της Hana Grgic στο Political Critique

Για όσους δεν γνωρίζουν για την κατάσταση στην Κροατία, μπορείτε να εξηγήσετε πώς και πότε άρχισε να δρα το fAKTIV;

Το fAKTIV είναι μια φεμινιστική μαχητική κολεκτίβα για τα δικαιώματα των γυναικών, των εργαζομένων και των κοινωνικών δικαιωμάτων, για τα αναπαραγωγικά και σεξουαλικά δικαιώματα και για την καταπολέμηση της βίας με βάση το φύλο που στοχεύει στις γυναίκες. Ξεκινήσαμε τη δράση μας το 2016 κατά τη διάρκεια μιας ταχείας αύξησης των φασιστικών και θρησκευτικών τάσεων, καθώς και των επιθέσεων κατά της κοινωνίας των πολιτών και κατά των μη κερδοσκοπικών οργανισμών ενημέρωσης στην Κροατία. Το fAKTIV αναπτύχθηκε από μια ad hoc πρωτοβουλία που οργανώθηκε γύρω από την ιδέα ότι η κοινωνία και το κράτος πρέπει να αναλάβουν την πλήρη ευθύνη για τη βία και τις δολοφονίες των γυναικών. Η ομάδα μας προέκυψε από μια οργανωτική επιτροπή της πρώτης Νυχτερινής Πορείας, στις 8 Μαρτίου 2016. Μας αρέσει συχνά να τονίζουμε ότι εξελίξαμε την πορεία, αλλά ταυτόχρονα η πορεία μας εξέλιξε.

Αν και ο πρώτος στόχος μας ήταν να δράσουμε κατά της βίας προς τις γυναίκες, το πεδίο δράσης μας επεκτάθηκε γρήγορα προς την κατεύθυνση μιας ευρύτερης, μη θεσμοθετημένης φεμινιστικής υποστήριξης του αντι-καπιταλιστικού κινήματος. Η Νυχτερινή Πορεία είναι η μεγαλύτερη και πιο γνωστή φεμινιστική διαδήλωση (το 2017 ήταν η μεγαλύτερη διαμαρτυρία για τα δικαιώματα των γυναικών στην Κροατία των  τελευταίων 25 χρόνων), αλλά εκτός από την πορεία οργανώνουμε συζητήσεις, εργαστήρια, μικρότερες δράσεις διαμαρτυρίας, αντάρτικες δράσεις και φυσικά, είμαστε αρκετά ενεργοί και αισθητοί στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Οι λέξεις-κλειδιά για τη φετινή πορεία είναι «θυμός», «αντίσταση» και «αλλαγή». Μάλλον, αυτή είναι μια απάντηση σε όλα όσα συνέβησαν στην Κροατία κατά τον τελευταίο χρόνο. Αν κοιτάξουμε ξανά το 2017, πώς επηρεάστηκαν οι ζωές των γυναικών από το πολιτικό κλίμα στην Κροατία;

Από το 2013 μπορούμε να δούμε ξεκάθαρα πώς έχει αυξηθεί η επίδραση των φονταμενταλιστικών ομάδων που συνδέονται στενά με την Καθολική Εκκλησία. Το 2017, η HDZ, η Δημοκρατική Ένωση της Κροατίας, ένα πολιτικό κόμμα δεξιών συντηρητικών, ήρθε και πάλι στην εξουσία. Αυτό επέτρεψε πράγματι στις προαναφερθείσες ομάδες να διεισδύσουν σε θέσεις λήψης αποφάσεων. Πιο ισχυροί και επιθετικοί από ποτέ, άρχισαν να διευρύνουν το πεδίο επιρροής τους: στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, στην εκπαίδευση, στην υγεία, στις κοινωνικές πολιτικές και σε πολλούς άλλους τομείς.

Αν αναφερθούμε στο πλαίσιο της ζωής των γυναικών, αυτό σημαίνει ότι, το 2017, δόθηκε έμφαση στη δημογραφική ανανέωση, στην παρεμπόδιση της επικύρωσης της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης και στη σχετικοποίηση της βίας κατά των γυναικών, στις πιθανές αλλαγές στη νομοθεσία για τις αμβλώσεις, στην παρεμπόδιση των μεταρρυθμίσεων του προγράμματος σπουδών και στις συνεχείς επιθέσεις εναντίον μη κερδοσκοπικών μέσων ενημέρωσης και οργανώσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ως αποτέλεσμα, στην Κροατία, γίνεται μια μεγάλη επανεμφάνιση του περιορισμού των γυναικών στις παραδοσιακές θέσεις. Η κοινωνία επιστρέφει στις πατριαρχικές της ρίζες και, επιπλέον, ιδιωτικοποιούνται όλες οι δημόσιες υπηρεσίες. Φυσικά, το κράτος θα αποκλείσει και θα περιθωριοποιήσει όλους όσους διαφωνούν.

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο χρειαζόμαστε την 8η Μαρτίου- μια μέρα στην οποία βγαίνουμε στους δρόμους και δείχνουμε την αντίστασή μας. Για να αγωνιστούμε για το δικαίωμα στην άμβλωση, για ένα ελεύθερο και καλό δημόσιο σύστημα υγείας, για προσιτές δημόσιες υπηρεσίες, για εκπαίδευση, σίγουρη απασχόληση, αλληλεγγύη και συνταξιοδοτική πολιτική. Πιέζουμε συνεχώς την κυβέρνηση, ιδιαίτερα τον πρωθυπουργό Αντρέι Πλένκοβιτς και την υπουργό Δημογραφικής εξέλιξης, Οικογένειας, Νεολαίας και Κοινωνικής Πολιτικής, Ναντά Μουργκάνιτς. Αυτός [ο Αντρέι] λέει ανοιχτά ψέματα σχετικά με την επικύρωση της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης ενώ αυτή [η Ναντά] στέλνει μήνυμα στις γυναίκες να υπομείνουν την ενδοοικογενειακή βία και να μείνουν μέσα στους τέσσερις τοίχους του σπιτιού.

Κάποιος θα μπορούσε να σας χαρακτηρίσει ως μια νέα πρωτοβουλία που έφερε μια κάποια αναζωογονητική δύναμη στην σκηνή των φεμινιστών ακτιβιστών στην Κροατία, αλλά θα έλεγα ότι η επίδρασή σας πραγματώνεται μέσω μιας μορφής ανυπακοής. Για να αποσαφηνιστεί αυτό, από τη δεκαετία του '90, ο εορτασμός της Διεθνούς Ημέρας της Γυναίκας έχασε την πολιτική του ισχύ. Αντίθετα, μας έχουν παρακινήσει να γιορτάσουμε την Ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου και της Μητέρας ως εναλλακτικές λύσεις. Μπορείτε να εξηγήσετε αυτήν την αλλαγή και την ιδιαίτερη σημασία της 8ης Μαρτίου στην πρώην Γιουγκοσλαβία;

Λοιπόν, είμαστε και φρέσκοι και ανυπάκουοι. Παρόλο που ξεχάστηκε η 8η Μαρτίου στην κροατική κοινωνία, τα τελευταία 25 χρόνια άλλες φεμινιστικές οργανώσεις της Κροατίας έχουν γιορτάσει την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας. Συνέχισαν να πολεμούν ενάντια στην γελοία μεταμόρφωση μιας ημέρας, από κάτι που δίνει δύναμη στις γυναίκες σε μια απλή δικαιολογία για να τις δίνονται λουλούδια. Εξακολουθούσαν να θέτουν τα ζητήματα που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες και να πιέζουν τα θεσμικά όργανα, αλλά οι διαμαρτυρίες δεν ήταν μεγάλες, γι 'αυτό συνειδητοποιήσαμε ότι αυτή ήταν η κατάλληλη στιγμή για να αντιδράσουμε. Δύο χρόνια αργότερα, είναι σαφές ότι η ιδέα της Νυχτερινής Πορείας ήταν πράγματι απαραίτητη για το φεμινιστικό κίνημα στην Κροατία και για μια ισχυρότερη κινητοποίηση των πολιτών γύρω από τα δικαιώματα των γυναικών και τα καθημερινά προβλήματά τους στη χώρα.

Από τους πρώτους εορτασμούς της μεσοπολεμικής περιόδου στη Γιουγκοσλαβία, η ιστορία του εορτασμού της 8ης Μαρτίου είχε σαφή σκοπό. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1920 υπήρξαν εκτυπωμένα φυλλάδια σχετικά με τη θέση των γυναικών εργαζομένων στο Βασίλειο της Γιουγκοσλαβίας σε σύγκριση με εκείνη στη Σοβιετική Ένωση. Οι συναντήσεις της Ένωσης στα εργοστάσια στις 8 Μαρτίου εξελίχθηκαν τελικά σε τεράστιες διαδηλώσεις και εορτασμούς και περιλάμβαναν γυναίκες από διαφορετικές τάξεις που ενώνονταν με τους ίδιους στόχους: την απαίτηση για πολιτική ισότητα, ίσους μισθούς για ίση εργασία και καλύτερες συνθήκες εργασίας. Ιδιαίτερη προσπάθεια υπήρξε στη γιορτή του 1941, όταν οι γυναίκες διοργάνωσαν εκδηλώσεις μπροστά στα εργοστάσια, διαμαρτυρόμενες για τον πόλεμο και το υψηλό κόστος διαβίωσης, απαιτώντας «ίση αμοιβή για ίση εργασία, προστασία των μητέρων και των παιδιών και εναντίον του πολέμου όπου οι εργαζόμενοι, οι σύζυγοι και οι αδελφοί πεθαίνουν».

Η σημασία του εορτασμού καθιερώθηκε ιδιαίτερα από το AFŽ – το Αντιφασιστικό Μέτωπο των Γυναικών, ένα φεμινιστικό κίνημα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και μιας γυναικείας πολιτικής οργάνωσης που εξαπλώθηκε σε όλη τη Γιουγκοσλαβία. Το 1944, ένας εορτασμός διήρκεσε ολόκληρο το μήνα και αυτή η παράδοση καθιερώθηκε ξανά αργότερα, στη νεοσυσταθείσα Γιουγκοσλαβία. Κατά την περίοδο μετά τον πόλεμο, ο εορτασμός επικεντρώθηκε κυρίως στην ανασυγκρότηση και την παροχή καλύτερων συνθηκών διαβίωσης, αλλά τονίζοντας πάντα τη σημασία του ρόλου των γυναικών στη διαδικασία εκβιομηχάνισης της χώρας. Δυστυχώς, τα αρχειακά υλικά που αναλύθηκαν αργότερα από γυναικείες οργανώσεις που ήταν διάδοχοι του AFŽ δείχνουν προσπάθειες διάσπασης από τη βάση του, μειώνοντας τη μαχητικότητα και τον ισχυρό πολιτικό σκοπό. Στα επόμενα χρόνια, οι γυναικείες οργανώσεις προσπάθησαν να επιστρέψουν στην επαναστατική αρχική σημασία της 8ης Μαρτίου, επέκριναν έντονα τον πρόσφατα εισαγόμενο εορτασμό της Ημέρας της Μητέρας και αντίθετα προώθησαν τον προγραμματισμό ενός ουσιαστικού γυναικείου αγώνα για πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα όπως στο παρελθόν. Παρ’ όλα αυτά, η περαιτέρω απολιτικοποίηση και υποβάθμιση του εορτασμού εξακολουθούσαν να είναι ευρέως διαδεδομένες στον δημόσιο διάλογο.

Αν και αυτό δεν είναι ένα μεμονωμένο πρόβλημα (η Πολωνία είναι ένα άλλο παράδειγμα), η Κροατία αντιμετωπίζει αντιδράσεις για τα αναπαραγωγικά και σεξουαλικά δικαιώματα. Η έκτρωση είναι ακόμα de facto νόμιμη, αλλά, για την πλειοψηφία των γυναικών, απρόσιτη. Τι άλλαξε τα τελευταία 5-6 χρόνια;

Τον Φεβρουάριο του 2017, το Συνταγματικό Δικαστήριο της Κροατίας απέρριψε την αμφισβήτηση της συνταγματικότητας του ισχύοντος νόμου περί αμβλώσεων. Πριν από 26 χρόνια, η ομάδα «Κροατικό Κίνημα για τη Ζωή και την Οικογένεια» ζήτησε πρώτα την απαγόρευση των αμβλώσεων και τα τελευταία χρόνια έχει εντατικοποιήσει την εκστρατεία της. Το Δικαστήριο αποφάνθηκε ότι ένας νόμος που επιτρέπει την άμβλωση δεν παραβιάζει το σύνταγμα, αλλά δήλωσε ότι ο ισχύων νόμος, που χρονολογείται από το 1978, πρέπει να αλλάξει. Το Κοινοβούλιο θα πρέπει να εγκρίνει νέα νομοθεσία για τις αμβλώσεις εντός δύο ετών.

Πριν εξηγήσουμε το πού βρισκόμαστε σήμερα και πώς υπήρξε η αντίδραση, είναι σημαντικό να παρουσιαστεί η τρέχουσα νομοθεσία περί αμβλώσεων. Ο νόμος αναφέρει ότι η έκτρωση μπορεί να γίνεται από επιλογή μέχρι τη 10η εβδομάδα μετά τη σύλληψη, χωρίς καμία γνωμάτευση από ειδική επιτροπή. Μπορεί να πραγματοποιηθεί σε νοσοκομεία με τμήμα μαιευτικής ή γυναικολογίας. Εάν η άμβλωση δεν γίνεται λόγω άμεσου κινδύνου για την ζωή ή την υγεία της γυναίκας, πρέπει να πληρωθεί. Η τιμή ποικίλλει, από περίπου 100 ευρώ έως και πάνω από τον ελάχιστο [μηνιαίο] μισθό στην Κροατία [400 ευρώ].

Η πραγματικότητα είναι, φυσικά, αρκετά διαφορετική. Οι γιατροί επιτρέπεται να αρνούνται να βοηθήσουν στην πραγματοποίηση αμβλώσεων με τη λεγόμενη αντίρρηση συνείδησης και επιπλέον οι τιμές διαφέρουν από νοσοκομείο σε νοσοκομείο (το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι η αυτονομία του κάθε νοσοκομείου χωρίς κεντρικό μηχανισμό ελέγχου που θα εξασφάλιζε ίση και προσβάσιμη υγειονομική περίθαλψη σε όλα τα μέρη της Κροατίας, όχι μόνο στα αστικά κέντρα). Επιπλέον, σύμφωνα με το νόμο, οι ιδιωτικές κλινικές δεν υποχρεούνται να εκτελούν αμβλώσεις, γεγονός που καθιστά σχεδόν αδύνατη την εκτίμηση του πραγματικού αριθμού αμβλώσεων.

Σύμφωνα με τις προτάσεις του Συνταγματικού Δικαστηρίου, ο νέος νόμος θα πρέπει να ρυθμίζει την αντίρρηση συνείδησης και να αναπτύσσει εκπαιδευτικές και προληπτικές μετρήσεις, ώστε να γίνει η άμβλωση η εξαίρεση παρά ο κανόνας. Το Δικαστήριο προτείνει υποχρεωτικές συνεδρίες, όπου οι γυναίκες θα ενημερώνονται σχετικά με την εγκυμοσύνη (υγειονομική περίθαλψη, εργασιακά δικαιώματα των εγκύων και των μητέρων, πρόσβαση στους παιδικούς σταθμούς, ασφαλές σεξ, αντισύλληψη κλπ.). Αυτό θα μπορούσε ενδεχομένως να καταλήξει σε ένα χάος.

Όμως, αυτό που πραγματικά θα αλλάξει στον νέο νόμο παραμένει ασαφές.
Τα τελευταία χρόνια, το ζήτημα της έκτρωσης στην Κροατία έγινε το πεδίο μάχης για συζητήσεις περί ηθικής μεταξύ των νεοσυντηρητικών. Αλλά στη Γιουγκοσλαβία και την Κροατία, για μεγάλο χρονικό διάστημα, η έκτρωση θεωρήθηκε ως ένα δικαίωμα των γυναικών και μέρος της βασικής υγειονομικής περίθαλψης. Οι φεμινίστριες αγωνίζονται για να θέσουν το θέμα της άμβλωσης ως μέρος των θεμελιωδών αναπαραγωγικών δικαιωμάτων και της υγειονομικής περίθαλψης των γυναικών.

Αυτόν τον χρόνο, και πάλι κατά τη διάρκεια της Νυχτερινής Πορείας θα απαιτήσουμε τη δωρεάν έκτρωση: μόνο η δωρεάν έκτρωση κάνει την έκτρωση προσιτή σε όλες. Φυσικά, η αντίρρηση συνείδησης δεν πρέπει να έχει θέση στην ιατρική!

Τα στατιστικά δείχνουν ότι κάθε 15 λεπτά μια γυναίκα στην Κροατία βιώνει βία. Οι δολοφονίες γυναικών αυξάνεται και οι πρόσφατες διχογνωμίες και τα εμπόδια στην επικύρωση της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης μας δείχνουν ότι το κράτος και η Εκκλησία συμμετέχουν σε αυτό. Σε τι θεωρείτε ότι αυτοί έχουν την ευθύνη;

Η ευθύνη του κράτους είναι παντού. Πρώτον στην πρόληψη, δεύτερον στην υπεράσπιση κατά της βίας, τρίτον στην υποστήριξη των θυμάτων και ενός σωστού συστήματος τιμωρίας για τους δράστες κακοποίησης και, τέλος, στην αλλαγή της ρητορικές όσον αφορά την αναφορά στη βία.

Τα τελευταία 25 χρόνια, το κράτος της Κροατίας δεν έχει κάνει σχεδόν τίποτα και οι πολύ λίγες αλλαγές που πραγματικά συνέβησαν ξεκίνησαν υπό την πίεση οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και των διεθνών οργανώσεων. Αυτό στην πραγματικότητα σημαίνει ότι το 90% του αγώνα στηρίζεται στην κοινωνία των πολιτών, ενώ η αστυνομία, η δικαστική εξουσία, οι κοινωνικές υπηρεσίες, οι υπηρεσίες υγείας και οι εκπαιδευτικές υπηρεσίες συνεργάζονται ελάχιστα.

Η επιρροή της Καθολικής Εκκλησίας δείχνει πολύ απλά την ανευθυνότητα και την  αδυναμία του κράτους. Οι «παραδοσιακές αξίες» που προωθεί η Εκκλησία συνδέονται άμεσα με την αντίληψη ότι η βία δεν αντιμετωπίζεται ως σοβαρό πρόβλημα. Αντ’ αυτού, ως αποτέλεσμα αυτών των διαδικασιών, μπορούμε να δούμε ότι οι γυναίκες αποτρέπονται από το να καταγγείλουν τη βία. Ταυτόχρονα, ο αριθμός των δολοφονημένων γυναικών αυξάνεται κάθε χρόνο. Αυτές οι επικίνδυνες τάσεις δείχνουν ότι, τα τελευταία χρόνια, ένα ήδη αδύναμο σύστημα έχει σχεδόν καταστραφεί.

Φυσικά, η Νυχτερινή Πορεία δεν είναι ο μοναδικός σκοπός του fACTIV. Ως φεμινίστριες ακτιβίστριες, πώς εμπλέκεστε και ενεργείτε κατά τη διάρκεια του έτους;

Προσπαθούμε διαρκώς να καταγγέλλουμε τις οπισθοδρομικές πολιτικές! Βλέποντας την Εκκλησία και τις οργανώσεις της να αγωνίζονται για την απαγόρευση των αμβλώσεων και να χρησιμοποιούν τον όρο «αγώνας για τη ζωή», θεωρούμε ως βασικό μας ρόλο την προειδοποίηση της κοινωνίας και διασφαλίζοντας ότι είναι ξεκάθαρο ότι η πάλη τους θα μπορούσε να οδηγήσει στον θάνατο πολλών γυναικών. Η σύγκρουση γύρω από τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης χαρακτηρίστηκε ως «πολιτιστικός πόλεμος», γι’ αυτό πρέπει να αποδομήσουμε αυτές τις θεωρίες συνωμοσίας γύρω από την «ιδεολογία των φύλων» στη Σύμβαση.

Εμείς υποστηρίζαμε τη Σύμβαση από την πρώτη δημόσια παρέμβασή μας, «Πάρτε την ευθύνη για τις δολοφονίες των γυναικών», η οποία οργανώθηκε εν μέσω της κλιμάκωσης της βίας κατά των γυναικών, όταν πολλές γυναίκες δολοφονήθηκαν από τους άνδρες συντρόφους τους και τα μέλη της οικογένειάς τους. Αυτό που μας φαίνεται ιδιαίτερα σημαντικό είναι να εκπαιδεύουμε τους δημοσιογράφους και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης σχετικά με τον τρόπο αναφοράς σχετικά με τη βία κατά των γυναικών.

Όμως, οι δραστηριότητές μας δεν είναι μόνο αντιδράσεις σε ορισμένα γεγονότα. Συχνά βγαίνουμε στους δρόμους και διοργανώνουμε αντάρτικες δράσεις. Διοργανώσαμε ένα εργαστήριο γύρω από τη φεμινιστική αυτοάμυνα και προστασία, διάφορες συζητήσεις για την απλήρωτη και αναπαραγωγική εργασία και ένα (αυτό-)οργανωμένο εργαστήριο για τις γυναίκες από συνδικάτα. Μια δράση, για παράδειγμα, συμπεριλάμβανε το σπάσιμο πιάτων μπροστά από τον καθεδρικό ναό του Ζάγκρεμπ, που απεικόνιζε το πόσο εύκολα μπορούν να διαλυθούν οι μύθοι τους για τις αμβλώσεις. Ως συνεταιρισμός, συνεργαζόμαστε με διαφορετικές πλατφόρμες. Πρόσφατη ήταν η πλατφόρμα για τα αναπαραγωγικά δικαιώματα, που συμμετείχε στη διαμαρτυρία για προσιτή και δωρεάν άμβλωση.

Σίγουρα είναι αλήθεια ότι η κολεκτίβα μας είναι απόλυτα συνδεδεμένη με τη Νυχτερινή Πορεία. Άλλωστε, είναι η πιο σημαντική και αγαπημένη δραστηριότητά μας. Σε ένα συμβολικό και πραγματικό επίπεδο, η 8η Μαρτίου είναι το σημείο συνάντησης του αγώνα για έναν καλύτερο κόσμο. Οι ατομικοί αγώνες, είτε για τα δικαιώματα των γυναικών είτε για δημόσιους πόρους και υπηρεσίες ή για καλές συνθήκες εργασίας ή ελευθερία και αυτονομία, αποτελούν μέρος ενός αγώνα. Το Night March είναι ένα σημαντικό μέρος αυτού. Αγωνιζόμαστε σήμερα για τα δικαιώματά μας, αλλά και για τα δικαιώματα των επόμενων γενεών.