Του Carlos Escoffie*

Η χερσόνησος του Γιουκατάν είναι ένα σφουγγάρι: κοίλη, ρηχή, πετρώδης, τόσο εντυπωσιακή όσο και ευπαθής. Μια δημοφιλής άποψη είναι ότι η παράξενη της σύνθεση οφείλεται στην πρώιμη γεωλογική της εμφάνιση, όταν ένας μετεωρίτης την ανάγκασε να αναδυθεί. Πιθανώς γι’ αυτό είναι γεμάτη υπόγεια ποτάμια, τα οποία πηγάζουν συνήθως από σχισμές που μοιάζουν με κρατήρες στο έδαφος. Όπως όμως κι αν έγιναν, οι φυσικές αυτές λίμνες (cenotes) έχουν επιτρέψει τη ζωή σε αυτή την περιοχή όπου το Μεξικό συναντά την Κεντρική Αμερική. Σήμερα αυτό το θαύμα που λέγεται σύστημα φυσικών λιμνών απειλείται από τη μόλυνση, την αποψίλωση των δασών, τη χρήση εντομοκτόνων, την αγρο – επιχειρηματικότητα και την υπερβολική κτηνοτροφία. Και συν όλα τα άλλα, από ένα τρένο.

Αυτό το Σαββατοκύριακο, το Συμβούλιο για την Προστασία της περιοχής Muuch Xiinbal Maya και το Μεξικανικό Συμβούλιο για την Βιώσιμη Δασοκομία ζήτησαν από την Δια – Αμερικανική Επιτροπή για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (IACHR) , να εκδώσει προληπτικά μέτρα για την προστασία του συστήματος φυσικών λιμνών ως αναπόσπαστου μέρους της ζωής των ιθαγενών πληθυσμών, που απειλείται άμεσα από την κατασκευή του μεγάλου εγχειρήματος που λέγεται «Τρένο των Μάγιας». Υπέρ του αιτήματος αυτού τάχθηκαν 16 κοινότητες Μάγιας στο Γιουκατάν, στο Καμπέτσε και στην Κουιντάνα Ρου, καθώς και  πληθυσμοί Μάγιας στις πόλεις Μερίδα και Βαγιαδολίδ.

Όπως είναι ευρέως γνωστό, το εγχείρημα «Τρένο των Μάγιας» δεν υποστηρίζεται από καμία κοινωνική ή περιβαλλοντική μελέτη, παρά το γεγονός ότι το όλο εγχείρημα θα απαιτούσε παραχωρήσεις και αδειοδοτήσεις για τη χρήση νερού για την κατασκευή νέας ξενοδοχειακής ζώνης, αγρο-βιομηχανικών πάρκων και σταθμών. Δεν υπάρχουν πληροφορίες – ή τουλάχιστον δεν έχουν δημοσιοποιηθεί- που αφορούν στον αντίκτυπο που θα έχει αυτό στο σύστημα φυσικών λιμνών, στο οποίο στηρίζονται οι αυτόχθονες Μάγιας για την άρδευση των περιοχών καθώς και για τη χρήση του από τους ιδίους.

Υπάρχουν πολλαπλές μελέτες που αντανακλούν όχι μόνο την ευπάθεια των εδαφών της χερσονήσου του Γιουκατάν, αλλά και τον υψηλό δείκτη μόλυνσης που μέχρι τώρα επηρεάζει την περιοχή μέσω των αποβλήτων. Για παράδειγμα, σε μία έρευνα των Roger Amilcar Gonzalez Herrera, Beth Sua Iztaccihuatl Albornoz Euan, et.al., υποδεικνύεται ότι το νερό στο 55% των cenotes στο Γιουκατάν θα μολυνόταν, η θα ήταν και επικίνδυνο για την υγεία. Άλλη μια μελέτη από τους Almira L. Hoogesteijn, Reul, Hose Luis Febles Patron et. Al., βάσει δειγμάτων από 48 cenotes , οι οποίες ήταν για τουριστική χρήση σε όλη την περιοχή, ήταν όλες μολυσμένες από κολοβακτηρίδια κοπράνων. Με πιθανότητα η μόλυνση να εξαπλωθεί στο 70%.
Όλη η χερσόνησος του Γιουκατάν αντιμετωπίζει μια κρίση μόλυνσης των υδάτων στις φυσικές αυτές λίμνες με χαρακτηριστικές περιπτώσεις αυτές των: Homun, San Antonio Chel, Kinchil, Hampolol. Αυτές οι περιπτώσεις θα έπρεπε να λειτουργήσουν ως συναγερμός για την Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση, καθώς και για τις τρεις κυβερνήσεις της χερσονήσου του Γιουκατάν, παρ’ όλα αυτά δεν ήταν αρκετές ώστε να πείσουν τις κυβερνήσεις να αποφασίσουν να ξεκινήσουν τις μελέτες για τις επιπτώσεις του «Τρένου των Μάγιας» στο περιβάλλον, για τις οποίες είναι υποχρεωμένοι βάσει του Διεθνούς Δικαίου.

Σα να μην έφτανε αυτό, η περίληψη των κυριότερων σημείων του εγγράφου «Περιοχές των Μάγιας που εμπλέκονται στο πέρασμα του τρένου: τρέχουσα κατάσταση και πρόβλεψη ρίσκων», που πρόσφατα συντάχθηκε από το Εθνικό Συμβούλιο Επιστήμης και Τεχνολογίας (Conacyt) και κυκλοφόρησε, αναφερόταν στην αλλοίωση των υγρότοπων και τις πιέσεις που θα ασκηθούν στα αποθέματα νερού, καθώς και στη μόλυνση του υδροφόρου ορίζοντα.

Παρομοίως τον Σεπτέμβριο του 2019 η Επιτροπή Νοτίων Συνόρων του επιμελητηρίου των Ηνωμένων Πολιτειών Μεξικού, εξέδωσαν το «Τεχνικό εγχειρίδιο του Τρένου των Μάγιας: νομοθετικές, περιβαλλοντικές, οικονομικές και κοινωνικές – πολιτισμικές πτυχές», στο οποίο υπαινίσσονται ότι ο ερευνητής του ECOSUR, Dr. Alejandro Moron Rios, κατασκεύασε τις αρνητικές επιπτώσεις του project στις υπόγειες δεξαμενές υδάτων, βάσει της αποβολής των λυμάτων.

Όλοι οι αυτόχθονες αλλά και μη, της περιοχής της χερσονήσου του Γιουκατάν, έχουν το δικαίωμα πρόσβασης στις cenotes. Η ισορροπία του οικοσυστήματος, η χλωρίδα, η πανίδα και η πιθανότητα ανθρώπινης αποίκισης στην γύρω περιοχή, εξαρτάται από αυτούς. Γι’ αυτό και η προσφυγή στο IACHR είναι μια ευκαιρία να στραφεί η προσοχή των τριών επιπέδων διακυβέρνησης, πριν η περιβαλλοντική υποβάθμιση, που ξεκίνησε σχεδόν πριν μια εικοσαετία με ένα μοντέλο βιομηχανοποίησης που στόχο έχει την απεριόριστη εκμετάλλευση των πολύτιμων φυσικών πόρων, φτάσει στο ανώτατο σημείο.

Θα ήταν ιδανικό το IACHR να ανταποκριθεί στα αιτήματα και να απαιτήσει από το κράτος του Μεξικού να υιοθετήσει προληπτικά μέτρα ώστε να αποφευχθεί η ανυπολόγιστη καταστροφή στο σύστημα των φυσικών αυτών λιμνών στη χερσόνησο του Γιουκατάν. Ακόμα καλύτερα όμως αν υπήρχε μια αντίδραση σε εσωτερικό επίπεδο, δεδομένων των δράσεων ή των παραλήψεων που αυτή η διοίκηση επικυρώνει μέσω των δράσεων προηγούμενων κυβερνήσεων, να αποφευχθεί ο κίνδυνος προσβασιμότητας στο αγαθό του νερού για τις επόμενες γενεές.

(*ο Carlos Escoffie είναι δικηγόρος, συγγραφέας και ακτιβιστής).

 

[**Σ.τ.Μ.: όσο υπάρχει ένα σύστημα παραγωγής που θα στηρίζεται στην εκμετάλλευση των φυσικών πόρων γιαa την ιδιοποίηση μεγαλύτερου ποσοστού κέρδους, θα αυξάνονται η φτώχεια, η ανισότητα και η καταστροφή του περιβάλλοντος. Όσο ο καπιταλισμός δεν ανατρέπεται, η επερχόμενη ολική καταστροφή της ανθρωπότητας είναι σχεδόν βέβαιη.]

[**Σ.τ.Μ.: To «Τρένο των Μάγια», ένα μεγαλεπήβολο σχέδιο τουριστικής ανάπτυξης, απειλεί στο πέρασμά του τα σημαντικότερα μνημεία του Μεξικού. To «τρένο» πρόκειται, σύμφωνα με την κυβέρνηση του Μεξικού, να ωφελήσει την εθνική οικονομία, θυσιάζοντας, ωστόσο, στο όνομα της ανάπτυξης, το μοναδικό φυσικό και πολιτισμικό περιβάλλον της «άγονης γραμμής», που ξεκινά από την πολιτεία QuintanaRoο και καταλήγει στην πολιτεία των Τσιάπας, απειλώντας παρθένα εδάφη και τον πολιτισμό των ιθαγενών που ως σήμερα έχει διατηρηθεί χάρις στους συνεχείς αγώνες των ιδίων αλλά και του EZLN.Από την υλοποίηση του προγράμματος αυτού απειλούνται επίσης τα μνημεία στη χερσόνησο του Γιουκατάν, με τους μνημειώδεις ναούς των Μάγια. Με το πέρασμα του τρένου από την Quintana Roο έως την πολιτεία Τσιάπας διαταράσσεται ανεπανόρθωτα το δασώδες περιβάλλον των μνημείων, τα υπόγεια σπήλαια με τις μεγαλύτερες αποθέσεις νερού του πλανήτη και γενικότερα το μοναδικό οικοσύστημα, με το οποίο είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένη η πολιτιστική κληρονομιά των Μάγια. Στο Campeche, το νοτιότερο σημείο της πολιτείας Quintana Roo, το τρένο θα περνά από το μεγαλύτερο τροπικό δάσος του Μεξικού, όπου βρίσκεται το Καλακμούλ, η περίφημη αρχαία πόλη των Μάγια (550-900 μ.Χ.), απειλώντας το φυσικό της περιβάλλον με το προστατευόμενο παρθένο δάσος, το δεύτερο μεγαλύτερο τροπικό δάσος της Αμερικής μετά από αυτό του Αμαζονίου, διατηρητέο μνημείο της παγκόσμιας κληρονομιάς, όπου φιλοξενούνται πάνω από 100 διαφορετικά είδη θηλαστικών και πολυάριθμα τροπικά και υποτροπικά οικοσυστήματα.

Έχοντας ο ίδιος υπάρξει μάρτυρας της καταστροφής όλων αυτών από τα ταξίδια μου σε Γιουκατάν και Τσιάπας και πλέον βλέποντας την επερχόμενη καταστροφή του περιβάλλοντος στην Ελλάδα μέσα από το επονείδιστο νομοσχέδιο της κυβέρνησης που ανάβει πράσινο φως στην εκμετάλλευση των περιοχών Natura, αλλά και στον “πόλεμο του νερού” στις Σταγιάτες Πηλίου, ο παραλληλισμός ήταν αναπόφευκτος.]

 

(**μετάφραση / επιμέλεια / σημειώσεις : Νίκος Κατσικάνης)