Φανταστείτε έναν κόσμο όπου το ρεύμα σας δεν προέρχεται από μεγάλες απρόσωπες εταιρείες, αλλά από την ίδια σας την κοινότητα. Έναν κόσμο όπου τα κέρδη από την παραγωγή ενέργειας επιστρέφουν στα τοπικά σχολεία, νοσοκομεία και υποδομές, αντί να καταλήγουν στις τσέπες λίγων. Αυτή είναι η υπόσχεση των ενεργειακών κοινών — ένα όραμα για ένα πιο δημοκρατικό, βιώσιμο και δίκαιο ενεργειακό μέλλον.
Στην καρδιά αυτού του οράματος βρίσκονται οι ενεργειακές κοινότητες — οργανισμοί που ανήκουν στην κοινότητα και παράγουν και διαχειρίζονται “ανανεώσιμη” ενέργεια. Τα μέλη των ενεργειακών κοινοτήτων αποφασίζουν συλλογικά για το πώς παράγεται και χρησιμοποιείται η ενέργειά τους, διασφαλίζοντας ότι όλοι και όλες έχουν λόγο. Τα πλεονάζοντα κεφάλαια επανεπενδύονται στην κοινότητα, υποστηρίζοντας την τοπική ανάπτυξη και μειώνοντας την ενεργειακή φτώχεια. Για παράδειγμα, δείτε εδώ δύο συνεταιριστικά φωτοβολταϊκά έργα της μη κερδοσκοπικής ενεργειακής κοινότητας “Κοινέργεια” από την Ήπειρο. Η ενέργεια που παράγεται από αυτά τα έργα παρέχει ρεύμα σε 53 νοικοκυριά και μικρομεσαίες επιχειρήσεις.
Τα ενεργειακά κοινά είναι κάτι περισσότερο από συνεταιρισμοί. Πρόκειται για ένα ολόκληρο οικοσύστημα εγχειρημάτων που συνεργάζονται για να μεταμορφώσουν το ενεργειακό μας σύστημα. Φανταστείτε κοινόχρηστους χώρους κατασκευής όπου οι άνθρωποι συνεργάζονται για να σχεδιάσουν και να κατασκευάσουν τις δικές τους ανεμογεννήτριες, ηλιακούς συλλέκτες και “έξυπνους” μετρητές. Η κατασκευή και η συντήρηση τέτοιων τεχνολογιών τοπικοποιείται μειώνοντας το οικονομικό κόστος και το οικολογικό αποτύπωμα.
Φανταστείτε πλατφόρμες λογισμικού ανοιχτού κώδικα που επιτρέπουν στις ενεργειακές κοινότητες να ανταλλάσσουν ενέργεια ομότιμα, χωρίς τη διαμεσολάβηση μεγάλων εταιρειών. Σκεφτείτε τα αγροφωτοβολταϊκά έργα που συνδυάζουν την ηλιακή ενέργεια με τη βιώσιμη γεωργία, αναζωογονώντας τις αγροτικές οικονομίες. Για παράδειγμα, δείτε εδώ ένα αγροφωτοβολταϊκό στην Αυστρία. Από κάτω καλλιεργούνται ντομάτες. Σύντομα ένα τέτοιο σύστημα θα εγκατασταθεί στα Ιωάννινα από την Κοινέργεια.
Αυτό που κάνει αυτό το όραμα τόσο συναρπαστικό είναι ότι δεν είναι απλώς μια ουτοπία — στοιχεία του συμβαίνουν ήδη γύρω μας. Από την Ήπειρο και την Αθήνα μέχρι τη Χάλκη και την Κρήτη, οι άνθρωποι πειραματίζονται με νέους τρόπους οργάνωσης του ενεργειακού μας συστήματος. Δείχνουν ότι εναλλακτικές λύσεις στα ορυκτά καύσιμα υπάρχουν στο εδώ και το τώρα.
Φυσικά, η πραγματοποίηση όλων των δυνατοτήτων των ενεργειακών κοινών δεν είναι εύκολη. Απαιτεί την αντίσταση στα ισχυρά κατεστημένα συμφέροντα που επωφελούνται από το τρέχον ενεργειακό μας σύστημα. Απαιτεί την επανεξέταση του ρόλου των αγορών και της έννοιας της “ανάπτυξης” όπως οι θιασώτες του κυρίαρχου συστήματος κηρύττουν.
Τα διακυβεύματα δεν θα μπορούσαν να είναι υψηλότερα. Με την επιτάχυνση της κλιματικής κρίσης και την αύξηση της ενεργειακής φτώχειας, χρειαζόμαστε απεγνωσμένα μια νέα προσέγγιση. Τα ενεργειακά κοινά προσφέρουν ένα μονοπάτι προς ένα πιο βιώσιμο μέλλον. Ένα μέλλον όπου η ενέργεια είναι κοινό αγαθό και όχι πηγή μεγιστοποίησης των χρηματικών κερδών. Ένα μέλλον όπου οι κοινότητες έχουν τη δύναμη να διαμορφώσουν το δικό τους ενεργειακό πεπρωμένο.
Η τεχνολογία υπάρχει και ο επείγων χαρακτήρας μιας πραγματικά πράσινης και δημοκρατικής μετάβασης είναι σαφής. Δεν θα είναι εύκολη, αλλά η οικοδόμηση ενός πιο δίκαιου και βιώσιμου κόσμου ποτέ δεν είναι. Ας ονειρευτούμε λοιπόν μεγαλόπνοα και ας δράσουμε στο εδώ και τώρα. Εξάλλου έχουμε άλλη επιλογή;
—-
*Ο Βασίλης Κωστάκης είναι Καθηγητής Τεχνολογικής Διακυβέρνησης και Βιωσιμότητας στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο του Τάλιν και ερευνητής στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ. Το βιβλίο του “Αλλάζοντας τον κόσμο με μία μπάλα” συζητά νέους τρόπους οργάνωσης της οικονομίας με αφορμή το ποδόσφαιρο.