Το διαδίκτυο αγαπάει πολύ τη διόρθωση, κι έτσι δίνει σε πολλούς τη δυνατότητα να εξηγούν στους διαδικτυακούς τους φίλους ποτέ επισήμως ξεκινά η άνοιξη. Φροντίζουν να μας λένε ότι η άνοιξη δεν ξεκινάει στις αρχές του Μαρτίου αλλά στις 21 Μαρτίου, γιατί γκουγκλάρουν pote jekinaei anoixi και πέφτουν πάνω στην «εαρινή ισημερία», αλλά αυτή την άνοιξη (που όλοι ξέρουν πότε ξεκινάει) κανείς δεν τη μυρίζει. Προειδοποιώ τον πολιτικοποιημένο αναγνώστη ότι δεν θα καταλήξει σε πολιτική αλληγορία αυτό το κείμενο. Θα μιλήσω αυστηρά και μόνο για λουλούδια.
Ο Ζήσιμος Λορεντζάτος ανέδειξε ένα υπέροχο απόσπασμα της αλληλογραφίας του Καβάφη με τον φίλο του τον Ι. Σαρηγιάννη. Ο Σαρηγιάννης ήταν ένας διακεκριμένος φυτολόγος της εποχής, που όταν διάβασε το ποίημα του Καβάφη Η μάχη της Μαγνησίας παραξενεύτηκε από την αναφορά στα τριαντάφυλλα στη Μακεδονία τον Δεκέμβριο και έγραψε στον Καβάφη για να του πει ότι δεν θα ήταν δυνατό εκείνη την εποχή να βρεθούν φρέσκα τριαντάφυλλα μέσα στο καταχείμωνο (χάρη στην ψηφιοποίηση του αρχείου Καβάφη μπορεί κανείς να δει το σχετικό γράμμα εδώ). Η απάντηση του Καβάφη δεν ήταν μία κανονική απάντηση, δηλαδή μία απάντηση του τύπου: «Στο δικό μου ποίημα έχει τριαντάφυλλα, στο δικό σου ας μην έχει», αντιθέτως έγραψε τα παρακάτω:
Για το ζήτημα των λουλουδιών που με γράφεις. Είναι μέσα στην ιστορική δυνατότητα. Πρόκειται για βασιλέα διαθέτοντα πολύν πλούτον, για τον οποίον τα προφυλακτικά μέσα προς απόκτησιν των εν λόγω λουλουδιών τον χειμώνα θα ήσαν εύκολα. Αλλ’ ανεξαρτήτως τούτου, υπήρχε το χειμωνιάτικο εξαγωγικόν εμπόριο των λουλουδιών αυτών από την Αίγυπτο. Γνωρίζομεν ότι η Αίγυπτος έκαμνεν εξαγωγήν ρόδων εις Ιταλίαν κατά τον χειμώνα. Τον 1ον αιώνα μ.Χ. η Iταλία, δια τελειοτέρας καλλιεργείας, έγινεν αυτάρκης και είχε τες δικές της “rosae hibernae”.
Το απόσπασμα δημοσιεύεται στο βιβλίο του Σαρηγιάννη Σχόλια στον Καβάφη, με πρόλογο του Σεφέρη και εισαγωγή του Λορεντζάτου. Βλέπει κανείς πώς είναι μία ποιητική συνείδηση που αγαπάει την ιστορική έρευνα και δεν αρκείται στην «ποιητική άδεια» για να μπαλώσει τα κενά της άγνοιας. Εγώ όμως υποσχέθηκα ότι θα μιλήσω για ανθάκια σήμερα και έτσι αυτό που πιο πολύ με ενθουσιάζει σε αυτή τη λεπτομέρεια είναι πως πρόκειται για λουλούδια. Πως δηλαδή όλος αυτός ο σαματάς τότε γινόταν προκειμένου να μεταφερθούν τριαντάφυλλα. Παρακαλώ τον αναγνώστη να συγκρατήσει τα αφηνιασμένα άλογα της πολιτικής κριτικής που επισημαίνουν αμέσως ότι αυτή τη δυνατότητα δεν θα την είχαν πολλοί εκτός από τον «διαθέτοντα πολύν πλούτον βασιλέα» και να σεβαστεί τη συμφωνία μας να μιλήσουμε για λουλούδια. Θα μιλήσουμε για αυτούς τους ανθρώπους που παίρνουν την ανθοκομία στα σοβαρά.
Υπάρχει μία παροιμία, η οποία παρεμπιπτόντως είναι η αγαπημένη της γυναίκας μου, γιατί δυστυχώς δεν είμαι ο μόνος αθυρόστομος στο σπίτι, που είναι βυζαντινής προέλευσης και εμφανίζεται σε διάφορες παραλλαγές: «Όπου γαρ λείπει το ψωμίν, προσφάν ουκ ενθυμούνται» ή «Άρτον τις φαγείν ουκ έχων προσφάγι εζήτει». Η σύγχρονη δημώδης παραλλαγή έχει ως εξής: «Ψωμί τυρί δεν είχαμε, γιρλάντες για τ’ αρχίδια μας» και σημαίνει την παράλογη επιθυμία κάποιου να απολαύσει κάτι περιττό την ώρα που δεν διαθέτει τα στοιχειώδη. Δεν ήθελα να πιέσω τα όρια ανοχής των αναγνωστών μας αλλά η αλήθεια είναι ότι μου πέρασε από το μυαλό ότι αυτός θα ήταν ενδεχομένως και ένας καλός τίτλος για το κείμενο: ΓΙΡΛΑΝΤΕΣ ΓΙΑ Τ’ ΑΡΧΙΔΙΑ ΜΑΣ, τουτέστιν: η αγάπη μας για το περιττό ως σανίδα σωτηρίας.
Όλοι μας γνωρίζουμε πάρα πολύ καλά ότι τα λουλούδια δεν είναι μόνο ωραία. Είναι πολύπλοκες υπάρξεις. Δεν εννοώ με αυτό μόνο την τετριμμένη παροιμία για το ρόδο και το αγκάθι ή ότι για την παρασκευή του πορφυρού χρώματος χρησιμοποιούν το έντομο κοχενίλλη, το οποίο ζει σε έναν κάκτο. Το μεγαλύτερο λουλούδι που υπάρχει στον πλανήτη, η Ραφλεσία η Αρνόλδειος, έχει μυρωδιά πτώματος. Δεν είναι φοβερή η πανουργία της φύσης, που πήγε και έφτιαξε αυτή την απίθανη αντίφαση; Ένα πανέμορφο λουλούδι τεραστίων διαστάσεων, ενός μέτρου, που ζυγίζει μέχρι και 11 κιλά, το οποίο ταυτοχρόνως έχει τη μυρωδιά της ανθρώπινης σήψης; Ας λέει ο Φρόιντ ότι μας ξεκουράζει η θέα των λουλουδιών, ακριβώς διότι δεν έχουν αισθήματα και συγκρούσεις. Ονομάζεται μάλιστα λουλούδι-πτώμα, διότι μυρίζει σαν πτώμα και αυτό έχει παίξει ρόλο και εξελικτικά στην ανάπτυξή του, διότι το προτιμούν οι μύγες. Η σήψη είναι μέρος της ιδιοσυγκρασίας, αν μου επιτρέπετε, του λουλουδιού, που κάνει εννέα μήνες για να ανθίσει και μία εβδομάδα για να μαραθεί. Γι’ αυτό και με ενθουσίαζε πάντα η ιδέα αυτών των λουλουδιών που φυτρώνουν μέσα στην έρημο και για μία μέρα μόνο και, όπως λέει ένα παιδικό βιβλίο της κόρης μου, «κάνουν την έρημο να μοιάζει με ανθισμένο λιβάδι».
Πώς μετατρέπεται η έρημος σε ανθισμένο λιβάδι;
Να σας πω. Τα λουλούδια υπάρχουν αν έχουν ονόματα. Διαβάστε το αντίστοιχο ποίημα του Παυλόπουλου για τα πουλιά, για να δείτε πόσα ονόματα (και πόσα πουλιά) αγνοούμε:
Πού είναι ο Μολοχτός κι' ο Πάπουζας;
Η Αβοκέτα κι' ο Καλαμοκανάς;Πού είναι οι συκοπούλες, οι βουλγάρες κι οι σιταρίθρες
τα βατοπούλια, τα κουφαηδόνια κι' οι αερογάμηδες
οι φάσες και οι σπαθομύτες
τα κιρκινέζια κι' οι χαλκοκουρούνες;Πού είναι
ο μπούφος ο χουχουλόγιωργας κι ο κούκος
ο νυχτοκόρακας ο γκιόνης κι ο καράπαπας;
Κανείς δεν γνωρίζει ποια είναι αυτά τα πουλιά. (Εκτός από δύο ακροάτριές μας που με ενημέρωσαν σχετικά όταν διάβασα τη λίστα με αυτά τα ονόματα στο ραδιόφωνο, αλλά αυτό δείχνει το πόσο ωραίοι τύποι μας παρακολουθούν.)
Για να μην τα αγνοούμε πια, έχω το διαδικτυακό δώρο αυτού του μήνα, το φυτολογικό λεξικό του Γεννάδιου, σε pdf. Όπως λέει ο συντάκτης του στον Πρόλογο: «απαραίτητον έσεται το ανά χείρας έργον ιδίως εις τους γεωπόνους, τους κτηματίας και τους φιλανθείς». Απευθύνομαι στην τρίτη κατηγορία, τους φιλανθείς, χωρίς να αποκλείεται η κατηγορία αυτή να συνδυάζεται με την ιδιότητα του γεωπόνου ή κτηματία.
Όταν έγραφα για τη λογοτεχνία και την κρίση σκεφτόμουν ότι η αποστολή της λογοτεχνίας είναι για μένα σήμερα να μη σκεφτόμαστε μόνο την κρίση. Αντίθετα με ό,τι πιστεύουν όλοι, που συνεχώς αναρωτιούνται πού είναι οι πνευματικοί άνθρωποι και γιατί δεν μας λένε συχνότερα τη γνώμη τους για τα κόκκινα δάνεια, εγώ λέω να μη ζητήσουμε κι άλλη πολιτική. Να φροντίσουμε με επιμονή και επιμέλεια να κρατήσουμε μια κρυφή γωνιά, έναν τόπο μυστικό, που να έχει χώρο για λουλουδάκια. Να κρατήσουμε δηλαδή ζωντανή μια φλέβα ευαισθησίας που δεν θα πνίγεται από την καταχνιά των ειδήσεων.
Με το καλό να υποδεχθείτε την άνοιξη σήμερα.