Ξένα ΜΜΕ και Ελλάδα
ξεναΜΜΕ
Την τρομακτική επενέργεια που έχει η κρίση στην Ελλάδα στην ενδοευρωπαϊκή κρίση αποτυπώνει πρόσφατη έρευνα με τίτλο «Ή Ελληνική Οικονομική Κρίση στο Διεθνή Τύπο».
Της Σόνιας Χαϊμαντά
Πιο… «ξένος» δεν θα μπορούσε να ήταν
Της Σόνιας Χαϊμαντά
Μια αρνητική αναφορά… αρκεί να φέρει την καταστροφή. Ένα μικρό δημοσίευμα σε μια μεγάλη εφημερίδα του Ξένου Τύπου αρκεί για να μεταδώσει ραγδαία τον ιό της έχθρας και της μισαλλοδοξίας προς την Ελλάδα αλλά και μεταξύ των χωρών της Ευρωζώνης και της Ε.Ε. και φυσικά στα τέσσερα σημεία του πλανήτη. Στην περίπτωση της Ελλάδας ταιριάζει όπως φαίνεται, «γάντι» η ποιητική εκδοχή της θεωρίας του χάους του μετεωρολόγου Εντουαρντ Λόρεντζ στη δεκαετία του 1960, σύμφωνα με την οποία «αν μια πεταλούδα κινήσει τα φτερά της στον Αμαζόνιο, μπορεί να φέρει βροχή στην Κίνα».
Την τρομακτική επενέργεια που έχει η κρίση στην Ελλάδα στην ενδοευρωπαϊκή κρίση αποτυπώνει πρόσφατη έρευνα με τίτλο «Ή Ελληνική Οικονομική Κρίση στο Διεθνή Τύπο» του διενήργησε το Αθηναϊκό Κέντρο Διεθνούς Πολιτικής και Οικονομίας του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων με συντονιστή τον Ανδρέα Αντωνιάδη. Η έρευνα μελέτησε τα σχετικά δημοσιεύματα των εξής εφημερίδων: China Daily (Κίνα), Die Zeit (Γερμανία), El Pais (Ισπανία), Hindustan Times (Ινδία) Le Figaro (Γαλλία), The Daily Yomiuri (Ιαπωνία), The Japan Times (Ιαπωνία), The Korea Times (Κορέα), The New York Times (ΗΠΑ), The Straits Times (Σιγκαπούρη), The Times of India (Ινδία), The Times (ΗΒ).
Η έρευνα έθεσε 3 επιμέρους κεντρικά ερωτήματα:
• Πως προσεγγίστηκε το ζήτημα της ελληνικής οικονομικής κρίσης από τις διάφορες χώρες της Ευρώπης
• Οι βασικές ομοιότητες και διαφορές στην προσέγγιση του ζητήματος στη δημόσια σφαίρα και τον δημόσιο λόγο των ευρωπαϊκών κρατών
• Πως το ζήτημα της ελληνικής οικονομικής κρίσης προσεγγίστηκε από άλλες χώρες εκτός Ευρώπης και ΗΠΑ κυρίως από χώρες της Ασίας όπως η Ινδία, η Κίνα, η Ιαπωνία και άλλες μικρότερες χώρες.
Πως το ελληνικό ζήτημα έγινε γαλλογερμανικό
Ο ερευνητής ξεκαθαρίζει ευθύς εξαρχής ότι η έρευνα βρίσκεται σε εξέλιξη και μέχρι την ολοκλήρωση και δημοσίευση των αποτελεσμάτων, οποιαδήποτε συμπεράσματα θα ήταν σχετικά επισφαλή. Ωστόσο με μία πρώτη συγκριτική ματιά μπορούμε να διαγνώσουμε κάποιες βασικές δυναμικές και χαρακτηριστικά.
• Ο μεγαλύτερος όγκος δημοσιευμάτων σχετικά με την ελληνική κρίση έλαβε χώρα τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε διεθνές επίπεδο το Φεβρουάριο του 2010. Αν αναλογιστούμε ότι ο μηχανισμός στήριξης της Ελλάδας αποφασίστηκε το μήνα Απρίλιο, θα περίμενε κανείς ότι ο μήνας με το μεγαλύτερο όγκο δημοσιεύσεων σχετικά με το Ελληνικό ζήτημα΄, θα ήταν ο Μάρτιος ή ο Απρίλιος. Ωστόσο τα μέλη της ερευνητικής ομάδας παρατήρησαν ότι όσο μεγαλύτερη ήταν η αβεβαιότητα σε επίπεδο κρατών και αγορών για το τι μέλλει γενέσθαι με την Ελλάδα τόσο κορυφωνόταν το ενδιαφέρον για όλες τις εκφάνσεις της ελληνικής πραγματικότητας και κρίσης. Και ως προς αυτό ο Φεβρουάριος ήταν ο πιο ΄αβέβαιος μήνας΄. Όταν η αβεβαιότητα για το αν θα στηριχθεί η Ελλάδα από τους εταίρους της άρχισε να μετατρέπεται σε αβεβαιότητα ως προς το τι μορφή θα πάρει αυτή η στήριξη (με τι όρους και τι ανταλλάγματα) η ένταση του ενδιαφέροντος για την Ελλάδα άρχισε να χαλαρώνει. Υπάρχουν ωστόσο τρεις βασικές εξαιρέσεις στη δυναμική αυτή. Οι αναφορές στη Γαλλική Le Figaro, την Γερμανική Die Zeit, και την κινέζικη China Daily συνέχισαν να αυξάνονται και τον μήνα Μάρτιο. Ως προς τις δύο ευρωπαϊκές εφημερίδες είναι ξεκάθαρο από τις εκθέσεις που ακολουθούν ότι το ΄ζήτημα Ελλάδα΄ μεταφράστηκε γρήγορα σε ζήτημα γαλλογερμανικού ανταγωνισμού για τη φύση της, και την πρωτοκαθεδρία μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση και ειδικά στην Ευρωζώνη. Όπως φαίνεται και στην αντίστοιχη έκθεση, το αυξανόμενο ενδιαφέρον της China Daily αντικατοπτρίζει περισσότερο το κινεζικό ενδιαφέρον για αυτόν τον ενδοευρωπαϊκό ανταγωνισμό, παρά για τις εξελίξεις στην Ελλάδα, αυτές καθ΄εαυτές.
Δεύτερον, η διατήρηση της αβεβαιότητας για το τι μέλλει γενέσθαι για μεγάλο χρονικό διάστημα δεν κλόνισε μόνο τα νεύρα και τις αντοχές της ελληνικής κοινωνίας και πολιτείας. Κλόνισε σημαντικά, και αυτό είναι από πολλές πλευρές σημαντικότερο (ακόμη και για την Ελλάδα), τα θεμέλια και την αξιοπιστία του ευρώ και της ευρωζώνης και των μηχανισμών μέσα από τους οποίους αυτά λειτουργούν. Οι αρνητικές επιπτώσεις αυτού του κλονισμού ενδέχεται να είναι τουλάχιστον μεσοπρόθεσμες (σε κάθε περίπτωση, ενδέχεται να στερήσουν το δυναμισμό που η τρέχουσα θέση του δολαρίου δημιουργούσε/δημιουργεί για το ευρώ). Επιπλέον, ευρύτερα, η ίδια η διεθνής εικόνα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) δέχτηκε αρνητικό πλήγμα. Ενδεικτικά αξίζει να σημειωθεί ότι στις χώρες-μέλη του ASEAN, που πάνταχρησιμοποιούσαν το παράδειγμα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης ως σημείο αναφοράς τους, η ευρωπαϊκή κρίση άρχισε να χρησιμοποιείται ως παράδειγμα/επιχείρημα ενάντια στην νομισματική ένωση μεταξύ των χωρών του ASEAN.
Τρίτον, παρατηρούμε σημαντικό πλήγμα στην εικόνα της Ελλάδας. Είναι ενδεικτικό ότι ως προς τον όγκο των αρνητικών δημοσιευμάτων δεν υπάρχει ουσιαστική διαφορά μεταξύ της βρετανικής εφημερίδας The Times (48%) και της γαλλικής Le Figaro (45%). Διαφορά παρατηρείται στη στάση της ΄μεσογειακής περιφέρειας΄, όπως αυτή εκφράζεται από την ισπανική El Pais, στην οποία το 75% των σχετικών άρθρων κρατούν μία πιο ουδέτερη στάση. Όπως αναμενόταν ο λόγος της γερμανικής Die Zeit περιέχει τις περισσότερες αρνητικές αναφορές προς την Ελλάδα, στην Ευρώπη. Αίσθηση προκαλεί και το συντριπτικό ποσοστό αρνητικών αναφορών στην αμερικάνικη New York Times. Πρέπει να υπογραμμισθεί εδώ ότι ακόμη και μικρός αριθμός αρνητικών αναφορών στον διεθνή τύπο, αρκεί για να πλήξει την διεθνή εικόνα μίας χώρας. Δεδομένου του αυξημένου αριθμού αρνητικών αναφορών στην προκειμένη περίπτωση, η Ελλάδα έχει μπροστά της δύσκολο έργο για την ανατροπή της αρνητικής αυτής εικόνας.
Τέταρτον, το διαφορετικό πρίσμα προσέγγισης της ελληνικής κρίσης που υιοθετούν οι εφημερίδες είναι εξίσου ενδιαφέρον. Παρατηρούμε ότι τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Αμερική η ελληνική κρίση αντιμετωπίζεται ως επί το πλείστον ως Ευρωπαϊκό θέμα΄. Η θέαση από την πλευρά της Ασίας είναι διαφορετική. Στην Κίνα η κρίση αντιμετωπίζεται ως ΄διεθνές θέμα΄. Στις χώρες τις Νοτιο-ανατολικής Ασίας η εστίαση είναι στις επιπτώσεις για την εσωτερική οικονομία.
Πέμπτον, αίσθηση προκαλεί η ανυπαρξία υπολογίσιμου λόγου περί της ελληνικής κρίσης σε δύο Ιαπωνικές (The Daily Yomiuri και The Japan Times) και δύο Ινδικές εφημερίδες (The Times of India και The Hindustan Times). Το εύρημα αυτό αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά ευρήματα της παρούσας έρευνας και η σημασία του για τη μεταλλασσόμενη παγκόσμια πολιτική οικονομία θα αναλυθεί περαιτέρω στα τελικά συμπεράσματα της έρευνας.
Οι Times του Λονδίνου για το έλλειμμα συνοχής στην Ευρωζώνη
Οι Times ασχολήθηκαν τόσο με το ελληνικό χρέος και την εξέλιξη του, όσο και με τις συνέπειες του ελληνικού προβλήματος στην παγκόσμια, Ευρωπαϊκή και εσωτερική-βρετανική αγορά. Συγκεκριμένα, το 56% των άρθρων αναφέρθηκε στην ελληνική κρίση υπό το πρίσμα της Ε.Ε., το 20% ως θέμα που αφορά στη παγκόσμια οικονομία, ενώ το 24% ασχολήθηκαν με το ελληνικό πρόβλημα στο πλαίσιο της ανάλυσης της βρετανικής οικονομίας και πολιτικής.
Εξίσου σημαντικό να αναφερθεί είναι το γεγονός οι Times δεν είδαν αρνητικά την εμπλοκή του ΔΝΤ στην ελληνική κρίση. Συγκεριμένα, η συντρηπτική πλειοψηφία (70%) των άρθρων κράτησε μάλλον ουδέτερη στάση προς την εμπλοκή του ΔΝΤ, με τις υπόλοιπες θετικές (18%) και αρνητικές (12%) γνώμες σχετικά να ισορροπούν.
Επίσης το 50% των σχετικών άρθρων κράτησε ουδέτερη στάση προς το ρόλο των εμπλεκομένων ευρωπαϊκών θεσμών, αν και το ποσοστό των αρνητικών τοποθετήσεων παραμένει υψηλά στο 32%.
Χαρακτηριστικά την περίοδο του Δεκεμβρίου υπήρξε μια σημαντική αύξηση των άρθρων που αναφέρονται στην ελληνική χρηματοπιστωτική κρίση (υπήρξαν συνολικά 35 άρθρα με σαφή αναφορά στην ελληνική κρίση). Ως επί των πλείστον, η ελληνική κρίση παρουσιάστηκε στα πλαίσια της δημοσιονομικής κατάστασης της Βρετανίας και της Ιρλανδίας. Η εφημερίδα, αν και οριακά, κράτησε αρνητική στάση απέναντι στο ΄ελληνικό ζήτημα΄. Συγκεκριμένα 47% των άρθρων χαρακτηρίζονταν από αρνητική χροιά προς την Ελλάδα, 40% κρατούσαν ουδέτερη στάση, ενώ μόλις το 13% ήταν θετικά. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η στάση που κράτησαν οι «Times» προς τη Γερμανία και τη Γαλλία. Και στις δύο αυτές περιπτώσεις τα άρθρα με ουδέτερη στάση πλειοψηφούν (Γερμανία 39%, Γαλλία 52%). Ωστόσο στη περίπτωση της Γερμανίας τα άρθρα με ουδέτερη στάση σχεδόν ισούνται με τα άρθρα με αρνητική στάση (38%), ενώ μόλις το 23% των άρθρων υιοθετούν θετική στάση προς τη Γερμανία. Βλέπουμε έτσι η αρνητική στάση προς τη Γερμανία να έχει σημαντική δυναμική στο λόγο των Times. Αντίθετα, η εικόνα είναι πολύ πιο ισορροπημένη ως προς τη Γαλλία όπου τόσο τα θετικά και όσο και τα αρνητικά διακείμενα άρθρα είναι στο 24%.
Η έγκυρη βρετανική εφημερίδα την περίοδο Σεπτέμβριος 2009 - Απρίλιος 2010 αφιέρωσε συνολικά 254 άρθρα στην πολιτικο-οικονομική κατάσταση στην Ελλάδα και την ελληνική κρίση. Παρατηρούμε την περιορισμένη ως μηδαμινή αναφορά στην Ελλάδα το Φθινόπωρο του 2009. Αντίθετα, βλέπουμε μια αυξανόμενη αναφορά τους ερχόμενους μήνες, αρχής γενομένης το Δεκέμβριο, με κορύφωση τους μήνες που συζητείται η ανάγκη προσφυγής της Ελλάδας στο ΔΝΤ καθώς και η δημιουργία του Ευρωπαϊκού μηχανισμού στήριξης
Παρά την πληθώρα άρθρων σχετικά με τη κατάσταση της ελληνικής οικονομίας, η εφημερίδα τήρησε μεν αρνητική στάση αλλά λίγες φορές έγινε επιθετική ή ειρωνική απέναντι στην Ελλάδα. Δεν έλειψαν βέβαια αρνητικά σχόλια για το πώς η Ελλάδα οδηγήθηκε στο σημερινό μεγάλο χρέος, αλλά και σχετικά με τις «ανωμαλίες» του ελληνικού πολιτικού συστήματος. Ειδικότερα, τα περισσότερα άρθρα, που ήταν αμιγώς αρνητικά απέναντι στην Ελλάδα εντοπίζονται μεταξύ της 27ης και 29ης Μαρτίου 2010 καθώς και μεταξύ 25ης και 30ης Απριλίου 2010. Δηλαδή, την περίοδο δημιουργίας του ευρωπαϊκού μηχανισμού στήριξης και λίγο μετά τη δήλωση προσφυγής της Ελλάδας στο συγκεκριμένο μηχανισμό (25η Μαρτίου αποφασίστηκε η σύσταση του μηχανισμού στήριξης με τη μειοψηφική συμμετοχή το ΔΝΤ, ενώ 24η Απριλίου 2010 ο πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου ανακοίνωσε επίσημα την προσφυγή της Ελλάδας στο μηχανισμό στήριξης από το Καστελόριζο).
Αντιθέτως, ως προς τη στάση και το ρόλο της Γερμανίας, αν και οριακά ουδέτερη στο σύνολο (βλέπε Πίνακα 4), στα άρθρα που η εφημερίδα υπήρξε αρνητική απέναντι στην Γερμανία, παρατηρήσαμε να επιδεικνύει μια περισσότερο επικριτική στάση απέναντι στο ρόλο της τελευταίας σε αυτή την ιστορική για την Ευρωπαϊκή Ένωση και Ευρωζώνη στιγμή. Παράλληλα, διατηρεί σχεδόν ουδέτερη στάση απέναντι στο ρόλο, που διαδραμάτισε η Γαλλία. Σε αυτό το πλαίσιο οι Times τόνισαν την έλλειψη κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής σχετικά με το πρόβλημα της Ελλάδας και τις αδυναμίες της Ευρωζώνης, που ήρθαν στο προσκήνιο με την ελληνική κρίση. Σύμφωνα με τους Times, η στάση της Γερμανίας και ειδικότερα της Άγκελας Μέρκελ καθυστέρησαν σημαντικά την υιοθέτηση κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής απέναντι στην ελληνική
οικονομική κρίση. Οι αρθρογράφοι της εφημερίδας υπογράμμισαν επίσης την έκθεση στο ελληνικό χρέος κυρίως Γαλλικών και Γερμανικών και λιγότερο Βρετανικών τραπεζών (25 δις € για Ελλάδα και Πορτογαλία).
Ένας σεβαστός αριθμός άρθρων (24%) ασχολήθηκαν με την ελληνική κρίση στα πλαίσια αναλύσεων της εσωτερικής βρετανικής πολιτικής. Πληθώρα αναφορών στο ελληνικό χρέος έγινε στα πλαίσια ανάλυσης του υψηλού βρετανικού χρέους. Επιπλέον, υπήρξαν αρκετά άρθρα, που υπογράμμισαν την ανάγκη η Βρετανία να παραμείνει εκτός της Ευρωζώνης και την επιθυμία της τελευταίας να μην επιτρέψει σε Ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα να επέμβουν στην οικονομία της χώρας. Αρκετές φορές η εφημερίδα τόνισε τον φόβο η ελληνική κρίση να μεταδοθεί και σε άλλες χώρες του Νότου. Μάλιστα, ιδιαίτερη αναφορά έγινε στην Ισπανία και την Πορτογαλία. Αν και τα άρθρα περιγράφουν τον φόβο δεν κατηγορούν την Ελλάδα, αλλά περισσότερο αποδίδουν την ευθύνη στα κερδοσκοπικά παιχνίδια των αγορών και στην αδυναμία των μελών της ευρωζώνης να αντιδράσουν συλλογικά. Επίσης, γίνεται σύνδεση και τη διεθνή οικονομική κρίση! Τέλος, εκφράζονται φόβοι για μετάδοση της κρίσης σε παγκόσμιο επίπεδο, παρομοιάζοντας την Ελλάδα με την Lehman Brothers.
Εν κατακλείδι μπορούμε να πούμε ότι οι Times εστίασαν περισσότερο στην ανάλυση και λιγότερο στην αρνητική και επιθετική κριτική εναντίον της Ελλάδας. Ανέδειξαν πολλές πλευρές της ελληνικής κρίσης, και ειδικότερα τη σύνδεση της πρωτίστως με την ευρωπαϊκή και δευτερευόντως με την παγκόσμια οικονομία. Έντονη ήταν και η γενικότερη διασύνδεση της ελληνικής κρίσης με θέματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Συμπεράσματα
Η εφημερίδα Times, για το διάστημα από το Σεπτέμβριο του 2009 μέχρι και τον Απρίλιο του 2010, ασχολήθηκε εκτενώς με την ελληνική οικονομική κρίση, εστιάζοντας στο δημοσιονομικό εκτροχιασμό και την συνακόλουθη αρνητική εξέλιξη των ελληνικών οικονομικών δεδομένων. Στο εξεταζόμενο υλικό δεν λείπουν οι αναφορές για τις «παθογένειες» της ελληνικής κοινωνίας, κάνοντας συχνή αναφορά στη «διαφθορά», στη «φοροδιαφυγή», και το διογκωμένο δημόσιο τομέα. Επίσης, η εφημερίδα συστηματικά παρακολουθούσε τις συνεχόμενες υποβαθμίσεις της πιστοληπτικής ικανότητας της Ελλάδας από τους Διεθνείς Οίκους Αξιολόγησης καθώς και την άνοδο των spreads των ελληνικών ομολόγων.
Όμως την περίοδο αυτή και παράλληλα με την ελληνική κρίση, σε πρώτο πλάνο στην ανάλυση της εφημερίδας βρίσκεται και η αντίστοιχη άσχημη εικόνα των δημοσιονομικών δεδομένων στη Βρετανία. Μάλιστα, αρκετά συχνά η εφημερίδα σχολιάζει ή αναλύει την ελληνική οικονομική κρίση συγκρίνοντας ή παραπέμποντας στα αντίστοιχα δεδομένα της Βρετανίας. Δηλαδή τα μεγάλα ελλείμματα του προϋπολογισμού και τις απειλές της υποβάθμισης της πιστοληπτικής ικανότητας της Βρετανίας.
Αυστηρή και επικριτική κρίνεται η στάση της εφημερίδας απέναντι στην άσχημη δημοσιονομική κατάσταση της Βρετανίας καθώς και την υπερχρέωση της τελευταίας. Απέναντι στην Ελλάδα διατηρεί μια στάση που ψέγει μεν τα κακώς κείμενα της ελληνικής οικονομικής και κοινωνικής πραγματικότητας, αλλά απαφεύγοντας να προχωρά σε ειρωνικά ή υποτιμητικά σχόλια. Συχνά προβαίνει σε αντικειμενική ή ουδέτερη περιγραφή των γεγονότων που αφορούν το ελληνικό πρόβλημα.
Η ελληνική οικονομική κρίση γίνεται αφορμή οι Times να αναφερθούν στην γενικότερη κρίση εντός της ευρωζώνης, και κυρίως στα μεγάλα ελλείμματα. Η εφημερίδα αρκετά συχνά εκφράζει φόβους για πιθανή εξάπλωση της κρίσης εντός της ευρωζώνης λόγω των μεγάλων ελλειμμάτων, που παρουσιάζουν αρκετά κράτη-μέλη. Η ανάγκη για υιοθέτηση ευρωπαϊκής λύσης στο ελληνικό «Ζήτημα» θεωρείται αναγκαία από την εφημερίδα, ενώ εκτενή αναφορά γίνεται και στον μηχανισμό στήριξης που προωθείται για να επιλύσει τα προβλήματα που προκαλεί στην ευρωζώνη η ανυπαρξία ευρωπαϊκής οικονομικής διακυβέρνησης. Θετική κρίνεται η στάση των Times για την οικονομική βοήθεια προς την Ελλάδα, θεωρώντας ότι πρέπει να στηριχθεί η χώρα για να βγει από την δεινή οικονομική κατάσταση στην οποία βρίσκεται. Επιπροσθέτως, δεν αντιμετωπίζει θετικά το ενδεχόμενο πτώχευσης της Ελλάδας καθώς σε μια τέτοια περίπτωση εκφράζονται φόβοι για επέκταση της κρίσης στον Ευρωπαϊκό Νότο και από εκεί σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Η γερμανική Zeit: Μένεα για την Ελλάδα και στο βάθος το ευρώ
Στην Zeit κυριαρχούν σχόλια όπως: «Δεν θέλουμε να βοηθήσουμε την Ελλάδα!», «Γιατί να πληρώσουμε εμείς για την Ελλάδα, ας πρόσεχε!», «Δεν θα πληρώσουμε εμείς για τους φοροφυγάδες!». Παράλληλα, σημαντική θέση στην ημερησία διάταξη της Zeit συνεχίζει να κατέχει το θέμα των ομολογιακών αγορών και το φαινόμενο της κερδοσκοπίας που πλήττει την Ελλάδα.
Η Zeit στο τέλος του μήνα δείχνει να υιοθετεί τη θέση ότι η λύση που τελικά υιοθετήθηκε για τη βοήθεια στην Ελλάδα (συνεργασία μεταξύ Ευρωπαϊκής Ένωσης, Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου) ήταν η βέλτιστη.
Τον Απρίλιο οι αναφορές στην ελληνική οικονομική κρίση πέφτουν ξανά στα επίπεδα του Φεβρουαρίου Κυριαρχεί η ανησυχία των αρθρογράφων της εφημερίδας για την αξιοπιστία και προπαντός για το μέλλον του ευρωπαϊκού νομίσματος.
Ο Mark Schieritz, οικονομικός ανταποκριτής της Zeit, ο οποίος έχει συντάξει και επιμεληθεί τα περισσότερα άρθρα σχετικά με την ελληνική οικονομική κρίση, και ο οποίος κατά τη διάρκεια της κρίσης έγραφε με χαμηλούς τόνους για την Ελλάδα, σημείωσε ότι η ελληνική κυβέρνηση κάνει ήδη ότι μπορεί με τα νέα αυστηρά μέτρα που υιοθέτησε.
Τέλος πρέπει να τονιστεί ότι ο λόγος της Zeit χαρακτηρίζεται και από σκληρή κριτική απέναντι στην Ευρωπαϊκή Ένωση, και ιδιαίτερα την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, για μη αναποτελεσματική δράση.
Η κριτική/αρνητική προσέγγιση της γερμανικής εφημερίδας προς την Ελλάδα ήταν γενικά πολύ σκληρή. Ο λόγος της Zeit σκιαγραφούσε ένα κράτος βουτηγμένο στη διαφθορά, με θέματα όπως ΄fakelaki΄, ΄πλασματικές στατιστικές΄, ΄ψεύτικα νούμερα΄, ΄φοροφυγάδες΄, ΄αναξιόπιστο κράτος΄ να κυριαρχούν. Προς επίρρωση της αρνητικής αυτής στάσης ήρθε η μεγάλη ανησυχία για τη σταθερότητα και αξιοπιστία του κοινού νομίσματος.
Το Δεκέμβριο, πρώτο μήνα με σημαντικές αναφορές στην Ελλάδα, κυριαρχούν οι αναφορές στο ΄fakelaki΄, τις ΄πλασματικές στατιστικές΄ και το ΄αναξιόπιστο κράτος΄. Τον Ιανουάριο το ενδιαφέρον της εφημερίδας προς το ελληνικό ζήτημα μειώθηκε και ως αποτέλεσμα βλέπουμε μία πιο ουδέτερη προσέγγιση προς την Ελλάδα. Αντιθέτως, τους επόμενους δύο μήνες το ενδιαφέρον αυξήθηκε ραγδαία και η στάση των αρθρογράφων γινόταν όλο και πιο αρνητική και σκληρή. Αναφορές σε ΄γνωστές ελληνικές απάτες΄, ΄χαμένη αξιοπιστία΄, ΄έλλειψη δημοσίου πνεύματος΄ και ΄φοροφυγάδες΄ καθιερώθηκαν και συνδυάσθηκαν με την Ελλάδα. Τέλος, το ενδιαφέρον μειώθηκε σταθερά κατά το μήνα Απρίλιο, και υιοθετήθηκε ξανά μία πιο ουδέτερη στάση.
Κολλημένη με το ευρωπαϊκό οικοδόμημα η «Figaro»
Το θέμα που κυριαρχεί στην εφημερίδα είναι το κατά πόσον επηρεάζει το ελληνικό πρόβλημα την πορεία της ευρωζώνης και του ευρώ γενικότερα (23%), και αν προσθέσει κανείς στο ποσοστό αυτό τη γενικότερη συζήτηση περί ΕΕ (11%), τότε περίπου ένα 34% του λόγου της Le Figaro ασχολείται με την επίδραση της κρίσης στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Υπό το πρίσμα αυτό δεν κάνει εντύπωση το υψηλό ποσοστό ενασχόλησης με το ΔΝΤ (15%), αφού το τελευταίο ορίζεται εν μέρει αντιθετικά με το ευρωπαϊκό οικοδόμημα.
Επιπροσθέτως, από τον Σεπτέμβριο του 2009 έως τον Απρίλιο του 2010 η εφημερίδα αφιέρωσε το 6% των θεμάτων των άρθρων που σχετίζονται με την ελληνική κρίση στη στάση της Γερμανίας απέναντι στο εν λόγω ζήτημα και το 5% των αντίστοιχων θεμάτων στη στάση της Γαλλίας. Επομένως, συνολικά, πάνω από το 10% των θεμάτων που καταγράφτηκαν στο πλαίσιο της ελληνικής οικονομικής κρίσης αφορούσε τη στάση, τους χειρισμούς και την αντιπαλότητα των δύο μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων.
Τα ποσοστά είναι αξιοπρόσεκτα και αποτυπώνουν την κυρίαρχη άποψη της εφημερίδας: αυτό το επιμέρους ευρωπαϊκό πρόβλημα, η ελληνική οικονομική κρίση, επηρεάζει και αφορά τόσο την Ευρωζώνη στο σύνολό της όσο και τους ισχυρότερους πρωταγωνιστές της, τη Γερμανία και τη Γαλλία. Πιο συγκεκριμένα, η ελληνική κρίση συχνά αναφερόταν ως αίτιο πτώσης του γαλλικού Χρηματιστηρίου και ως αρχή ενός φαινομένου ντόμινο που θα βυθίσει στην ύφεση και άλλες ευρωπαϊκές χώρες
του νότου. Δεδομένου δε ότι οι αναφορές στην καγκελάριο της Γερμανίας, Angela Merkel και στον πρόεδρο της Γαλλίας, Nicolas Sarkozy, υπερβαίνουν το ένα τέταρτο των αναφορών σε πρόσωπα που εμπλέκονται με τη διαχείριση της ελληνικής κρίσης διαπιστώνουμε πόσο σημαντικές θεωρούνται για την εφημερίδα οι δηλώσεις και οι κινήσεις τους στο ζήτημα κυρίως της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης σε σχέση με την ελληνική οικονομική κρίση. Περαιτέρω, παρατηρούμε ότι, παραδόξως ίσως, οι αναφορές στον Γάλλο πρόεδρο ήταν πολύ λιγότερες σε σχέση με τη Γερμανίδα καγκελάριο, γεγονός που καταδεικνύει την ιδιαίτερη βαρύτητα που η Le Figaro απέδιδε στο ρόλο της καγκελαρίου.
Σχετικά ουδέτερη η στάση της El Pais προς την Ελλάδα
Η Ελλάδα σαν χώρα που αντιμετωπίζει οικονομική κρίση με δυνατότητα αρνητικής επιρροής στην υπόλοιπη Ευρώπη αλλά και την Ισπανία δεν αντιμετωπίζεται επικριτικά από την El Pais. To 6, 75% των άρθρων υιοθετούν ουδέτερη στάση, 18% θετική και μόλις το 7% αρνητική. Παρόλα αυτά κρίνεται σκόπιμο να αναφερθούν σε αυτό το σημείο τα ζητήματα τα οποία αντιμετωπίζονται κριτικά από την ισπανική εφημερίδα. Τα περισσότερα αρνητικά άρθρα για την Ελλάδα δημοσιεύονται τον μήνα Φεβρουάριο, που η συζήτηση για την ελληνική κρίση βρισκόταν στο απόγειό της.
Η διάδοση της κρίσης και η αύξηση των χωρών με μεγάλο χρέος είναι ένα ζήτημα που αντιμετωπίζεται αρνητικά γιατί η Ελλάδα μπορεί να αποτελέσει την αρχή ενός ντόμινο υπερχρεωμένων χωρών σε κρίση203. Επίσης το κακό δημοσιονομικό σύστημα της χώρας αντιμετωπίζεται και αυτό αρνητικά όπως επίσης και οι ελληνικές κυβερνήσεις και οι πρακτικές τους204. Αυτό που επίσης επικρίνει η κεντρο-αριστερή ισπανική εφημερίδα είναι τα δημοσιονομικά προβλήματα από την κακή διαχείριση που κληρονομήθηκαν από προηγούμενες κυβερνήσεις205.
Πηγή μόνιμων αρνητικών σχολίων από την El Pais είναι τα «ψευδή στατιστικά στοιχεία που δόθηκαν από τις ελληνικές κυβερνήσεις» τόσο σε αναφορά με την είσοδο στην ΟΝΕ όσο και για το τρέχον χρέος και έλλειμμα (και δόθηκαν στο φως τη δημοσιότητας από τη Eurostat τον Ιανουάριο του 2010), ζήτημα φυσικά που αναλυόταν ως μία έκφανση της διαφθοράς στην Ελλάδα206. Σε αυτό το πλαίσιο τίθεται θέμα αξιοπιστίας της ΕΕ και ο Oli Rehn αναρωτιέται αν υπάρχουν και άλλες
χώρες της ΕΕ που ακολούθησαν τέτοιες πρακτικές .
Μας τη λένε για το “volema” οι New York Times
Η εφημερίδα The New York Times στηρίζει την πρωτοβουλία για τη δημιουργία ταμείου διάσωσης 1 τρις δολαρίων για χώρες της ΕΕ. Με βάση τα όσα συνέβησαν στο Ντουμπάι και στην Ελλάδα εδώ και οχτώ μήνες, εστιάζουν στα προβλήματα των οικονομικά ασθενέστερων χωρών με μεγάλα ελλείμματα και χρέη, στα προβλήματα υψηλότοκου δανεισμού που δεν αντέχει η οικονομία τους και στις αρνητικές επιπτώσεις των προβλημάτων τους στις ισοτιμίες νομισμάτων και ειδικότερα του ευρώ και του δολαρίου. Με την εξάρτηση των οικονομιών σήμερα, το μέγεθος μιας χώρας δεν φαίνεται να είναι σημαντικός παράγοντας επηρεασμού των άλλων οικονομιών. Αποδεικνύεται, ότι ακόμα και το «μικρό» μέγεθος μιας οικονομίας μπορεί να προκαλέσει φόβο και αποσταθεροποίηση των αγορών και να επηρεάσει αρνητικά τις μεγάλες οικονομίες σε παγκόσμιο επίπεδο.
Αναλύοντας το λόγο της εφημερίδας, βλέπουμε να κυριαρχεί το θέμα των «παγκόσμιων ανισορροπιών» (υψηλά ελλείμματα ορισμένων χωρών, υψηλά πλεονάσματα σε άλλες) και να τονίζεται ότι η ανταγωνιστικότητα των χωρών είτε είναι μικρές είτε μεγάλες αποτελεί το κλειδί της οικονομικής τους προόδου. Βασικό μήνυμα που απορρέει από τον λόγο των New York Times είναι ότι όσες χώρες έχουν απολέσει την ανταγωνιστικότητά τους εξαιτίας εσφαλμένων εσωτερικών πολιτικών, θα πρέπει να λάβουν σκληρά και πολλές φορές αντικοινωνικά αλλά αναγκαία μέτρα δημοσιονομικής εξυγίανσης, με έλεγχο στις κρατικές δαπάνες, συρρίκνωση του διογκωμένου δημοσίου τομέα, περικοπές κοινωνικών «προνομίων», πάγωμα ή και περικοπή των μισθών, εφόσον αυτή κριθεί αναγκαία, ελαστικοποίηση των εργασιακών σχέσεων, αλλαγές στο ασφαλιστικό σύστημα λόγω δημογραφικού προβλήματος, μέτρα χρηματοπιστωτικής σταθερότητας και όσα άλλα μέτρα κριθούν απαραίτητα για να ξανακερδίσουν τη διεθνή ανταγωνιστικότητά τους. Σε αυτό το πλαίσιο ανάλυσης εντάσσεται και η περίπτωση της Ελλάδας που απασχόλησε σε μεγάλο βαθμό τους New York Times για το διάστημα που εξετάζουμε.
Ειδικότερα, στο λόγο των New York Times αναδεικνύονται τα χρόνια δημοσιονομικά προβλήματα της Ελλάδας, η διαφθορά, η παραοικονομία, η σπατάλη δημοσίου χρήματος, η φοροδιαφυγή, οι «συχνές» και ορισμένες φορές «βίαιες» απεργίες, η μικρή διάθεση για αλλαγή από το «συνηθισμένο» βόλεμα (volema). Αναφέρεται από την εφημερίδα ότι όλη αυτή η κατάσταση πρέπει να αλλάξει για να αποκτήσει η Ελλάδα «υγιείς» δομές. Στα πλαίσια αυτά οι New York Times αναφέρονται σε «τιμωρία» της Ελλάδας από τις αγορές. Η εκτίναξη του δημοσίου ελλείμματος στο 13,7% του ΑΕΠ το 2009, οδήγησε στην υποβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας της Ελλάδας από τους διεθνείς οίκους αξιολόγησης, πράγμα που αύξησε το κόστος δανεισμού της από τις αγορές, εκτινάσσοντας τα spreads. Αυτή η εξέλιξη, οδήγησε, σε συνδυασμό με τα συσσωρευμένα χρέη και τα λοιπά προβλήματα που αναφέρθηκαν παραπάνω, σε «έξοδο» της Ελλάδας από τις αγορές λόγω αδυναμίας της να δανειστεί με ένα «λογικό» επιτόκιο. Έτσι, σύμφωνα με τους New York Times, η κατάσταση αυτή κατέστησε αναπόφευκτη τη δημιουργία ενός μηχανισμού στήριξης από τους εταίρους της Ελλάδας, διαφορετικά, θα δημιουργούνταν πολλαπλάσια προβλήματα στην ευρωζώνη και τα μέλη της.
Οι New York Times τοποθετούνται υπέρ της δημιουργίας ενός μηχανισμού στήριξης και υπέρ των ευρωπαϊκών θεσμών (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ΕΚΤ) αν και τονίζουν τις διχογνωμίες των ευρωπαίων, κυρίως ανάμεσα στη Γερμανία και τη Γαλλία, για το ποια μορφή θα πάρει η στήριξη (πολιτική ή οικονομική ή και τα δύο) και από πού θα προέλθει η χρηματοδότηση του πακέτου στήριξης για την Ελλάδα. Η πρόταση της Γερμανίας για εμπλοκή του ΔΝΤ στη χρηματοδότηση της Ελλάδας συνάντησε τις αντιδράσεις των υπόλοιπων ευρωπαίων, που για την εφημερίδα υποδηλώνει τις διαφορετικές εθνικές στρατηγικές, κάτι που θεωρεί ότι είναι λανθασμένο, επειδή, έστω και εάν οι χώρες έχουν ακολουθήσει κακές πολιτικές, θα πρέπει, σε στιγμές κρίσης να αποδεικνύεται η αλληλεγγύη τους εφόσον ανήκουν στην ίδια «ομάδα».
Όσον αφορά τη λειτουργία του μηχανισμού που τελικά ενεργοποιεί η Ελλάδα στις 23 Απριλίου του 2010, παρά τις περί του αντιθέτου δηλώσεις του Πρωθυπουργού και
Υπουργού Οικονομικών της Ελλάδας, οι οικονομικοί αναλυτές και η στάση των New York Times εκφράζουν τον σκεπτικισμό τους για το εάν θα καταφέρει η χώρα να ξεπεράσει την κρίση, οι αγορές να ομαλοποιηθούν και τα επιτόκια δανεισμού να πέσουν. Ο σκεπτικισμός αυτός υπάρχει από την αρχή της κάλυψης της κρίσης, δεδομένου ότι κατά τους αρθρογράφους των New York Times, η κρίση χρέους της Ελλάδας υπέσκαψε το ευρώ και δημιούργησε οικονομικά προβλήματα όχι μόνο στην ευρωζώνη αλλά και στις παγκόσμιες αγορές, καθυστερώντας με τον τρόπο αυτό την ανάκαμψη της παγκόσμιας οικονομίας. Τα συσσωρευμένα προβλήματά που δεν φρόντισε να επιλύσει στο «σωστό» χρόνο η Ελλάδα, προβάλλονται αρνητικά από την εφημερίδα, όπως φαίνεται από τους Πίνακες 4, 5 που αφορούν όλη τη διάρκεια της έρευνας. Τέλος, η βοήθεια που δίνει το ΔΝΤ σε όσες χώρες προσφεύγουν σε αυτό, δεν αποτελεί για την εφημερίδα «πανάκεια» για την επίλυση των προβλημάτων τους καθώς οι ίδιες οι χώρες θα πρέπει να φροντίζουν «τα του οίκου τους».
Η θεωρία του χάους σε Ιαπωνία-Κίνα
Η Ελλάδα αναφέρεται ελάχιστα ως υποσημείωση μάλλον, παρά ως κεντρικό θέμα, στα πλαίσια αναλύσεων για την ιαπωνική και παγκόσμια οικονομία. Η στάση αυτή της Daily Yomiuri φαίνεται πως έχει να κάνει και με την αντίληψη της Ιαπωνικής elite ότι η ελληνική κρίση δεν θα έχει επιπτώσεις στην παγκόσμια οικονομία, ή ότι, σε κάθε περίπτωση, οι επιπτώσεις αυτές θα είναι μηδαμινές. Από τη στιγμή που η κρίση χρέους της Ελλάδας εκλαμβάνεται ως μία πραγματικότητα που επηρεάζει μόνο τους άμεσα ενδιαφερόμενους, δηλαδή την Ελλάδα, τους Έλληνες πολίτες, που εποτελεί ένα μικροσκοπικό ποσοστό της παγκόσμιας οικονομίας, το ενδιαφέρον της Yomiuri φαίνεται να είναι καθαρά ακαδημαϊκό-στατιστικό. Από την άλλη, ίσως εσωτερικά προβλήματα της δεύτερης μεγαλύτερης οικονομίας του κόσμου να απορρόφησαν το μεγαλύτερο μέρος της προσοχής της εφημερίδας Η China Daily ασχολείται με την κρίση της Ελλάδας στα πλαίσια της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, τονίζοντας ιδιαίτερα την αντιπαλότητα Κίνας - ΗΠΑ στον οικονομικό τομέα.
Της Σόνιας Χαϊμαντά
Μια αρνητική αναφορά… αρκεί να φέρει την καταστροφή. Ένα μικρό δημοσίευμα σε μια μεγάλη εφημερίδα του Ξένου Τύπου αρκεί για να μεταδώσει ραγδαία τον ιό της έχθρας και της μισαλλοδοξίας προς την Ελλάδα αλλά και μεταξύ των χωρών της Ευρωζώνης και της Ε.Ε. και φυσικά στα τέσσερα σημεία του πλανήτη. Στην περίπτωση της Ελλάδας ταιριάζει όπως φαίνεται, «γάντι» η ποιητική εκδοχή της θεωρίας του χάους του μετεωρολόγου Εντουαρντ Λόρεντζ στη δεκαετία του 1960, σύμφωνα με την οποία «αν μια πεταλούδα κινήσει τα φτερά της στον Αμαζόνιο, μπορεί να φέρει βροχή στην Κίνα».
Την τρομακτική επενέργεια που έχει η κρίση στην Ελλάδα στην ενδοευρωπαϊκή κρίση αποτυπώνει πρόσφατη έρευνα με τίτλο «Ή Ελληνική Οικονομική Κρίση στο Διεθνή Τύπο» του διενήργησε το Αθηναϊκό Κέντρο Διεθνούς Πολιτικής και Οικονομίας του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων με συντονιστή τον Ανδρέα Αντωνιάδη. Η έρευνα μελέτησε τα σχετικά δημοσιεύματα των εξής εφημερίδων: China Daily (Κίνα), Die Zeit (Γερμανία), El Pais (Ισπανία), Hindustan Times (Ινδία) Le Figaro (Γαλλία), The Daily Yomiuri (Ιαπωνία), The Japan Times (Ιαπωνία), The Korea Times (Κορέα), The New York Times (ΗΠΑ), The Straits Times (Σιγκαπούρη), The Times of India (Ινδία), The Times (ΗΒ).
Η έρευνα έθεσε 3 επιμέρους κεντρικά ερωτήματα:
• Πως προσεγγίστηκε το ζήτημα της ελληνικής οικονομικής κρίσης από τις διάφορες χώρες της Ευρώπης
• Οι βασικές ομοιότητες και διαφορές στην προσέγγιση του ζητήματος στη δημόσια σφαίρα και τον δημόσιο λόγο των ευρωπαϊκών κρατών
• Πως το ζήτημα της ελληνικής οικονομικής κρίσης προσεγγίστηκε από άλλες χώρες εκτός Ευρώπης και ΗΠΑ κυρίως από χώρες της Ασίας όπως η Ινδία, η Κίνα, η Ιαπωνία και άλλες μικρότερες χώρες.
Πως το ελληνικό ζήτημα έγινε γαλλογερμανικό
Ο ερευνητής ξεκαθαρίζει ευθύς εξαρχής ότι η έρευνα βρίσκεται σε εξέλιξη και μέχρι την ολοκλήρωση και δημοσίευση των αποτελεσμάτων, οποιαδήποτε συμπεράσματα θα ήταν σχετικά επισφαλή. Ωστόσο με μία πρώτη συγκριτική ματιά μπορούμε να διαγνώσουμε κάποιες βασικές δυναμικές και χαρακτηριστικά.
• Ο μεγαλύτερος όγκος δημοσιευμάτων σχετικά με την ελληνική κρίση έλαβε χώρα τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε διεθνές επίπεδο το Φεβρουάριο του 2010. Αν αναλογιστούμε ότι ο μηχανισμός στήριξης της Ελλάδας αποφασίστηκε το μήνα Απρίλιο, θα περίμενε κανείς ότι ο μήνας με το μεγαλύτερο όγκο δημοσιεύσεων σχετικά με το Ελληνικό ζήτημα΄, θα ήταν ο Μάρτιος ή ο Απρίλιος. Ωστόσο τα μέλη της ερευνητικής ομάδας παρατήρησαν ότι όσο μεγαλύτερη ήταν η αβεβαιότητα σε επίπεδο κρατών και αγορών για το τι μέλλει γενέσθαι με την Ελλάδα τόσο κορυφωνόταν το ενδιαφέρον για όλες τις εκφάνσεις της ελληνικής πραγματικότητας και κρίσης. Και ως προς αυτό ο Φεβρουάριος ήταν ο πιο ΄αβέβαιος μήνας΄. Όταν η αβεβαιότητα για το αν θα στηριχθεί η Ελλάδα από τους εταίρους της άρχισε να μετατρέπεται σε αβεβαιότητα ως προς το τι μορφή θα πάρει αυτή η στήριξη (με τι όρους και τι ανταλλάγματα) η ένταση του ενδιαφέροντος για την Ελλάδα άρχισε να χαλαρώνει. Υπάρχουν ωστόσο τρεις βασικές εξαιρέσεις στη δυναμική αυτή. Οι αναφορές στη Γαλλική Le Figaro, την Γερμανική Die Zeit, και την κινέζικη China Daily συνέχισαν να αυξάνονται και τον μήνα Μάρτιο. Ως προς τις δύο ευρωπαϊκές εφημερίδες είναι ξεκάθαρο από τις εκθέσεις που ακολουθούν ότι το ΄ζήτημα Ελλάδα΄ μεταφράστηκε γρήγορα σε ζήτημα γαλλογερμανικού ανταγωνισμού για τη φύση της, και την πρωτοκαθεδρία μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση και ειδικά στην Ευρωζώνη. Όπως φαίνεται και στην αντίστοιχη έκθεση, το αυξανόμενο ενδιαφέρον της China Daily αντικατοπτρίζει περισσότερο το κινεζικό ενδιαφέρον για αυτόν τον ενδοευρωπαϊκό ανταγωνισμό, παρά για τις εξελίξεις στην Ελλάδα, αυτές καθ΄εαυτές.
Δεύτερον, η διατήρηση της αβεβαιότητας για το τι μέλλει γενέσθαι για μεγάλο χρονικό διάστημα δεν κλόνισε μόνο τα νεύρα και τις αντοχές της ελληνικής κοινωνίας και πολιτείας. Κλόνισε σημαντικά, και αυτό είναι από πολλές πλευρές σημαντικότερο (ακόμη και για την Ελλάδα), τα θεμέλια και την αξιοπιστία του ευρώ και της ευρωζώνης και των μηχανισμών μέσα από τους οποίους αυτά λειτουργούν. Οι αρνητικές επιπτώσεις αυτού του κλονισμού ενδέχεται να είναι τουλάχιστον μεσοπρόθεσμες (σε κάθε περίπτωση, ενδέχεται να στερήσουν το δυναμισμό που η τρέχουσα θέση του δολαρίου δημιουργούσε/δημιουργεί για το ευρώ). Επιπλέον, ευρύτερα, η ίδια η διεθνής εικόνα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) δέχτηκε αρνητικό πλήγμα. Ενδεικτικά αξίζει να σημειωθεί ότι στις χώρες-μέλη του ASEAN, που πάνταχρησιμοποιούσαν το παράδειγμα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης ως σημείο αναφοράς τους, η ευρωπαϊκή κρίση άρχισε να χρησιμοποιείται ως παράδειγμα/επιχείρημα ενάντια στην νομισματική ένωση μεταξύ των χωρών του ASEAN.
Τρίτον, παρατηρούμε σημαντικό πλήγμα στην εικόνα της Ελλάδας. Είναι ενδεικτικό ότι ως προς τον όγκο των αρνητικών δημοσιευμάτων δεν υπάρχει ουσιαστική διαφορά μεταξύ της βρετανικής εφημερίδας The Times (48%) και της γαλλικής Le Figaro (45%). Διαφορά παρατηρείται στη στάση της ΄μεσογειακής περιφέρειας΄, όπως αυτή εκφράζεται από την ισπανική El Pais, στην οποία το 75% των σχετικών άρθρων κρατούν μία πιο ουδέτερη στάση. Όπως αναμενόταν ο λόγος της γερμανικής Die Zeit περιέχει τις περισσότερες αρνητικές αναφορές προς την Ελλάδα, στην Ευρώπη. Αίσθηση προκαλεί και το συντριπτικό ποσοστό αρνητικών αναφορών στην αμερικάνικη New York Times. Πρέπει να υπογραμμισθεί εδώ ότι ακόμη και μικρός αριθμός αρνητικών αναφορών στον διεθνή τύπο, αρκεί για να πλήξει την διεθνή εικόνα μίας χώρας. Δεδομένου του αυξημένου αριθμού αρνητικών αναφορών στην προκειμένη περίπτωση, η Ελλάδα έχει μπροστά της δύσκολο έργο για την ανατροπή της αρνητικής αυτής εικόνας.
Τέταρτον, το διαφορετικό πρίσμα προσέγγισης της ελληνικής κρίσης που υιοθετούν οι εφημερίδες είναι εξίσου ενδιαφέρον. Παρατηρούμε ότι τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Αμερική η ελληνική κρίση αντιμετωπίζεται ως επί το πλείστον ως Ευρωπαϊκό θέμα΄. Η θέαση από την πλευρά της Ασίας είναι διαφορετική. Στην Κίνα η κρίση αντιμετωπίζεται ως ΄διεθνές θέμα΄. Στις χώρες τις Νοτιο-ανατολικής Ασίας η εστίαση είναι στις επιπτώσεις για την εσωτερική οικονομία.
Πέμπτον, αίσθηση προκαλεί η ανυπαρξία υπολογίσιμου λόγου περί της ελληνικής κρίσης σε δύο Ιαπωνικές (The Daily Yomiuri και The Japan Times) και δύο Ινδικές εφημερίδες (The Times of India και The Hindustan Times). Το εύρημα αυτό αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά ευρήματα της παρούσας έρευνας και η σημασία του για τη μεταλλασσόμενη παγκόσμια πολιτική οικονομία θα αναλυθεί περαιτέρω στα τελικά συμπεράσματα της έρευνας.
Οι Times του Λονδίνου για το έλλειμμα συνοχής στην Ευρωζώνη
Οι Times ασχολήθηκαν τόσο με το ελληνικό χρέος και την εξέλιξη του, όσο και με τις συνέπειες του ελληνικού προβλήματος στην παγκόσμια, Ευρωπαϊκή και εσωτερική-βρετανική αγορά. Συγκεκριμένα, το 56% των άρθρων αναφέρθηκε στην ελληνική κρίση υπό το πρίσμα της Ε.Ε., το 20% ως θέμα που αφορά στη παγκόσμια οικονομία, ενώ το 24% ασχολήθηκαν με το ελληνικό πρόβλημα στο πλαίσιο της ανάλυσης της βρετανικής οικονομίας και πολιτικής.
Εξίσου σημαντικό να αναφερθεί είναι το γεγονός οι Times δεν είδαν αρνητικά την εμπλοκή του ΔΝΤ στην ελληνική κρίση. Συγκεριμένα, η συντρηπτική πλειοψηφία (70%) των άρθρων κράτησε μάλλον ουδέτερη στάση προς την εμπλοκή του ΔΝΤ, με τις υπόλοιπες θετικές (18%) και αρνητικές (12%) γνώμες σχετικά να ισορροπούν.
Επίσης το 50% των σχετικών άρθρων κράτησε ουδέτερη στάση προς το ρόλο των εμπλεκομένων ευρωπαϊκών θεσμών, αν και το ποσοστό των αρνητικών τοποθετήσεων παραμένει υψηλά στο 32%.
Χαρακτηριστικά την περίοδο του Δεκεμβρίου υπήρξε μια σημαντική αύξηση των άρθρων που αναφέρονται στην ελληνική χρηματοπιστωτική κρίση (υπήρξαν συνολικά 35 άρθρα με σαφή αναφορά στην ελληνική κρίση). Ως επί των πλείστον, η ελληνική κρίση παρουσιάστηκε στα πλαίσια της δημοσιονομικής κατάστασης της Βρετανίας και της Ιρλανδίας. Η εφημερίδα, αν και οριακά, κράτησε αρνητική στάση απέναντι στο ΄ελληνικό ζήτημα΄. Συγκεκριμένα 47% των άρθρων χαρακτηρίζονταν από αρνητική χροιά προς την Ελλάδα, 40% κρατούσαν ουδέτερη στάση, ενώ μόλις το 13% ήταν θετικά. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η στάση που κράτησαν οι «Times» προς τη Γερμανία και τη Γαλλία. Και στις δύο αυτές περιπτώσεις τα άρθρα με ουδέτερη στάση πλειοψηφούν (Γερμανία 39%, Γαλλία 52%). Ωστόσο στη περίπτωση της Γερμανίας τα άρθρα με ουδέτερη στάση σχεδόν ισούνται με τα άρθρα με αρνητική στάση (38%), ενώ μόλις το 23% των άρθρων υιοθετούν θετική στάση προς τη Γερμανία. Βλέπουμε έτσι η αρνητική στάση προς τη Γερμανία να έχει σημαντική δυναμική στο λόγο των Times. Αντίθετα, η εικόνα είναι πολύ πιο ισορροπημένη ως προς τη Γαλλία όπου τόσο τα θετικά και όσο και τα αρνητικά διακείμενα άρθρα είναι στο 24%.
Η έγκυρη βρετανική εφημερίδα την περίοδο Σεπτέμβριος 2009 - Απρίλιος 2010 αφιέρωσε συνολικά 254 άρθρα στην πολιτικο-οικονομική κατάσταση στην Ελλάδα και την ελληνική κρίση. Παρατηρούμε την περιορισμένη ως μηδαμινή αναφορά στην Ελλάδα το Φθινόπωρο του 2009. Αντίθετα, βλέπουμε μια αυξανόμενη αναφορά τους ερχόμενους μήνες, αρχής γενομένης το Δεκέμβριο, με κορύφωση τους μήνες που συζητείται η ανάγκη προσφυγής της Ελλάδας στο ΔΝΤ καθώς και η δημιουργία του Ευρωπαϊκού μηχανισμού στήριξης
Παρά την πληθώρα άρθρων σχετικά με τη κατάσταση της ελληνικής οικονομίας, η εφημερίδα τήρησε μεν αρνητική στάση αλλά λίγες φορές έγινε επιθετική ή ειρωνική απέναντι στην Ελλάδα. Δεν έλειψαν βέβαια αρνητικά σχόλια για το πώς η Ελλάδα οδηγήθηκε στο σημερινό μεγάλο χρέος, αλλά και σχετικά με τις «ανωμαλίες» του ελληνικού πολιτικού συστήματος. Ειδικότερα, τα περισσότερα άρθρα, που ήταν αμιγώς αρνητικά απέναντι στην Ελλάδα εντοπίζονται μεταξύ της 27ης και 29ης Μαρτίου 2010 καθώς και μεταξύ 25ης και 30ης Απριλίου 2010. Δηλαδή, την περίοδο δημιουργίας του ευρωπαϊκού μηχανισμού στήριξης και λίγο μετά τη δήλωση προσφυγής της Ελλάδας στο συγκεκριμένο μηχανισμό (25η Μαρτίου αποφασίστηκε η σύσταση του μηχανισμού στήριξης με τη μειοψηφική συμμετοχή το ΔΝΤ, ενώ 24η Απριλίου 2010 ο πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου ανακοίνωσε επίσημα την προσφυγή της Ελλάδας στο μηχανισμό στήριξης από το Καστελόριζο).
Αντιθέτως, ως προς τη στάση και το ρόλο της Γερμανίας, αν και οριακά ουδέτερη στο σύνολο (βλέπε Πίνακα 4), στα άρθρα που η εφημερίδα υπήρξε αρνητική απέναντι στην Γερμανία, παρατηρήσαμε να επιδεικνύει μια περισσότερο επικριτική στάση απέναντι στο ρόλο της τελευταίας σε αυτή την ιστορική για την Ευρωπαϊκή Ένωση και Ευρωζώνη στιγμή. Παράλληλα, διατηρεί σχεδόν ουδέτερη στάση απέναντι στο ρόλο, που διαδραμάτισε η Γαλλία. Σε αυτό το πλαίσιο οι Times τόνισαν την έλλειψη κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής σχετικά με το πρόβλημα της Ελλάδας και τις αδυναμίες της Ευρωζώνης, που ήρθαν στο προσκήνιο με την ελληνική κρίση. Σύμφωνα με τους Times, η στάση της Γερμανίας και ειδικότερα της Άγκελας Μέρκελ καθυστέρησαν σημαντικά την υιοθέτηση κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής απέναντι στην ελληνική
οικονομική κρίση. Οι αρθρογράφοι της εφημερίδας υπογράμμισαν επίσης την έκθεση στο ελληνικό χρέος κυρίως Γαλλικών και Γερμανικών και λιγότερο Βρετανικών τραπεζών (25 δις € για Ελλάδα και Πορτογαλία).
Ένας σεβαστός αριθμός άρθρων (24%) ασχολήθηκαν με την ελληνική κρίση στα πλαίσια αναλύσεων της εσωτερικής βρετανικής πολιτικής. Πληθώρα αναφορών στο ελληνικό χρέος έγινε στα πλαίσια ανάλυσης του υψηλού βρετανικού χρέους. Επιπλέον, υπήρξαν αρκετά άρθρα, που υπογράμμισαν την ανάγκη η Βρετανία να παραμείνει εκτός της Ευρωζώνης και την επιθυμία της τελευταίας να μην επιτρέψει σε Ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα να επέμβουν στην οικονομία της χώρας. Αρκετές φορές η εφημερίδα τόνισε τον φόβο η ελληνική κρίση να μεταδοθεί και σε άλλες χώρες του Νότου. Μάλιστα, ιδιαίτερη αναφορά έγινε στην Ισπανία και την Πορτογαλία. Αν και τα άρθρα περιγράφουν τον φόβο δεν κατηγορούν την Ελλάδα, αλλά περισσότερο αποδίδουν την ευθύνη στα κερδοσκοπικά παιχνίδια των αγορών και στην αδυναμία των μελών της ευρωζώνης να αντιδράσουν συλλογικά. Επίσης, γίνεται σύνδεση και τη διεθνή οικονομική κρίση! Τέλος, εκφράζονται φόβοι για μετάδοση της κρίσης σε παγκόσμιο επίπεδο, παρομοιάζοντας την Ελλάδα με την Lehman Brothers.
Εν κατακλείδι μπορούμε να πούμε ότι οι Times εστίασαν περισσότερο στην ανάλυση και λιγότερο στην αρνητική και επιθετική κριτική εναντίον της Ελλάδας. Ανέδειξαν πολλές πλευρές της ελληνικής κρίσης, και ειδικότερα τη σύνδεση της πρωτίστως με την ευρωπαϊκή και δευτερευόντως με την παγκόσμια οικονομία. Έντονη ήταν και η γενικότερη διασύνδεση της ελληνικής κρίσης με θέματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Συμπεράσματα
Η εφημερίδα Times, για το διάστημα από το Σεπτέμβριο του 2009 μέχρι και τον Απρίλιο του 2010, ασχολήθηκε εκτενώς με την ελληνική οικονομική κρίση, εστιάζοντας στο δημοσιονομικό εκτροχιασμό και την συνακόλουθη αρνητική εξέλιξη των ελληνικών οικονομικών δεδομένων. Στο εξεταζόμενο υλικό δεν λείπουν οι αναφορές για τις «παθογένειες» της ελληνικής κοινωνίας, κάνοντας συχνή αναφορά στη «διαφθορά», στη «φοροδιαφυγή», και το διογκωμένο δημόσιο τομέα. Επίσης, η εφημερίδα συστηματικά παρακολουθούσε τις συνεχόμενες υποβαθμίσεις της πιστοληπτικής ικανότητας της Ελλάδας από τους Διεθνείς Οίκους Αξιολόγησης καθώς και την άνοδο των spreads των ελληνικών ομολόγων.
Όμως την περίοδο αυτή και παράλληλα με την ελληνική κρίση, σε πρώτο πλάνο στην ανάλυση της εφημερίδας βρίσκεται και η αντίστοιχη άσχημη εικόνα των δημοσιονομικών δεδομένων στη Βρετανία. Μάλιστα, αρκετά συχνά η εφημερίδα σχολιάζει ή αναλύει την ελληνική οικονομική κρίση συγκρίνοντας ή παραπέμποντας στα αντίστοιχα δεδομένα της Βρετανίας. Δηλαδή τα μεγάλα ελλείμματα του προϋπολογισμού και τις απειλές της υποβάθμισης της πιστοληπτικής ικανότητας της Βρετανίας.
Αυστηρή και επικριτική κρίνεται η στάση της εφημερίδας απέναντι στην άσχημη δημοσιονομική κατάσταση της Βρετανίας καθώς και την υπερχρέωση της τελευταίας. Απέναντι στην Ελλάδα διατηρεί μια στάση που ψέγει μεν τα κακώς κείμενα της ελληνικής οικονομικής και κοινωνικής πραγματικότητας, αλλά απαφεύγοντας να προχωρά σε ειρωνικά ή υποτιμητικά σχόλια. Συχνά προβαίνει σε αντικειμενική ή ουδέτερη περιγραφή των γεγονότων που αφορούν το ελληνικό πρόβλημα.
Η ελληνική οικονομική κρίση γίνεται αφορμή οι Times να αναφερθούν στην γενικότερη κρίση εντός της ευρωζώνης, και κυρίως στα μεγάλα ελλείμματα. Η εφημερίδα αρκετά συχνά εκφράζει φόβους για πιθανή εξάπλωση της κρίσης εντός της ευρωζώνης λόγω των μεγάλων ελλειμμάτων, που παρουσιάζουν αρκετά κράτη-μέλη. Η ανάγκη για υιοθέτηση ευρωπαϊκής λύσης στο ελληνικό «Ζήτημα» θεωρείται αναγκαία από την εφημερίδα, ενώ εκτενή αναφορά γίνεται και στον μηχανισμό στήριξης που προωθείται για να επιλύσει τα προβλήματα που προκαλεί στην ευρωζώνη η ανυπαρξία ευρωπαϊκής οικονομικής διακυβέρνησης. Θετική κρίνεται η στάση των Times για την οικονομική βοήθεια προς την Ελλάδα, θεωρώντας ότι πρέπει να στηριχθεί η χώρα για να βγει από την δεινή οικονομική κατάσταση στην οποία βρίσκεται. Επιπροσθέτως, δεν αντιμετωπίζει θετικά το ενδεχόμενο πτώχευσης της Ελλάδας καθώς σε μια τέτοια περίπτωση εκφράζονται φόβοι για επέκταση της κρίσης στον Ευρωπαϊκό Νότο και από εκεί σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Η γερμανική Zeit: Μένεα για την Ελλάδα και στο βάθος το ευρώ
Στην Zeit κυριαρχούν σχόλια όπως: «Δεν θέλουμε να βοηθήσουμε την Ελλάδα!», «Γιατί να πληρώσουμε εμείς για την Ελλάδα, ας πρόσεχε!», «Δεν θα πληρώσουμε εμείς για τους φοροφυγάδες!». Παράλληλα, σημαντική θέση στην ημερησία διάταξη της Zeit συνεχίζει να κατέχει το θέμα των ομολογιακών αγορών και το φαινόμενο της κερδοσκοπίας που πλήττει την Ελλάδα.
Η Zeit στο τέλος του μήνα δείχνει να υιοθετεί τη θέση ότι η λύση που τελικά υιοθετήθηκε για τη βοήθεια στην Ελλάδα (συνεργασία μεταξύ Ευρωπαϊκής Ένωσης, Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου) ήταν η βέλτιστη.
Τον Απρίλιο οι αναφορές στην ελληνική οικονομική κρίση πέφτουν ξανά στα επίπεδα του Φεβρουαρίου Κυριαρχεί η ανησυχία των αρθρογράφων της εφημερίδας για την αξιοπιστία και προπαντός για το μέλλον του ευρωπαϊκού νομίσματος.
Ο Mark Schieritz, οικονομικός ανταποκριτής της Zeit, ο οποίος έχει συντάξει και επιμεληθεί τα περισσότερα άρθρα σχετικά με την ελληνική οικονομική κρίση, και ο οποίος κατά τη διάρκεια της κρίσης έγραφε με χαμηλούς τόνους για την Ελλάδα, σημείωσε ότι η ελληνική κυβέρνηση κάνει ήδη ότι μπορεί με τα νέα αυστηρά μέτρα που υιοθέτησε.
Τέλος πρέπει να τονιστεί ότι ο λόγος της Zeit χαρακτηρίζεται και από σκληρή κριτική απέναντι στην Ευρωπαϊκή Ένωση, και ιδιαίτερα την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, για μη αναποτελεσματική δράση.
Η κριτική/αρνητική προσέγγιση της γερμανικής εφημερίδας προς την Ελλάδα ήταν γενικά πολύ σκληρή. Ο λόγος της Zeit σκιαγραφούσε ένα κράτος βουτηγμένο στη διαφθορά, με θέματα όπως ΄fakelaki΄, ΄πλασματικές στατιστικές΄, ΄ψεύτικα νούμερα΄, ΄φοροφυγάδες΄, ΄αναξιόπιστο κράτος΄ να κυριαρχούν. Προς επίρρωση της αρνητικής αυτής στάσης ήρθε η μεγάλη ανησυχία για τη σταθερότητα και αξιοπιστία του κοινού νομίσματος.
Το Δεκέμβριο, πρώτο μήνα με σημαντικές αναφορές στην Ελλάδα, κυριαρχούν οι αναφορές στο ΄fakelaki΄, τις ΄πλασματικές στατιστικές΄ και το ΄αναξιόπιστο κράτος΄. Τον Ιανουάριο το ενδιαφέρον της εφημερίδας προς το ελληνικό ζήτημα μειώθηκε και ως αποτέλεσμα βλέπουμε μία πιο ουδέτερη προσέγγιση προς την Ελλάδα. Αντιθέτως, τους επόμενους δύο μήνες το ενδιαφέρον αυξήθηκε ραγδαία και η στάση των αρθρογράφων γινόταν όλο και πιο αρνητική και σκληρή. Αναφορές σε ΄γνωστές ελληνικές απάτες΄, ΄χαμένη αξιοπιστία΄, ΄έλλειψη δημοσίου πνεύματος΄ και ΄φοροφυγάδες΄ καθιερώθηκαν και συνδυάσθηκαν με την Ελλάδα. Τέλος, το ενδιαφέρον μειώθηκε σταθερά κατά το μήνα Απρίλιο, και υιοθετήθηκε ξανά μία πιο ουδέτερη στάση.
Κολλημένη με το ευρωπαϊκό οικοδόμημα η «Figaro»
Το θέμα που κυριαρχεί στην εφημερίδα είναι το κατά πόσον επηρεάζει το ελληνικό πρόβλημα την πορεία της ευρωζώνης και του ευρώ γενικότερα (23%), και αν προσθέσει κανείς στο ποσοστό αυτό τη γενικότερη συζήτηση περί ΕΕ (11%), τότε περίπου ένα 34% του λόγου της Le Figaro ασχολείται με την επίδραση της κρίσης στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Υπό το πρίσμα αυτό δεν κάνει εντύπωση το υψηλό ποσοστό ενασχόλησης με το ΔΝΤ (15%), αφού το τελευταίο ορίζεται εν μέρει αντιθετικά με το ευρωπαϊκό οικοδόμημα.
Επιπροσθέτως, από τον Σεπτέμβριο του 2009 έως τον Απρίλιο του 2010 η εφημερίδα αφιέρωσε το 6% των θεμάτων των άρθρων που σχετίζονται με την ελληνική κρίση στη στάση της Γερμανίας απέναντι στο εν λόγω ζήτημα και το 5% των αντίστοιχων θεμάτων στη στάση της Γαλλίας. Επομένως, συνολικά, πάνω από το 10% των θεμάτων που καταγράφτηκαν στο πλαίσιο της ελληνικής οικονομικής κρίσης αφορούσε τη στάση, τους χειρισμούς και την αντιπαλότητα των δύο μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων.
Τα ποσοστά είναι αξιοπρόσεκτα και αποτυπώνουν την κυρίαρχη άποψη της εφημερίδας: αυτό το επιμέρους ευρωπαϊκό πρόβλημα, η ελληνική οικονομική κρίση, επηρεάζει και αφορά τόσο την Ευρωζώνη στο σύνολό της όσο και τους ισχυρότερους πρωταγωνιστές της, τη Γερμανία και τη Γαλλία. Πιο συγκεκριμένα, η ελληνική κρίση συχνά αναφερόταν ως αίτιο πτώσης του γαλλικού Χρηματιστηρίου και ως αρχή ενός φαινομένου ντόμινο που θα βυθίσει στην ύφεση και άλλες ευρωπαϊκές χώρες
του νότου. Δεδομένου δε ότι οι αναφορές στην καγκελάριο της Γερμανίας, Angela Merkel και στον πρόεδρο της Γαλλίας, Nicolas Sarkozy, υπερβαίνουν το ένα τέταρτο των αναφορών σε πρόσωπα που εμπλέκονται με τη διαχείριση της ελληνικής κρίσης διαπιστώνουμε πόσο σημαντικές θεωρούνται για την εφημερίδα οι δηλώσεις και οι κινήσεις τους στο ζήτημα κυρίως της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης σε σχέση με την ελληνική οικονομική κρίση. Περαιτέρω, παρατηρούμε ότι, παραδόξως ίσως, οι αναφορές στον Γάλλο πρόεδρο ήταν πολύ λιγότερες σε σχέση με τη Γερμανίδα καγκελάριο, γεγονός που καταδεικνύει την ιδιαίτερη βαρύτητα που η Le Figaro απέδιδε στο ρόλο της καγκελαρίου.
Σχετικά ουδέτερη η στάση της El Pais προς την Ελλάδα
Η Ελλάδα σαν χώρα που αντιμετωπίζει οικονομική κρίση με δυνατότητα αρνητικής επιρροής στην υπόλοιπη Ευρώπη αλλά και την Ισπανία δεν αντιμετωπίζεται επικριτικά από την El Pais. To 6, 75% των άρθρων υιοθετούν ουδέτερη στάση, 18% θετική και μόλις το 7% αρνητική. Παρόλα αυτά κρίνεται σκόπιμο να αναφερθούν σε αυτό το σημείο τα ζητήματα τα οποία αντιμετωπίζονται κριτικά από την ισπανική εφημερίδα. Τα περισσότερα αρνητικά άρθρα για την Ελλάδα δημοσιεύονται τον μήνα Φεβρουάριο, που η συζήτηση για την ελληνική κρίση βρισκόταν στο απόγειό της.
Η διάδοση της κρίσης και η αύξηση των χωρών με μεγάλο χρέος είναι ένα ζήτημα που αντιμετωπίζεται αρνητικά γιατί η Ελλάδα μπορεί να αποτελέσει την αρχή ενός ντόμινο υπερχρεωμένων χωρών σε κρίση203. Επίσης το κακό δημοσιονομικό σύστημα της χώρας αντιμετωπίζεται και αυτό αρνητικά όπως επίσης και οι ελληνικές κυβερνήσεις και οι πρακτικές τους204. Αυτό που επίσης επικρίνει η κεντρο-αριστερή ισπανική εφημερίδα είναι τα δημοσιονομικά προβλήματα από την κακή διαχείριση που κληρονομήθηκαν από προηγούμενες κυβερνήσεις205.
Πηγή μόνιμων αρνητικών σχολίων από την El Pais είναι τα «ψευδή στατιστικά στοιχεία που δόθηκαν από τις ελληνικές κυβερνήσεις» τόσο σε αναφορά με την είσοδο στην ΟΝΕ όσο και για το τρέχον χρέος και έλλειμμα (και δόθηκαν στο φως τη δημοσιότητας από τη Eurostat τον Ιανουάριο του 2010), ζήτημα φυσικά που αναλυόταν ως μία έκφανση της διαφθοράς στην Ελλάδα206. Σε αυτό το πλαίσιο τίθεται θέμα αξιοπιστίας της ΕΕ και ο Oli Rehn αναρωτιέται αν υπάρχουν και άλλες
χώρες της ΕΕ που ακολούθησαν τέτοιες πρακτικές .
Μας τη λένε για το “volema” οι New York Times
Η εφημερίδα The New York Times στηρίζει την πρωτοβουλία για τη δημιουργία ταμείου διάσωσης 1 τρις δολαρίων για χώρες της ΕΕ. Με βάση τα όσα συνέβησαν στο Ντουμπάι και στην Ελλάδα εδώ και οχτώ μήνες, εστιάζουν στα προβλήματα των οικονομικά ασθενέστερων χωρών με μεγάλα ελλείμματα και χρέη, στα προβλήματα υψηλότοκου δανεισμού που δεν αντέχει η οικονομία τους και στις αρνητικές επιπτώσεις των προβλημάτων τους στις ισοτιμίες νομισμάτων και ειδικότερα του ευρώ και του δολαρίου. Με την εξάρτηση των οικονομιών σήμερα, το μέγεθος μιας χώρας δεν φαίνεται να είναι σημαντικός παράγοντας επηρεασμού των άλλων οικονομιών. Αποδεικνύεται, ότι ακόμα και το «μικρό» μέγεθος μιας οικονομίας μπορεί να προκαλέσει φόβο και αποσταθεροποίηση των αγορών και να επηρεάσει αρνητικά τις μεγάλες οικονομίες σε παγκόσμιο επίπεδο.
Αναλύοντας το λόγο της εφημερίδας, βλέπουμε να κυριαρχεί το θέμα των «παγκόσμιων ανισορροπιών» (υψηλά ελλείμματα ορισμένων χωρών, υψηλά πλεονάσματα σε άλλες) και να τονίζεται ότι η ανταγωνιστικότητα των χωρών είτε είναι μικρές είτε μεγάλες αποτελεί το κλειδί της οικονομικής τους προόδου. Βασικό μήνυμα που απορρέει από τον λόγο των New York Times είναι ότι όσες χώρες έχουν απολέσει την ανταγωνιστικότητά τους εξαιτίας εσφαλμένων εσωτερικών πολιτικών, θα πρέπει να λάβουν σκληρά και πολλές φορές αντικοινωνικά αλλά αναγκαία μέτρα δημοσιονομικής εξυγίανσης, με έλεγχο στις κρατικές δαπάνες, συρρίκνωση του διογκωμένου δημοσίου τομέα, περικοπές κοινωνικών «προνομίων», πάγωμα ή και περικοπή των μισθών, εφόσον αυτή κριθεί αναγκαία, ελαστικοποίηση των εργασιακών σχέσεων, αλλαγές στο ασφαλιστικό σύστημα λόγω δημογραφικού προβλήματος, μέτρα χρηματοπιστωτικής σταθερότητας και όσα άλλα μέτρα κριθούν απαραίτητα για να ξανακερδίσουν τη διεθνή ανταγωνιστικότητά τους. Σε αυτό το πλαίσιο ανάλυσης εντάσσεται και η περίπτωση της Ελλάδας που απασχόλησε σε μεγάλο βαθμό τους New York Times για το διάστημα που εξετάζουμε.
Ειδικότερα, στο λόγο των New York Times αναδεικνύονται τα χρόνια δημοσιονομικά προβλήματα της Ελλάδας, η διαφθορά, η παραοικονομία, η σπατάλη δημοσίου χρήματος, η φοροδιαφυγή, οι «συχνές» και ορισμένες φορές «βίαιες» απεργίες, η μικρή διάθεση για αλλαγή από το «συνηθισμένο» βόλεμα (volema). Αναφέρεται από την εφημερίδα ότι όλη αυτή η κατάσταση πρέπει να αλλάξει για να αποκτήσει η Ελλάδα «υγιείς» δομές. Στα πλαίσια αυτά οι New York Times αναφέρονται σε «τιμωρία» της Ελλάδας από τις αγορές. Η εκτίναξη του δημοσίου ελλείμματος στο 13,7% του ΑΕΠ το 2009, οδήγησε στην υποβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας της Ελλάδας από τους διεθνείς οίκους αξιολόγησης, πράγμα που αύξησε το κόστος δανεισμού της από τις αγορές, εκτινάσσοντας τα spreads. Αυτή η εξέλιξη, οδήγησε, σε συνδυασμό με τα συσσωρευμένα χρέη και τα λοιπά προβλήματα που αναφέρθηκαν παραπάνω, σε «έξοδο» της Ελλάδας από τις αγορές λόγω αδυναμίας της να δανειστεί με ένα «λογικό» επιτόκιο. Έτσι, σύμφωνα με τους New York Times, η κατάσταση αυτή κατέστησε αναπόφευκτη τη δημιουργία ενός μηχανισμού στήριξης από τους εταίρους της Ελλάδας, διαφορετικά, θα δημιουργούνταν πολλαπλάσια προβλήματα στην ευρωζώνη και τα μέλη της.
Οι New York Times τοποθετούνται υπέρ της δημιουργίας ενός μηχανισμού στήριξης και υπέρ των ευρωπαϊκών θεσμών (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ΕΚΤ) αν και τονίζουν τις διχογνωμίες των ευρωπαίων, κυρίως ανάμεσα στη Γερμανία και τη Γαλλία, για το ποια μορφή θα πάρει η στήριξη (πολιτική ή οικονομική ή και τα δύο) και από πού θα προέλθει η χρηματοδότηση του πακέτου στήριξης για την Ελλάδα. Η πρόταση της Γερμανίας για εμπλοκή του ΔΝΤ στη χρηματοδότηση της Ελλάδας συνάντησε τις αντιδράσεις των υπόλοιπων ευρωπαίων, που για την εφημερίδα υποδηλώνει τις διαφορετικές εθνικές στρατηγικές, κάτι που θεωρεί ότι είναι λανθασμένο, επειδή, έστω και εάν οι χώρες έχουν ακολουθήσει κακές πολιτικές, θα πρέπει, σε στιγμές κρίσης να αποδεικνύεται η αλληλεγγύη τους εφόσον ανήκουν στην ίδια «ομάδα».
Όσον αφορά τη λειτουργία του μηχανισμού που τελικά ενεργοποιεί η Ελλάδα στις 23 Απριλίου του 2010, παρά τις περί του αντιθέτου δηλώσεις του Πρωθυπουργού και
Υπουργού Οικονομικών της Ελλάδας, οι οικονομικοί αναλυτές και η στάση των New York Times εκφράζουν τον σκεπτικισμό τους για το εάν θα καταφέρει η χώρα να ξεπεράσει την κρίση, οι αγορές να ομαλοποιηθούν και τα επιτόκια δανεισμού να πέσουν. Ο σκεπτικισμός αυτός υπάρχει από την αρχή της κάλυψης της κρίσης, δεδομένου ότι κατά τους αρθρογράφους των New York Times, η κρίση χρέους της Ελλάδας υπέσκαψε το ευρώ και δημιούργησε οικονομικά προβλήματα όχι μόνο στην ευρωζώνη αλλά και στις παγκόσμιες αγορές, καθυστερώντας με τον τρόπο αυτό την ανάκαμψη της παγκόσμιας οικονομίας. Τα συσσωρευμένα προβλήματά που δεν φρόντισε να επιλύσει στο «σωστό» χρόνο η Ελλάδα, προβάλλονται αρνητικά από την εφημερίδα, όπως φαίνεται από τους Πίνακες 4, 5 που αφορούν όλη τη διάρκεια της έρευνας. Τέλος, η βοήθεια που δίνει το ΔΝΤ σε όσες χώρες προσφεύγουν σε αυτό, δεν αποτελεί για την εφημερίδα «πανάκεια» για την επίλυση των προβλημάτων τους καθώς οι ίδιες οι χώρες θα πρέπει να φροντίζουν «τα του οίκου τους».
Η θεωρία του χάους σε Ιαπωνία-Κίνα
Η Ελλάδα αναφέρεται ελάχιστα ως υποσημείωση μάλλον, παρά ως κεντρικό θέμα, στα πλαίσια αναλύσεων για την ιαπωνική και παγκόσμια οικονομία. Η στάση αυτή της Daily Yomiuri φαίνεται πως έχει να κάνει και με την αντίληψη της Ιαπωνικής elite ότι η ελληνική κρίση δεν θα έχει επιπτώσεις στην παγκόσμια οικονομία, ή ότι, σε κάθε περίπτωση, οι επιπτώσεις αυτές θα είναι μηδαμινές. Από τη στιγμή που η κρίση χρέους της Ελλάδας εκλαμβάνεται ως μία πραγματικότητα που επηρεάζει μόνο τους άμεσα ενδιαφερόμενους, δηλαδή την Ελλάδα, τους Έλληνες πολίτες, που εποτελεί ένα μικροσκοπικό ποσοστό της παγκόσμιας οικονομίας, το ενδιαφέρον της Yomiuri φαίνεται να είναι καθαρά ακαδημαϊκό-στατιστικό. Από την άλλη, ίσως εσωτερικά προβλήματα της δεύτερης μεγαλύτερης οικονομίας του κόσμου να απορρόφησαν το μεγαλύτερο μέρος της προσοχής της εφημερίδας Η China Daily ασχολείται με την κρίση της Ελλάδας στα πλαίσια της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, τονίζοντας ιδιαίτερα την αντιπαλότητα Κίνας - ΗΠΑ στον οικονομικό τομέα.