακολούθηση της τήρησης των μέτρων του lockdown από τους πολίτες.

Πάνω από 3 μήνες μετά, η ΕΛ.ΑΣ απάντησε στις δύο επιστολές, αρνούμενη να ικανοποιήσει το αίτημα καθώς δεν αναγνωρίζει την έννοια του δημοσίου συμφέροντος σε ένα ζήτημα που αφορά μαζική καταγραφή και επιτήρηση πολιτών σε κεντρικά σημεία αστικών κέντρων. Όπως υποστηρίζει, «για την ικανοποίηση του εν λόγω δικαιώµατος είναι προαπαιτούµενο η ύπαρξη εύλογου ενδιαφέροντος και αυτή δεν διακρίνεται, από πλευράς σας, καθώς δεν εµφαίνεται η ύπαρξη µιας συγκεκριµένης, προσωπικής εννόµου σχέσεως συνδεόµενης µε το περιεχόµενο των διοικητικών στοιχείων στο οποίο ζητείται η πρόσβαση. Ούτε, βεβαίως, µπορεί να νοηθεί ως εύλογο ενδιαφέρον, για την άσκηση του δικαιώµατος πρόσβασης, το ενδιαφέρον κάθε πολίτη για την εύρυθµη άσκηση των γενικών καθηκόντων της Διοίκησης και την τήρηση των νόµων, σύµφωνα και µε την υπ’ αριθ. 1214/2000 απόφαση του Δ΄ Τµήµατος του Συµβουλίου της Επικρατείας».

Oλόκληρη η απάντηση της ΕΛ.ΑΣ:

Συνολικά 64 παραβάσεις σε 7 μήνες

Παράλληλα, οι περιπτώσεις για τις οποίες ζητείται λογοδοσία και διαφάνεια από την Ελληνική Αστυνομία δεν είναι πλέον δύο, αλλά έχουν φτάσεις τις 64. Τόσες είναι οι φορές κατά τις οποίες η ΕΛ.ΑΣ «ενημέρωσε» για χρήση φορητών μέσων επιτήρησης και καταγραφής ήχου και εικόνας, στην επίσημη ιστοσελίδα της.

Το πρόβλημα είναι όμως, ότι το σχετικό Προεδρικό Διάταγμα, 75/2020 απαιτεί συγκεκριμένες προϋποθέσεις και δημοσιοποίηση σειράς πληροφοριών από τον υπεύθυνο επεξεργασίας των προσωπικών δεδομένων. Συγκεκριμένα, στο άρθρο 12 παρ. 2 προβλέπεται ότι η ΕΛ.ΑΣ οφείλει κάθε φορά πριν την λειτουργία συστήματος επιτήρησης σε δημόσιο χώρο να εκδίδει και να κοινοποιεί την απόφαση λειτουργίας του συστήματος αυτού τουλάχιστον στην ιστοσελίδα της προσδιορίζοντας υποχρεωτικά: α) τον χρόνο ενεργοποίησης,  β) τη διάρκεια λειτουργίας του,  γ) την εμβέλεια λειτουργίας του,  δ) τα ειδικότερα χαρακτηριστικά του, και  ε) την αιτιολόγηση της σκοπιμότητας της χρήσης του.

Οι προϋποθέσεις αυτές έχουν ιδιαίτερη σημασία, καθώς το άρθρο 5 του ίδιου Προεδρικού Διατάγματος απαιτεί να συντρέχουν επαρκείς ενδείξεις ότι τελούνται ή πρόκειται να τελεσθούν στον συγκεκριμένο δημόσιο χώρο συγκεκριμένα ποινικά αδικήματα και να σχηματίζεται η εύλογη πεποίθηση σοβαρού κινδύνου για τη δημόσια ασφάλεια. Παράλληλα, προβλέπει ότι η εγκατάσταση τέτοιων συστημάτων επιτήρησης «επιτρέπεται μόνο στο μέτρο που είναι απαραίτητο» και όταν οι σκοποί του «δεν μπορούν να επιτευχθούν με άλλα ηπιότερα μέσα».

Αντί της πλήρους συμμόρφωσης με τις προβλέψεις του Π.Δ. που και η ίδια επικαλείται, η ΕΛ.ΑΣ αρκείται σε τυπικές ανακοινώσεις, που αναφέρουν μόνο τον αριθμό της κάθε απόφασης λειτουργίας, τη διάρκεια λειτουργίας των συστημάτων επιτήρησης και τον τόπο λειτουργίας τους κατά γενικό και αόριστο τρόπο. Απουσιάζουν δηλαδή οι αναφορές στην εμβέλεια λειτουργίας, η αιτιολόγηση και τα ειδικότερα χαρακτηριστικά, επομένως τίθενται σοβαρά ερωτήματα για το αν τηρείται η νομοθεσία, η η Αστυνομία την έχει παραβιάσει τουλάχιστον 64 φορές.

Συνεχίζοντας την προσπάθεια να πέσει φως και να επικρατήσει η διαφάνεια, το ΤPP, οι Reporters United και η Ηomo Digitalis προσφύγαμε στην Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα (ΑΠΔΠΧ) καταθέτοντας αναφορά με τις 64 υποθέσεις μέσα σε 7 μήνες που η ΕΛ.ΑΣ φέρεται να παραβίασε την πολύ πρόσφατη μάλιστα) νομοθεσία. Ζητούμε επίσης από την αρμόδια Αρχή να παρέμβει, όπως προβλέπεται από τα καθήκοντα και τις αρμοδιότητές της. Συγκεκριμένα ζητάμε από την ΑΠΔΠΧ:

  1. να απευθύνει προειδοποιήσεις στον υπεύθυνο επεξεργασίας ότι οι σκοπούμενες πράξεις επεξεργασίας είναιπιθανόν να παραβιάζουν τις διατάξεις για την προστασία των προσωπικών δεδομένων
  2. να δίνει εντολή στον υπεύθυνο επεξεργασίας να καταστήσει τις πράξεις επεξεργασίας σύμφωνες
    με τις διατάξεις για την προστασία των προσωπικών δεδομένων, όπου αρμόζει, με συγκεκριμένο
    τρόπο και εντός ορισμένης προθεσμίας, και
  3. να επιβάλλει προσωρινό ή οριστικό περιορισμό ή και απαγόρευση της επεξεργασίας.

Ολόκληρη η αναφορά:

Στη συγκεκριμένη υπόθεση διασταυρώνονται δύο πολύ σημαντικά και ευαίσθητα ζητήματα. Αυτό της προστασίας των προσωπικών δεδομένων, μαζί με την ανάγκη η εξουσία να λογοδοτεί και να λειτουργεί με διαφάνεια στις αποφάσεις της.

Οι παραβιάσεις σε αυτούς τους δύο ζωτικής σημασίας τομείς είναι όλο και πιο σοβαρές, με αποκορύφωμα την απόφαση του αρχηγού της ΕΛ.ΑΣ για την απαγόρευση συναθροίσεων άνω των 3 ατόμων στις 15-18 Νοεμβρίου, με επίκληση στην Επιτροπή Προστασίας της Δημόσιας Υγείας, που όμως όπως προέκυψε από τα έγραφα που κατατέθηκαν στο Συμβούλιο της Επικρατείας δεν γνωμοδότησε ποτέ συγκεκριμένα για μία τέτοια αυταρχική και αντιδημοκρατική κίνηση. Ή, τις υποθέσεις παρακολουθήσεων πολιτών, μέσω συσκευών γεωεντοπισμού, που καταγγέλθηκαν εκτενώς σε σειρά δημοσιευμάτων το 2019-2020, αλλά και περιπτώσεις άρσεων τηλεφωνικού απορρήτου «για λόγους εθνικής ασφάλειας».

Αδιαφάνεια και επίμονη άρνηση λογοδοσίας σε αποφάσεις που αφορούν εκατομμύρια πολίτες έχουμε επίσης στις συμβάσεις με την εταιρεία Cisco για την τηλεκπαίδευση, με την σκοτεινή αμερικανική εταιρεία Paladir, αλλά και με τη «λίστα Πέτσα» των 20 εκατομμυρίων ευρώ σε ΜΜΕ, για τα κριτήρια της οποίας εδώ και πάνω από έναν χρόνο ο ιστότοπος Vouliwatch προσπαθεί να λάβει απαντήσεις από αρμόδιους φορείς (Υπουργεία, Εθνική Αρχή Διαφάνειας).

Πρόκειται, σε κάθε περίπτωση, για πληροφορίες που θα έπρεπε να είναι διαθέσιμες στους πολίτες, ώστε να μπορούν αυτοί με τη σειρά τους να ελέγξουν την εξουσία, κάθε λογής εξουσία, για τις αποφάσεις της. Πάντως, αυτού του είδους η παρακολούθηση, επιτήρηση και καταγραφή έχει αδιαμφισβήτητη αιτολογία και εξαιρετικά σοβαρό σκοπό. Την ενημέρωση και το δημόσιο συμφέρον.