του Παναγιώτη Παπαδομανωλάκη

Αν εξετάσουμε το σήμερα, οι προβλέψεις είναι οδυνηρές. Εδώ και 2 χρόνια, οι λαοί του κόσμου βρίσκονται αντιμέτωποι με την παγκόσμια κρίση υγείας που προκάλεσε η πανδημία Covid-19. H νόσος αυτή προκαλείται από έναν αόρατο στο γυμνό μάτι εχθρό, τον ιό SARS-CoV-2, γεγονός που καθιστά την αντιμετώπισή του «έναν πόλεμο όπου η τελική μάχη διεξάγεται σιωπηλά, μικροσκοπικά, με κάθε επίπονη εισπνοή», όπως είχε παρατηρήσει ο φωτογράφος Άλεξ Ματζόλι από τις πρώτες μέρες του Μαρτίου 2020 όταν η Ιταλία μπήκε στο «μάτι της καταιγίδας». Τα αίτια, ωστόσο, της καταστροφής που ακολούθησε ήταν ορατά εδώ και δεκαετίες:

«Ο ιός (Covid-19) είναι ένας τρομακτικός προάγγελος μελλοντικών πανδημιών που θα προκληθούν εάν η κλιματική αλλαγή συνεχίσει να αποσταθεροποιεί τόσο βαθιά το φυσικό κόσμο, διαλύοντας τα οικοσυστήματα, τους οικοτόπους, ενώνοντας την άγρια πανίδα και επαναφέροντας τους κανόνες που έχουν κυριαρχήσει στη ζωή αυτού τον πλανήτη σε όλη την ανθρώπινη ιστορία», έχει σημειώσει ο Ντέιβιντ Γουάλας-Γουέλς, γνωστός για την αρθρογραφία του σχετικά με την κλιματική αλλαγή. Ο μικροβιολόγος Γιάακ Παμπστ αναφέρει πως «ο πραγματικός κίνδυνος κάθε νέας επιδημίας είναι η αποτυχία, ή καλύτερα η άρνηση, να κατανοήσουμε ότι κάθε νέος Covid-19 δεν είναι μεμονωμένο περιστατικό». Αντίθετα «η αυξημένη εμφάνιση ιών συνδέεται στενά με την παραγωγή τροφίμων και την κερδοφορία των πολυεθνικών εταιρειών». Συγκεκριμένα, αναφέρει πως: «Το κεφάλαιο καθοδηγεί την αρπαγή γης και στο τελευταίο από τα πρωτογενή δάση και τις μικρές γεωργικές εκτάσεις παγκοσμίως. Αυτές οι επενδύσεις οδηγούν στην αποψίλωση και την ανάπτυξη που οδηγεί στην εμφάνιση ασθενειών. Η λειτουργική ποικιλομορφία και πολυπλοκότητα που αντιπροσωπεύουν αυτές οι τεράστιες εκτάσεις γης εξορθολογίζονται με τέτοιο τρόπο ώστε τα παθογόνα που είχαν προηγουμένως εγκλωβιστεί να διαχέονται στις τοπικές κοινότητες ζώων και ανθρώπων. Με λίγα λόγια, κέντρα του κεφαλαίου, μέρη όπως το Λονδίνο, η Νέα Υόρκη και το Χονγκ Κονγκ, θα πρέπει να θεωρούνται τα κύρια σημεία της νόσου».

Ο Μαρξ έχει εξηγήσει την αιτιακή σχέση ανάμεσα στην πίεση του νόμου της αξίας μέσω της βιομηχανικής γεωργίας και την εμπορευματοποίηση των φυσικών πόρων, με την εμφάνιση επιδημιών, κάνοντας λόγο για μεταβολική ρήξη, την ανεπανόρθωτη δηλαδή ρήξη στην αλληλεξαρτώμενη διαδικασία του κοινωνικού μεταβολισμού: «Ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής συγκεντρώνει τον πληθυσμό σε μεγάλα κέντρα και αναγκάζει τον αστικό πληθυσμό να επιταχύνει σε μια συνεχώς αυξανόμενη υπεροχή…. Αυτό διαταράσσει τη μεταβολική αλληλεπίδραση μεταξύ του ανθρώπου και της γης, δηλαδή εμποδίζει την επιστροφή στο έδαφος των συστατικών στοιχείων που καταναλώνονται από τον άνθρωπο με τη μορφή τροφής και ρουχισμού. Ως εκ τούτου, εμποδίζει τη λειτουργία της διαρκούς φυσικής κατάστασης για τη διαρκή γονιμότητα του εδάφους. Έτσι καταστρέφει ταυτόχρονα τη σωματική υγεία του εργάτη της πόλης και την πνευματική ζωή του αγρότη εργάτη».

Τα Ηνωμένα Έθνη προβλέπουν πως ένας αυξανόμενος αριθμός θανατηφόρων νέων πανδημιών προβλέπεται να πλήξει τον πλανήτη εάν τα επίπεδα αποψίλωσης και απώλειας βιοποικιλότητας συνεχιστούν με τους σημερινούς καταστροφικούς ρυθμούς, ενώ μια από τις επιπτώσεις της υπερθέρμανσης του πλανήτη είναι πως «εκπαιδεύει» τους παθογόνους μικροοργανισμούς σε υψηλές θερμοκρασίες, κάνοντας τους ανθεκτικότερους στην φυσική άμυνα του οργανισμού που ενεργοποιείται μέσω του πυρετού. Τα παθογόνα, μια μεγάλη και τρομερή παγκόσμια απειλή για τον άνθρωπο και πολλούς μη ανθρώπινους οργανισμούς, είναι τόσο μια δαμόκλειο σπάθη που αιωρείται πάνω από τον πολιτισμό όσο η κλιματική αλλαγή. Οι σύγχρονες ασθένειες μπορούν πιο εύκολα να ταξιδεύσουν από τη μια άκρη της γης στην άλλη και να γίνουν πανδημίες, χάρη στα παγκοσμιοποιημένα κανάλια κυκλοφορίας ανθρώπων και εμπορευμάτων.

Ωστόσο, η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας δεν συνδυάζεται με την ανάληψη διεθνούς δράσης στα παγκόσμια προβλήματα ζωής και θανάτου της ανθρωπότητας. Τα μεγάλα ιμπεριαλιστικά κράτη, με επικεφαλής τις Ηνωμένες Πολιτείες, οι εταιρείες και ο στρατός των οποίων είναι ο πιο ρυπογόνος παράγοντας του πλανήτη, απάντησαν στην παγκόσμια κρίση υγείας συσσωρεύοντας ιατρικές προμήθειες και με τον λεγόμενο εθνικισμό των εμβολίων. Η άρση της πατέντας θα ήταν μια επιλογή που το αμερικανικό κράτος θα μπορούσε να επιβάλλει ως συλλογικός κεφαλαιοκράτης, για να αντιμετωπίζει τόσο τις οικονομικές επιπτώσεις που έχει η επιβράδυνση της αντιμετώπισης της πανδημίας, όσο και να το κεφαλαιοποιήσει στην στρατηγική του αντιπαράθεση με την Κίνα. Ωστόσο, δύο χρόνια αργότερα είναι πιο ξεκάθαρο από ποτέ ότι η νεοφιλελεύθερη αναρχία δεν επιτρέπει μια τέτοια προοπτική. Αντίθετα, οι καπιταλιστικές κυβερνήσεις αφού δεν έκαναν τίποτε για να ενισχύσουν τα διαλυμένα από τη νεοφιλελεύθερη απορρύθμιση συστήματα υγείας και κοινωνικής πρόνοιας, επιλέγουν πλέον απροκάλυπτα την στρατηγική φυσικής νόσησης, που προωθεί η ακροδεξιά πολιτοφυλακή του κεφαλαίου.

Mία πρόσφατη έκθεση που εκδόθηκε από το Παγκόσμιο Ταμείο Άγριας Ζωής (WWF) επισημαίνει ότι η γη αντιμετωπίζει το μεγαλύτερο γεγονός εξαφάνισης από το τέλος της εποχής των δεινοσαύρων, με ένα εκατομμύριο είδη να κινδυνεύουν να εξαφανιστούν μέσα στις επόμενες δεκαετίες. Το άρθρο που δημοσιεύθηκε την Τετάρτη και με τίτλο «Οι νικητές και οι ηττημένοι του 2021» απαριθμεί τα απειλούμενα ζώα των οποίων οι πληθυσμοί έχουν συρρικνωθεί ή αυξηθεί περισσότερο φέτος. «Αφρικανικοί ελέφαντες του δάσους, πολικές αρκούδες, δεντροβάτραχοι, γερανοί και είδη ψαριών όπως ο οξύρρυγχος και ο κολοκυθός – αυτοί είναι μόνο μερικοί χαμένοι το 2021. Αντιπροσωπεύουν χιλιάδες είδη ζώων που απειλούνται με εξαφάνιση», ανέφερε η WWF. Όπως είχε προειδοποιήσει ο πρωθυπουργός των Μπαχάμες Φίλιπ Έντουαρντ Ντέιβις από το βήμα της 6ης συνόδου της Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών «Η κλιματική αλλαγή είναι εδώ και είναι ένας πραγματικός και παρών κίνδυνος». Ο κίνδυνος είναι πιο άμεσος για φτωχές χώρες που συνέβαλαν ελάχιστα στην κλιματική κρίση, όπως το Κιριμπάτι, που κινδυνεύει να σκεπαστεί από την στάθμη της θάλασσας της επόμενες δεκαετίες. Ελλοχεύει όμως και στα λεγόμενα ανεπτυγμένα κράτη, όπου μελέτες δείχνουν πως τα ακραία κύματα θερμότητας θα είναι πιο συχνά, πιο έντονα και μεγαλύτερης διάρκειας. Τα θύματα προέρχονται κυρίως από την εργατική τάξη, που κατοικεί σε περιοχές των οποίων οι υποδομές έχουν εγκαταλειφθεί και οι κατοικίες μπάζουν από τη ζέστη, την υγρασία και την πλημμύρα.

Τα καλά νέα έρχονται από κάποιες χώρες του αναπτυσσόμενου κόσμου.

  • Στην φτωχή Νικαράγουα, η επανάσταση των Σαντινίστας έχει καταφέρει μια πραγματική πράσινη επανάσταση και επισιτιστική κυριαρχία, που κινδυνεύει να διαταραχθεί από της κυρώσεις των Ηνωμένων Πολιτειών.
  • Η Κίνα και η Κούβα ενώθηκαν μέσω του «νέου δρόμου του μεταξιού», με την κινεζική πρωτοβουλία  «Ζώνη και Δρόμος» να συμβάλει ώστε το σοσιαλιστικό έθνος της Καραϊβικής να αντιμετωπίσει τον αποκλεισμό της Ουάσινγκτον στρεφόμενο στην παραγωγή καθαρής ενέργειας.
  • Η ΛΔ Κορέας, που επίσης πλήττεται από τις  κυρώσεις των ΗΠΑ, αυξάνει και εκείνη την πράσινη ενέργεια, ενισχύοντας την ενεργειακή εταιρική σχέση με την Κίνα.
  • Το Λάος συνεργάζεται με την κινεζική Yunnan Construction and Investment Holding Group (YCIH) για την κατασκευή της Αναπτυξιακής Ζώνης Vientiane Saysettha (SDZ) σε ένα μοντέλο επίδειξης χαμηλών εκπομπών άνθρακα για τη χώρα και τις χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας γενικότερα, καθώς και για την ανάπτυξη φραγμάτων υδροηλεκτρικής ενέργειας.
  • Το Βιετνάμ σημειώνει μετάβαση από τα ορυκτά καύσιμα, με το 99% των εγκατεστημένων ηλιακών συλλεκτών του να προέρχονται από την Κίνα .
  • H Βενεζουέλα, η χώρα με τα μεγαλύτερα αποδεδειγμένα αποθέματα πετρελαίου στον κόσμο, αναθερμαίνει το ενδιαφέρον της για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας μετά τη στοχοποίηση του «μαύρου χρυσού» της από τις ΗΠΑ, συζητώντας με την Κίνα για την ανανέωση των ηλεκτρικών της δικτύων.
  • Η ίδια η Κίνα, αφού κατάφερε να απαλλάξει τον λαό της από την ακραία φτώχεια, είναι με διαφορά η πρώτη χώρα σε χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
  • Επίσης, η ινδική πολιτεία της Κεράλα έχει εκπονήσει ένα φιλόδοξο σχέδιο για 100% ενεργειακή κάλυψη από ανανεώσιμες πηγές μέχρι το 2050.

Αντίστοιχες προσπάθειες γίνονται μέσα από την ενεργειακή συνεργασία Κίνας-Αφρικής, Kίνας-Ρωσίας-Βολιβίας, Κίνας-Ιράν και άλλες, οι οποίες είναι ενθαρρυντικές Αν όμως οι κυβερνήσεις του Παγκόσμιου Βορρά συνεχίζουν να αντιμετωπίζουν την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης ως ευκαιρία για greenwashing και κεφαλαιακή συσσώρευση, δεν θα είναι αρκετές για να αντιμετωπίσουν την καταστροφή.

Το τρομακτικό με το «Μην κοιτάτε ψηλά» είναι ότι η μοίρα που επιφυλάσσει για την ανθρωπότητα, δεν είναι απλώς ένα δυστοπικό σενάριο επιστημονικής φαντασίας. Είναι μια υπαρκτή πιθανότητα σε μια σειρά καταστροφών που σημαδεύουν μέχρι σήμερα την ιστορία του πλανήτη μας. Και τίποτε δεν μας εγγυάται ότι σε ένα τέτοιο σενάριο η αντίδραση της μικρής χούφτας ισχυρών θα διέφερε από όσα ζoύμε με την Covid-19 και την κλιματική κρίση. Για αυτό, μόλις συνέλθουμε από το αρχικό μούδιασμα, χρειάζεται να προσπαθήσουμε αρκετά. To αντίθετο από ότι έκαναν οι πρωταγωνιστές της ταινίας, οι οποίοι αφού προσπάθησαν να πείσουν την ελίτ και συναγελάστηκαν μαζί της, έσβησαν εκκωφαντικά με προσευχές. Αλλά να δώσουμε τη διέξοδο που αναγκαστικά δεν θα μπορούσε ένα σενάριο του Νετφλιξ.

Να δούμε ψηλά, αφού πρώτα κοιτάξουμε τη γη μας. Και οταν συνειδητοποιήσουμε τι διακυβεύεται, να συσπειρωθούμε και να τους ρίξουμε από τους θρόνους τους, πριν οδηγήσουν το είδος μας σε αφανισμό. Εμείς τα θύματά τους, εμείς οι άνθρωποι, που μας αλυσοδέσανε σε ένα σκοτεινό παρόν και ένα δυσοίωνο μέλλον.

Και να, τι θέλω τώρα να σας πω
Μες στις Ινδίες μέσα στην πόλη της Καλκούτας,
φράξαν το δρόμο σ’ έναν άνθρωπο.
Αλυσοδέσαν έναν άνθρωπο κει που εβάδιζε.
Να το λοιπόν γιατί δεν καταδέχουμαι
να υψώσω το κεφάλι στ’ αστροφώτιστα διαστήματα.
Θα πείτε, τ’ άστρα είναι μακριά
κι η γη μας τόση δα μικρή.
Ε, το λοιπόν, ο,τι και να είναι τ’ άστρα,
εγώ τη γλώσσα μου τους βγάζω.
Για μένα, το λοιπόν, το πιο εκπληκτικό,
πιο επιβλητικό, πιο μυστηριακό και πιο μεγάλο,
είναι ένας άνθρωπος που τον μποδίζουν να βαδίζει.
Είναι ένας άνθρωπος που τον αλυσοδένουνε.

Μικρόκοσμος, Ναζίμ Χικμέτ