Του Κρέοντα Χριστόπουλου*
Είναι αδύνατον να πιστέψει κανείς πως δεν υπήρχε πλήρης ενημέρωση, σε όλα τα επίπεδα, για τα φαινόμενα κακοκαιρίας που έλαβαν το όνομα «Ελπίδα». Υπήρχαν και έγκαιρες και σαφείς προειδοποιήσεις, επιστημονικά θεμελιωμένες. Προφανώς, λοιπόν, και οι αρμόδιοι φορείς είχαν ενημερωθεί με τον πιο επίσημο τρόπο και στις σχετικές συνδιασκέψεις και από την καθημερινή αναφορά που τους στέλνει η ΕΜΥ και από τους μετεωρολογικούς σταθμούς. Κι εδώ να πούμε πως, οι ενημερώσεις κυρίως συγκεντρώνονται στο νεοσύστατο υπουργείο κλιματικής κρίσης και πολιτικής προστασίας.
Παρ’ όλα αυτά, η πρόσφατη κρίση σηματοδοτήθηκε από τα γεγονότα που εξελίχθηκαν στις κυρίες οδούς της Αθήνας αλλά κυρίως στην Αττική οδό, και απέδειξε την αποτυχία διαχείρισης του φαινομένου.
Κάποιοι λόγοι οι οποίοι είναι προς διερεύνηση είναι οι εξής:
Η καθυστέρηση στη λήψη αποφάσεων από τους αρμοδίους φορείς καθώς και ο συντονισμός τους
Η απουσία τεχνικού εξοπλισμού και εκχιονιστικών μηχανημάτων
Η πλήρης άγνοια του κίνδυνου που ελλοχεύει καθώς έχουμε είσοδο βαρειών οχημάτων την Αττική Οδό μέχρι αργά το μεσημέρι
Η παντελής έλλειψη ενημέρωσης των οδηγών που εισέρχονταν στην Αττική Οδό και τελικά οδηγήθηκαν στον εγκλωβισμό, καθώς και η αδυναμία της οποιασδήποτε παροχής βοήθειας στους εγκλωβισμένους μέχρι την άφιξη των ενόπλων δυνάμεων.
Η μεγάλη τρωτότητα, όπως αποδείχθηκε στην πράξη, των συστημάτων της Αττικής οδού στην εμφάνιση αυτού του υδρομετεωρολογικού φαινομένου.
Με τα μέχρι στιγμής στοιχεία που διαθέτουμε μπορούμε να εκτιμήσουμε ότι έχουμε μια λαθεμένη ανάλυση του κίνδυνου του φαινομένου, δηλαδή την αναγνώριση, τη μελέτη και την παρακολούθηση του δυναμικού του και των χαρακτηριστικών του.
Οι στόχοι εκτίμησης του κίνδυνου είναι να αναγνωρίσει :
την πιθανότητα εκδήλωσης ενός συγκεκριμένου φαινομένου ή γεγονότος, σε μια
συγκεκριμένη μελλοντική χρονική περίοδο,
την έντασή του
την περιοχή που επηρεάζει…
Κάτι το οποίο δεν έγινε σωστά ή δεν έγινε καθόλου. Και για να είμαι ακριβής, δεν έγινε σωστά από το υπουργείο και τους άλλους φορείς, καθώς η ΕΜΥ ήταν σωστή σε όλες τις προβλέψεις της.
Στη χώρα μας έχει ψηφιστεί νόμος σχετικά με τον εθνικό μηχανισμό διαχείρισης κρίσεων και αντιμετώπισης κίνδυνων (νομός 4662/2020), ο οποίος δεν έχει πλήρη εφαρμογή και ορισμένες διατάξεις του έχουν μπει σε αναστολή χωρίς να δοθούν εξηγήσεις για τους λόγους που οδηγούν σε αυτήν. Έχει δημιουργηθεί ένα δαιδαλώδες θεσμικό πλαίσιο, στο οποίο δεν υπάρχουν ξεκάθαρες αρμοδιότητες στους εμπλεκομένους φορείς κάτι το οποίο δημιουργεί πρόβλημα στο θέμα των αρμοδιοτήτων. Ως αποτέλεσμα, δημιουργείται σύγχυση και αναποτελεσματικότητα με εμφανή τις συνέπειες όλης αυτής της κατάστασης όπως φάνηκε και στην τελευταία κακοκαιρία, αλλά και γενικά σε όλες τις φυσικές καταστροφές που έχουν πλήξει τη χωρά μέχρι στιγμής.
Αυτά, την ώρα που κάθε κράτος οφείλει να είναι προετοιμασμένο, καθώς η κλιματική κρίση μεταβάλει ταχύτατα τις συνθήκες, και θα εμφανίζονται ακραία καιρικά φαινόμενα με τους όποιους νέους κίνδυνους δημιουργούν. Ακόμα και περιοχές που δεν έχουν απειληθεί στο παρελλθόν, θα απειληθούν από τις αλλαγές που φέρει η κλιματική κρίση.
Η απάντηση σε κυβερνητικό επίπεδο δεν είναι άλλη από την επανεξέταση όλων των δεδομένων. Απλοποίηση του θεσμικού πλαισίου, ξεκάθαρες αρμοδιότητες των φορέων, πιο άμεση επικοινωνία-συνεννόηση μεταξύ τους, ώστε να είναι πιο αποτελεσματικές, να υπάρξει μείωση στις συνέπειες που θα έχουμε από την εξάπλωση και την ένταση αυτών των καιρικών φαινομένων και τους κίνδυνους που φέρουν. Αν δε γίνουν αυτά, τα όποια σχέδια υπάρχουν και έχουν επεξεργαστεί δε θα έχουν καμία εφαρμογή στο πεδίο τη στιγμή της κρίσης.
Με αφορμή την τελευταία κακοκαιρία και τα αποτελέσματα που είδαμε πρέπει να εξεταστεί αν στο πλαίσιο για τη μείωση της διακινδύνευσης καταστροφών είναι απαραίτητο να γίνουν κάποιες θεσμικές αλλαγές, ώστε να υπάρξει τρόπος για την μείωση των συνεπειών από καταστροφές. Χρειάζεται ένα θεσμικό πλαίσιο που θα συμπεριλαμβάνει :
εκτίμηση της διακινδύνευσης
ανάλυση του κινδύνου
ανάλυση της τρωτότητας
επιμόρφωση, εκπαίδευση, έρευνα και πληροφόρηση
θεσμικό πλαίσιο για την πολιτική, κοινωνική, νομοθετική και οργανωτική δράση
διαχείριση περιβάλλοντος, σχέδια χρήσεις γης, προστασία σημαντικών υπηρεσιών, συνεργασίες και οικονομικά εργαλεία
συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης με πρόβλεψη, κοινοποίηση των προειδοποιήσεων, μέτρα ετοιμότητας
Με βάση αυτά, είναι προφανές ότι χρειάζεται και η πρόσληψη επιπλέον, κατάλληλου επιστημονικού δυναμικού με ειδίκευση στη διαχείριση καταστροφών, κρίσεων και περιβάλλοντος όχι μόνο σε επίπεδο υπουργείου αλλά και σε όλους τους εμπλεκομένους φορείς. Παράλληλα, όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς οφείλουν να ενημερώσουν και να εκπαιδεύσουν τους πολίτες στη διαχείριση των κινδύνων αυτών, και αυτό γίνεται μόνο σε ασκήσεις πεδίου και ετοιμότητας και όχι με επίδειξη ή ακόμα και παρουσίαση κάποιου βίντεο ή οπουδήποτε άλλου οπτικοακουστικού υλικού.
Παραπέρα, ιδιαίτερα χρήσιμο μπορεί να αποδειχθεί, αν δημιουργηθεί, ένα κέντρο μελετών και έρευνας πάνω στη διαχείριση καταστροφών, ώστε να αποφεύγονται οι δυσλειτουργίες και η πολυπλοκότητα του θεσμικού πλαισίου και των αρμοδιοτήτων, κάνοντας την όποια διαχείριση αδύνατη στο να πραγματοποιηθεί, με μόνιμη κατάληξη σήμερα την επίρριψη ευθυνών από τον ένα φορέα στον άλλο. Είναι αναγκαίος νέος σχεδιασμός στη διαχείριση έκτακτων αναγκών ώστε να έχουμε αποτελεσματικές επιχειρήσεις απόκρισης και ανάκαμψης. Κι αυτό απαιτεί όλα τα μέλη των εμπλεκόμενων οργανισμών να έχουν στη διάθεσή τους ρεαλιστικά, ευέλικτα και απλά εγχειρίδια σχεδιασμού, που να τους παρέχουν γνώση, καθοδήγηση και σημεία αναφοράς κατά τη διάρκεια μιας καταστροφής. Είναι ένας σχεδιασμός που απαιτεί :
Διευκρίνηση του χώρου ευθύνης, δηλαδή ποιος οργανισμός έχει την ευθύνη για ποια από τις απαιτήσεις που προκύπτουν ανάλογα με το φαινόμενο
Συγκεκριμένη κατανομή των αποστολών, που ορίζουν πώς θα συμπεριφερθεί ο κάθε οργανισμός,
τις δραστηριότητες , που αναφέρονται στην πραγματοποίηση των αποστολών
τους ανθρώπινους και υλικούς πόρους, δηλαδή τους εργαζόμενους και τα εργαλεία που απαιτούνται, για να πραγματοποιούν τις δραστηριότητες κάθε αποστολής του κάθε χώρου ευθύνης.
*Ο Κρέων Χριστόπουλος είναι μεταπτυχιακός φοιτητής στο πρόγραμμα Στρατηγικές Διαχείρισης Περιβάλλοντος, Καταστροφών & Κρίσεων του ΕΚΠΑ.