Ο Ραφαέλ Ουζκατεγκούι, γενικός γραμματέας του Πατρίδα για Ολους (Patria para Todos, PPT), κόμματος της συμμαχίας των Τσαβιστικών Πατριωτικών κομμάτων, υπήρξε ένοπλος αντάρτης από την πρώτη εφηβική ηλικία. Στη συνέντευξη που δημοσιεύουμε, μιλάει στην καθηγήτρια Πολτικών Επιστημών, Σίρα Πασκουάλ Μαρκίνα, για τους ταξικούς αγώνες στη Βενεζουέλα από το 1960, τη συμμετοχή του σε αυτούς, και για την κατάσταση που βρίσκεται η χώρα σήμερα.

Μετείχατε στον ένοπλο αγώνα ενάντια στο καθεστώς της τέταρτης δημοκρατίας (1959-1999). Μιλείστε μας για αυτή την περίοδο.

Ενεργοποιήθηκα πολιτικά το 1959. Ήταν μια εποχή που τη σημάδεψε ο θρίαμβος της Κουβανικής Επανάστασης, και η είσοδος στην Αβάνα την Πρωτοχρονιά εκείνου του έτους. Εμείς, στο Καράκας και το Βάργκας, είχαμε δει αεροπλάνα να διασχίζουν τον ουρανό, ένα χρόνο πριν, για να επιτεθούν στο παλάτι Μιραφλόρες [το προεδρικό μέγαρο της Βενεζουέλας]. Ήταν η αρχή του τέλους για τη δικτατορία του Πέρες Χιμένες [1953-1958]. Είχε ηγηθεί σ’ αυτή τη στρατιωτική εξέγερση ο Συνταγματάρχης Τρέχο, ένας άνθρωπος που έχαιρε μεγάλης εκτίμησης στο στράτευμα. Λίγες μέρες μετά, στις 23 Ιανουαρίου, η δικτατορία έπεφτε χάρη στη μαζική κινητοποίηση.

Πόσο χρονών είσασταν τότε;

Ήμουν δέκα χρονών, κι όταν έγινα έντεκα εντάχθηκα στην Κομμουνιστική Νεολαία της Βενεζουέλας (JCV). Ήταν και λίγο της μόδας να είσαι αριστερός ακτιβιστής τότε. Σαν νεαρός κομμουνιστής αποδεχόμουν πλήρως την επίσημη γραμμή της Μόσχας. Μα ύστερα ήρθε ο Μάης του ’68 και μας σημάδεψε. Ο Γαλλικός Μάης πέρασε τον Ατλαντικό, έφτασε στο Τλατελόλκο του Μεξικού αλλά και στη Βενεζουέλα, με το [φοιτητικό] Κίνημα Ακαδημαϊκής Ανανέωσης [ΚΑΑ, Movimiento de Renovacion Academica, 1968-1969]. Βέβαια, τα νερά τα τάραξε για τα καλά η Κουβανική Επανάσταση, με την ανεξαρτησία της από την σοβιετική γραμμή.

Το ΚΑΑ άνθισε, από φοιτητικό κίνημα, σε φοιτητική εξέγερση που οδήγησε στην κατάληψη πολλών πανεπιστημίων της χώρας. Κι όλα αυτά συνέβαιναν ενώ το Κομμουνιστικό Κόμμα της Βενεζουέλας ετοιμαζόταν να αφήσει πίσω του τον ένοπλο αγώνα. Πρώτα το αποκάλεσαν «τακτική υποχώρηση» κι ύστερα έγινε στρατηγική απόφαση. Δυστυχώς, κάποια στιγμή αργότερα, έφτασαν ακόμη και να συμμετέχουν εμμέσως στην αντεπανάσταση.

Τα πρώτα βήματα για την επανοργάνωση του Κομμουνιστικού Κόμματος έγιναν το 1966 και 1967, στην 8η Συνδιάσκεψη. Ο διάλογος ήταν πολύ έντονος, άγριος, και τελικά κέρδισαν όσοι ήταν ενάντια στον ένοπλο αγώνα. Πολλοί από μας, που διαφωνούσαμε με αυτή την απόφαση, ιδρύσαμε το Κόμμα της Βενεζουελάνικης Επανάστασης [Partido Revolucionario Venezuelano – PRV] και ενταχθήκαμε στον Εθνικό Απελευθερωτικό Στρατό [FALN], που συνέχισε τον ένοπλο αγώνα, τον οποιο είχε ξεκινήσει το Κομμουνιστικό Κόμμα το 1962. Ενεργό στο FALN ήταν και το Επαναστατικό Αριστερό Κίνημα [Movimiento del Isquerda Revolutionario, MIR], που είχε ιδρυθεί το 1960 ως αριστερή φράξια στην Δημοκρατική Δράση [Accion Democratica].

Χρόνια μετά, το 1970, το MIR θα κοπεί στα δύο: από τη μιά η Κόκκινη Σημαία [Bandera Roja] και η Επαναστατική Οργάνωση [Organizacion Revolutionaria], που συνεχίζουν να μετέχουν στον ένοπλο αγώνα, και από την άλλη το MIR, που έγινε νόμιμο κόμμα. Φυσικά, όλες οι οργανώσεις είχαν και νόμιμους βραχίονες. Ο νόμιμος βραχίονας του PRV ήταν η Ρήξη [Ruptura], της Bandera Roja το Τι Κάνουμε [Que hacer], και της OR η Σοσιαλιστική Λίγκα [Liga Socialista].

Ήμουν από τους ιδρυτές του PRV, όχι από τους ανθρώπους κλειδιά, αλλά από αυτούς που ανέλαβαν να το στηρίξουν και να το οργανώσουν. Οι άνθρωποι κλειδιά ήταν ο Κλεμπέρ Ραμίρες, ο Ράμος Ελίας Μοράλες Ρόσι και ο Λουίς Ραφαέλ Γκουζμάν Γκρην, που αργότερα τον δολοφόνησαν οι αρχές στο Γιουμάρε [μαζί με ακόμη οκτώ αριστερούς αντάρτες, το 1986]. Tο FALN, ο ενιαίος μας στρατιωτικός βραχίονας, έμεινε υπό την ηγεσία του Ντουγλας Μπράβο, από το 1962. Όσο για μένα, ήμουν ένας από τους πιτσιρικάδες που άφησαν το Κομμουνιστικό Κόμμα και έκαναν οργανωτική δουλειά για το PRV. Η βασική δομή ήταν ιδιαίτερα συνδεδεμένη με τον ένοπλο αγώνα, οπότε η δική μας δουλειά ήταν να οργανώσουμε το κίνημα μες στις πόλεις.

Αυτή πάνω κάτω είναι η ιστορία της απόσχισής μας από το Κομμουνιστικό Κόμμα, ενώ, παρεμπιπτόντως, είχαμε επηρεαστεί από το Γαλλικό Μάη, την Κουβανική Επανάσταση και την Κινεζική Πολιτιστική Επανάσταση. Αυτή η τελευταία ήταν πολύ σημαντική για μας, στείλαμε τρεις φορές εκπροσώπους στην Κίνα. Ήμουν ένας από τους τυχερούς που πήγαν, είδα την Πολιτιστική Επανάσταση. Είδα επίσης το Μάο στην Τιενανμεν και συναντήθηκα με τη Συμμορία των Τεσσάρων.

Πήγαμε στην Κίνα και μετά από την απόδρασή μας απ’ τη φυλακή του Σαν Κάρλος, το 1974. Είμασταν 23 που κατάφεραν να δραπετεύσουν, 21 άνδρες και δύο γυναίκες, η Εμπερατρίζ Γκουσμάν, από την Bandera Roja, και η Μαριλούζ Ρανχέλ, που αργότερα έγινε σύντροφός μου και μαζί αποκτήσαμε παιδιά. Μετά την απόδραση, ο Αλί Ροντρίγκες Αρακέ κι εγώ διαφύγαμε στην Κίνα. Πολλοί από μας, του PRV, πήγαμε να πολεμήσουμε στην Κεντρική Αμερική, ως τμήμα του PRS [Επαναστατικό Κόμμα του Σαλβαδόρ], λίγο αργότερα. Πολεμήσαμε στο Ελ Σαλβαδόρ, τη Νικαράγουα και την Ονδούρα.

Γιατί διαλύθηκε το PRV, παρ ότι ήταν τόσο λαοφιλές;

Τέλη της δεκαετίας του ’70, ξεκίνησε η κομματική κρίση. Ήταν εσωτερικές διαδικασίες που οδήγησαν στην απόφαση να διαλυθεί το κόμμα, την εποχή της προεδρίας του Λουις Χερέρα, το 1979. Παρ όλα αυτά, αφήσαμε έναν σημαντικό σπόρο: το Μέτωπο των Μονίμων Αξιωματικών [Frente de Oficiales de Carrera], μια ομάδα που δρούσε μες στο στρατό και καλλιεργούσε εκεί τις επαναστατικές ιδέες. Είχαμε στην οργάνωση αξιωματικούς έτοιμους για επανάσταση. Κι αυτό το ρεύμα επηρέασε άμεσα τον Ούγο Τσάβες. Να καταλάβεις, όταν ήμουν εξορία, και υπό την ηγεσία του Ντουγλας Μπράβο, ήμουν και ο σύνδεσμος πατριωτών στρατιωτων της Βενεζουέλας στο εξωτερικό.

Τι κάνατε μετά τη διάλυση του PRV;

Άρχισα να δουλεύω με την Aιτία Ρ [Ριζοσπαστική – Causa Radical], που ήταν μια πολύ δημιουργική πολιτική πρόταση. Παρ ότι η Causa R μετείχε σε εκλογές, εντάχθηκα γιατί έκανε επαναστατική δουλειά μες στο στρατό, όπως έκανε πριν και το PRV, και επίσης συμπεριέλαβε εργατικά σωματεία και ξαναείδε και επανατοποθέτησε το ζήτημα της δουλειάς ως θέμα της βάσης. Για να γυρίσω στον Τσάβες, κι εκείνος είχε σχέση με την Causa R, μετά τη διάλυση του PRV. Δεν μπήκα στην Causa R λόγω της εκλογικής διαδικασίας, δηλαδή, αλλά γιατί είχαμε επαναστατικό σχέδιο που περιελάμβανε και τις ένοπλες δυνάμεις. Ήταν ένα πολύπλευρο και στρατηγικό σχέδιο. Υπήρχε το μέτωπο της ψήφου, υπήρχε η δουλειά μες στο στράτευμα, υπήρχε η δουλειά στα σωματεία και στην εργατική τάξη, και υπήρχαν κινήματα βάσης στις γειτονιές [barrios].

Για να καταλάβεις την Causa R, πρέπει να θυμηθείς τη Συνδιάσκεψη της Κάμπιμας [1970]. Οργανώθηκε στην αφιλόξενη αυτή πετρελαϊκή πόλη, εν μέσω ένοπλου αγώνα, και εκατοντάδες άνθρωποι κινητοποιήθηκαν και πήραν μέρος σε πλούσιες και σημαντικές κουβέντες, και αυτές οι κουβέντες ενέπνευσαν έναν νέο τρόπο να κάνεις πολιτική.

Η Causa R γεννήθηκε το 1971. Αποκήρυξε το σταλινικό παρελθόν και αφοσιώθηκε στην αποκατάσταση της Δημοκρατίας, με τρόπο όμως που η Δημοκρατία να γίνει Επαναστατική. Μας άρεσε να μιλάμε για Ριζοσπαστική Δημοκρατία. Δεν είναι αφελής η πρόταση για ένα δρόμο προς τη Ριζοσπαστική Δημοκρατία . Ο Αλφρέδο Μανέιρο, ο άνθρωπος κλειδί πίσω από αυτήν, επέμενε ότι πρώτα πρέπει να γεννηθεί ένα κίνημα κι ύστερα να ακολουθήσει ένα κόμμα. Το κόμμα όφειλε να είναι αποτέλεσμα ενός κινήματος και να αποτελεί έναν μικρό πυρήνα εξεγερτικών ιδεών, ιδεών της ρήξης. Το κίνημα όφειλε να έχει και νόμιμα και αντάρτικα μέτωπα. Ο Μανέιρο έλεγε συχνά ότι ο δρόμος μας ήταν πέρα από την Αριστερά. Προσπαθούσε να διαρρήξει σχέσεις με ότι θεωρούσε εμπόδιο στο δρόμο για την εξουσία. Με απλά λόγια, πρότεινε να αφήσουμε πίσω το σταλινισμό που δεν είχε φέρει αποτελέσματα.

Η Causa R ήταν ένας πολύ δημοκρατικός οργανισμός, τότε, και η επίδρασή της όλο και μεγάλωνε. Είχε επίσης πολυμέτωπες διεθνείς σχέσεις. Οι βασικότερες ήταν με την Κίνα. Η Κίνα μας δώρησε και τα εκτυπωτικά μηχανήματα, που ήταν πολύ σημαντικά γιατί βγάζαμε χιλιάδες εφημερίδες και προπαγανδιστικά φυλλάδια. Με βάση αυτά τα μηχανήματα, ο Μανέιρο δημιούργησε έναν αστερισμό εφημερίδων, φέρνοντας κοντά κινήματα και δημιουργικές προτάσεις.

Από κει κρατάει και το δικό σας κόμμα, το PPT;

Ναι, ο τρόπος που σκεφτόταν ο Μανέιρο μας ενέπνευσε να το δημιουργήσουμε το 1997, αλλά ενώθηκαν μαζί μας και ομάδες από το PRV και τη Σοσιαλιστική Λίγκα. Ο Μανέιρο πέθανε το 1982, αλλά η μεγάλη κρίση στην Causa R ήρθε το 1992. Μία από τις υποθέσεις στην οποία στηρίχθηκε η Causa R ήταν ότι η εκλογική δύναμη θα μεγάλωνε (και μεγάλωνε), μαζί με τη δουλειά μας στη βάση, στα σωματεία κλπ. Την ίδια ώρα, ο πυρήνας της οργάνωσης όφειλε να έχει έτοιμο ένα σχέδιο εξέγερσης, που θα έμπαινε σε εφαρμογή μόλις είχαμε μια εκλογική νίκη της αριστεράς, που θα μας έφερνε αντιμέτωπους με την καθεστηκυία εξουσία. Ηγέτης του σχεδίου της εξέγερσης ήταν ο Ούγο Τσάβες, που είχε ιδρύσει το MBR-200 [Bolivarian Revolutionary Movement 200, Μπολιβαριανό Επαναστατικό Κίνημα 200], υπό την επιρροή τόσο του PRV όσο και της Causa R. Και αυτό το σχέδιο προχωρούσε πολύ γρηγορότερα από το εκλογικό μέτωπο.

Η εξέγερση της 4ης Φεβρουαρίου 1992 έγινε με τρόπο που κι εμείς και πολλοί άλλοι δεν μπορούσαμε να μετέχουμε. Η 4η Φεβρουαρίου ήταν μια σχεδόν αποκλειστικά στρατιωτική εξέγερση. Από την άλλη, η 27η Νοεμβρίου 1992, ήταν διαφορετική ιστορία. Μια βεντάλια τομέων και τάσεων συνόδεψαν την εξέγερση, μεταξύ των οποίων και η Causa R. Η συμμετοχή μας στην εξέγερση δίχασε, ωστόσο, το κόμμα, αν και το επαναστατικό σχέδιο ήταν εκεί, από όταν το κόμμα ήταν στα σκαριά. Τα προβλήματα στην Causa R ήταν παλιότερα. Τέλη της δεκαετίας του 1980, άρχισαν να διεισδύουν νεοφιλελεύθερες απόψεις και μάλιστα σε εκείνους τους τομείς που αργότερα απέρριψαν όποια συμμετοχή στην εξέγερση του Νοεμβρίου του 1992 – ήταν όσοι είχαν εγκαταλείψει την ιδέα της ταξικής πάλης. Ο Άντρες Βελάσκες, ο οποίος ηγείτο τότε του κόμματος, άρχισε να ασπάζεται αυτές τις ιδέες περίπου την εποχή που έγινε κυβερνήτης της πολιτείας Μπολίβαρ, τέλη της δεκαετίας του ’80. Έγινε κυβερνήτης και έχασε αυτομάτως τις πολιτικές του αρχές, την ηθική του και την ακεραιότητά του.

Μετά τα γεγονότα του 1992, ο ίδιος ο Βελάσκες ζήτησε την διάσπαση του κόμματος, και η δική του φράξια κράτησε το όνομα.

Τη δεκαετία του 1990 ο δημόσιος διάλογος για την πατρίδα κορυφώθηκε, και ο Τσάβες διαμόρφωνε ένα κίνημα με δυναμική. Το PPT [Πατρίδα Για ‘Ολους] ιδρύθηκε το 1997, μετά από πολλές συζητήσεις. Το όνομα το αποφασίσαμε μετά από περισσότερους από έξι μήνες συζητήσεων, και αποφασίστηκε γιατί αναγνωρίζουμε ότι η κρατική κυριαρχία και η ανασυγκρότηση της πατρίδας ήταν τα βασικά ζητήματα σε εκείνη τη συγκυρία. Ένα χρόνο αργότερα, το 1998, είμασταν εμείς που κατεβάσαμε υποψήφιο για την Προεδρία τον Ούγο Τσάβες.

Και ας έρθουμε στο σήμερα. Πως βλέπετε την σημερινή πολιτική συγκυρία;

Η κυβέρνηση δεν είναι παρά η έκφραση των αντιφάσεών της. Όταν ο Τσάβες κέρδισε τις εκλογές του 2006 – οπότε είχαμε τη σημαντικότερη νίκη του – το έκανε συνεργαζόμενος με όλα τα προοδευτικά κόμματα. Επανέφερε επίσης το μήνυμα του σοσιαλισμού περίπου δεκαπέντε χρόνια μετά την πτώση του «υπαρκτού σοσιαλισμού». Αυτό και αν ήταν σημαντικό!

Ωστόσο, μετά τη νίκη, ο Τσάβες αποφάσισε να ενωθούν όλοι σε ένα κόμμα. Τα κόμματα αυτά, σαν αυτό που πρότεινε, χτίζονται με μόνο στόχο την υπεράσπιση της εξουσίας. Ο Τσάβες δεν κατάλαβε ότι το δημιούργημα αυτό, αυτό που έμελλε να γίνει το PSUV, ισοδυναμούσε με την αποδημοκρατικοποίηση της Μπολιβαριανής Διαδικασίας. Προσπάθησε να μας χώσει όλους στο ίδιο τσουβάλι. Οι αποφάσεις και το καταστατικό του PSUV πίεζαν ασφυκτικά προς την αναγνώριση του Τσάβες ως μοναδικού ηγέτη, κάτι που εμείς θεωρούσαμε προοπτική αποξένωσης και οπισθοδρόμηση. Ήταν σα να επιστρέφεις στη λογική της μοναρχίας, και οδήγησε στην καλλιέργεια της συκοφαντίας μεταξύ πολλών αριστερών.

Δεν συμφωνήσαμε με την συγκρότηση ενός κόμματος, οπότε δεν διαλύσαμε το PPT για να το εντάξουμε στο PSUV, κάτι που μας δημιούργησε αρκετά προβλήματα. Το χάρισμα του Τσάβες το ξέραμε και αναγνωρίζαμε ότι οι ιδέες του ήταν που έπρεπε να οδηγήσουν το λαό [σε εκείνη τη συγκυρία], αλλά είχαμε διαφορετική άποψη για το τι πρέπει να είναι ένα κόμμα. Για εμάς, το κόμμα δεν είναι απλά ένα ιδεολογικό όργανο, ​​αλλά οφείλει να εγγυηθεί την ηθική και να δημιουργήσει και ένα αντίβαρο στην εξουσία. Το κόμμα πρέπει να προσανατολίζει το λαό και η ηθική του δύναμη πρέπει να βασίζεται σε αρχές, όχι σε ηγέτες. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο το PPT δεν δέχθηκε να απορροφηθεί στο PSUV. Σήμερα, το PSUV και η κυβέρνηση έχουν γίνει ένας περίκλειστος οργανισμός που δε θέλει να ακούσει κανέναν άλλο.

Παρ όλα αυτά, πρέπει να πω ότι για να κατανοήσουμε την τρέχουσα συγκυρία, θα πρέπει να δεχθούμε πρώτα απ’ όλα, ότι υπάρχει ένα ιμπεριαλιστικό σχέδιο ανατροπής της κυβέρνησης και υπάρχουν κυρώσεις [κατά της Βενεζουέλας] με πολύ πραγματικές συνέπειες. Ο ιμπεριαλισμός έχει χώσει τα νύχια του βαθιά στις χώρες που υπήρξαν μέρος του Ροζ ρεύματος, σαν τη Βολιβία, τον Ισημερινό, τη Βραζιλία και το Ελ Σαλβαδόρ … και θέλουν και τη Βενεζουέλα.

Ωστόσο, πρέπει να καταλάβουμε ότι η υποχώρηση του Ροζ ρεύματος, έχει, ακριβώς, τις ρίζες της στη συνεργασία μεταξύ εχθρικών τάξεων, η οποία προφανώς δεν είναι κάτι καινούριο. Η συνεργασία μεταξύ των [αντιπάλων] τάξεων είναι ένα από τα προβλήματα που έχουμε εδώ. Και γίνεται ξεκάθαρη όταν βλέπεις τις οπισθοχωρήσεις στα εργασιακά ή στις αγροτικές πολιτικές, και τις δίωξεις των χωρικών και των κομμουνάριων.

Στη Βενεζουέλα, ένα κομμάτι των τσαβίστας πλούτισε όντας στην κυβέρνηση και απορροφήθηκε πλήρως από την αστική τάξη. Από οικονομική και πολιτιστική άποψη, γίναν ολόιδιοι. Έχουν τσεπώσει ένα σημαντικό μέρος των χρημάτων που φέρνει το πετρέλαιο. Κατάντησαν μια γραφειοκρατική, παρασιτική, κερδοσκοπική μπουρζουαζία. Δεν έχουν να προσφέρουν τίποτε στη χώρα, και έχουν φτάσει σε τέτοια άκρα, ώστε ένας υπουργός μίλησε στην τηλεόραση για την «επαναστατική μπουρζουαζία». Ως επαναστάτες, οφείλουμε να προχωράμε με πυξίδα την Αλήθεια. Δεν μπορεί κάποιος να καταγγέλλει τις κυρώσεις των ΗΠΑ και να μην μιλάει για τη διαδικασία της [καπιταλιστικής] συσσώρευσης που βρίσκεται σε εξέλιξη [εντός]. Όπως το βλέπω, ως μαρξιστές και σοσιαλιστές, πρέπει να καταγγέλουμε όλα όσα συμβαίνουν, γιατί μια πολιορκημένη χώρα θα επιπλεύσει μόνο αν η βάρκα δεν έχει τρύπες. Αλλοιώς, όλα αυτά θα καταρρεύσουν θορυβωδώς, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο.

Τι πρέπει, λοιπόν, να κάνουν οι επαναστάτες;

Να αντιμετωπιστούμε τον ιμπεριαλισμό και την παλαιά ολιγαρχία, αλλά να μη μείνουμε με τα χέρια σταυρωμένα και να απαιτήσουμε μια ηθική αναδιοργάνωση της πολιτικής. Πρέπει να αντιμετωπίσουμε τα ηθικά ζητήματα και τα προβλήματα της παραγωγής. Πρέπει να παράγουμε, πρέπει να ξεπεράσουμε τη λογική που εκφράζεται από την κερδοσκοπική αστική τάξη που επενδύει σε ακίνητα και στη διασκέδαση. Δεν είναι η μοίρα μας να ξαναζήσουμε την πελατειακή και διεφθαρμένη λογική του Κάρλος Άντρες Πέρες [διεφθαρμένου πρωην προέδρου της Βενεζουέλας]. Είναι πολύ βαρύ το αντάλλαγμα για τους απλούς ανθρώπους!

Γι ‘αυτό καλώ όλους τους επαναστάτες να ερευνήσουν και να καταγγείλουν όσα [λάθος] συμβαίνουν. Κάποιοι λένε ότι δεν πρέπει να βγάζουμε τα άπλυτά μας στη φόρα. Σε αυτό απαντάω, «τα άπλυτα πρέπει να πλένονται και τέλος». […]. Όμως, όχι, δεν έχουν χαθεί όλα. Η επανάσταση είναι ακόμα εδώ μαζί μας. Έχει σωθεί από αυτό που είχαμε σπείρει με το κοινοτικό μας έργο και με την αλληλεγγύη και ενότητα με όλη τη Λατινική Αμερική. Η επανάσταση ύφανε μια νέα κοινωνική λογική, αλλά αυτή η λογική δεν έχει ενεργοποιηθεί ακόμη. Πρέπει να επανενεργοποιηθεί και ο λαός πρέπει να παραμείνει στο ύψος του.-

*Τη συνέντευξη μετάφρασε η Λαμπρινή Θωμά