Λίγες μέρες μετά την ολοκλήρωση της Συνόδου των BRICS στο Γιοχάνεσμπουργκ, εμπορική αμαξοστοιχία με 36 κοντέινερ περνούσε από τη Ρωσία, μέσω ιρανικού εδάφους, με τελικό προορισμό τη Σαουδική Αραβία. Ήταν η πρώτη φορά που εμπορική αμαξοστοιχία ταξίδευε τράνσιτ από την Ρωσία μέσω του ιρανικού περάσματος Ιντσέ Μπορούν, κοντά στα σύνορα με το Τουρκμενιστάν, έφτανε στο Μπαντέρ Αμπάς, στα στενά του Ορμούζ, και από κει περνούσε, δια της θαλασσίας οδού, στη Τζέντα. Παραπέρα λεπτομέρειες δεν αναφέρονταν στα σχετικά τηλεγραφήματα, αλλά δεν είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς πως, ακόμη και από τη Τζέντα ως το Σουέζ, ο δρόμος “περνά” από μέλος των BRICS+ σε άλλο τους μέλος.

Στις άλλες μικρές ειδήσεις, την ίδια μέρα, ήταν και η ανακοίνωση της ανάληψης, από τη Ροσατόμ, δημιουργίας κέντρου πυρηνικής έρευνας και τεχνολογίας στη Βολιβία – χώρα που έζησε πρόσφατα ένα βάρβαρο αμερικανοκίνητο πραξικόπημα και που η σημερινή, δημοκρατικά εκλεγμένη, κυβέρνησή της επιδιώκει να εισέλθει (και όλα δείχνουν ότι θα εισέλθει) στους BRICS+ στην σύνοδο του 2024, στο Καζάν.  Είναι μια δομή που “ανοίγει” την πόρτα της παροχής τεχνογνωσίας και διασφάλισης ενέργειας σε ολόκληρη τη Λατινική Αμερική.

Και οι δύο ειδήσεις ήταν ενδεικτικές των στρατηγικών αλλαγών στον παγκόσμιο χάρτη, που επιτελούνται με ταχύτητα και συνδέονται με το άνοιγμα εμπορικών οδών και τη δημιουργία δομών που θα ελευθερώσουν οικονομικά από τη Δύση τον Παγκόσμιο Νότο. Οδών που αλλάζουν, όπως φαίνεται, και τα σχέδια της Κίνας, η οποία, στην “άνευ ορίων” συνεργασία της με τη Μόσχα, αφήνει σε δεύτερη μοίρα την ανάπτυξη του νέου Δρόμου του Μεταξιού (Belt and Road Initiative, BRI), με κόστος μέχρι σήμερα σχεδόν ένα τρις ευρώ, και μεταφέρει κάποιες από τις επενδύσεις της αλλού ή εννοποιεί το παλαιό και το νέο σχέδιο. Αν και δυτικά οικονομικά μέσα ενημέρωσης θέλουν η κινεζική διεύρυνση στόχων να οφείλεται στην “αποτυχία” του BRI, είναι πολύ πιθανότερο ότι η Κίνα ανοίγεται και σε νέο “γήπεδο” γιατί, πια, αποφασίζει μαζί με τη Ρωσία (και, δευτερευόντως, το Ιράν), προσπαθώντας τη διαμόρφωση μιας κοινής οικονομικής πορείας που θα απελευθερώνει και τις τρεις χώρες – και πολλές ακόμη- από τις θανάσιμες, μονομερείς και παράνομες κυρώσεις της Δύσης.

Παράλληλα, η αναβάθμιση του Ιράν είναι ολοφάνερη, και ίσως μία από τις σημαντικότερες ειδικές περιπτώσεις. Η χώρα υποφέρει επί δεκαετίες από παράνομες μονομερείς κυρώσεις, που οδηγούν σε τέτοιες ελλείψεις φαρμάκων ώστε να αυξάνεται η παιδική θνησιμότητα, έχει υποστεί εξοντωτικό σχεδόν δεκαετή πόλεμο με ενδιάμεσο το Ιράκ, από τη Δύση, είναι στόχος δολοφονικών επιχειρήσεων όχι μόνο των Αμερικάνων αλλά και των Ισραηλινών, που εξοντώνουν τους επιστήμονές της… Σήμερα, μετά την – υπό Κίνας – αποκατάσταση σχέσεων με τη Σαουδική Αραβία και με αναβαθμισμένο ρόλο στη Λατινική Αμερική, όπου στέκεται αρωγός στις υπό κυρώσεις Κούβα, Βενεζουέλα και Νικαράγουα- αναδύεται και πάλι ως ρυθμιστικός παράγοντας στην περιοχή. Όπως χαρακτηριστικά είπε, μιλώντας στο ΤΡΡ, ο Ιρανός αναλυτής και καθηγητής στο πανεπιστήμιο της Τεχεράνης, Μωχάμεντ Μαραντί, η ένταξη του Ιράν στους BRICS αποτελεί για τη χώρα «στρατηγική νίκη έναντι των ΗΠΑ». «Οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους προσπάθησαν για δεκαετίες να απομονώσουν και να περιθωριοποιήσουν το Ιράν», μας είπε, «αλλά με την ένταξή του στους BRICS καθώς και στον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης, τους τελευταίους 12 μήνες, γίνεται όλο και πιο εμφανές ότι η λεγόμενη Δύση δεν μπορεί να εμποδίσει την εξέλιξή του».

Στις λεπτομέρειες, ίσως τυχαία ίσως όχι, η ανακοίνωση της εισόδου του Ιράν στους BRICS συνέπεσε με την 70η επέτειο του πραξικοπήματος που οργάνωσαν Βρετανοί και ΗΠΑ για την ανατροπή του δημοκρατικά εκλεγμένου, Μωχάμαντ Μοσαντεκ, το 1953, κάτι που, πέραν του πετρελαίου και της γεωστρατηγικής, συνεχίζει να κουβαλά έναν ξεκάθαρο συμβολισμό, επίσης, προς τον Παγκόσμιο Νότο, που έχει υποστεί ουκ ολίγα ανάλογα πραξικοπήματα.

Πως φτάσαμε στους 5+6

Ήταν σαφές ότι οι συνομιλίες ήταν δύσκολες – δε χρειαζόταν καν να το επιβεβαιώσει, όπως έκανε, ο πρόεδρος της Ρωσικής Ομοσπονδίας, στη μέσω διαδικτύου τελική του τοποθέτηση. Και κύριος λόγος διαφωνιών ήταν ο βαθμός επέκτασης.

Οι πληροφορίες λένε ότι η μεγάλη “σύγκρουση” για τον αριθμό των νέων μελών ήταν μεταξύ Κίνας και Ινδίας – η Ινδία δεν ήταν αντίθετη στη διεύρυνση, όπως διέδιδαν ψευδώς τα δυτικά μέσα, αλλά ήθελε μόνον τρία νέα μέλη (με το Ιράν πρώτο πρώτο και τα λοιπά πετρέλαια να ακολουθούν), στα οποία συμφωνούσαν απολύτως οι Κινέζοι, που όμως διεκδικούσαν την είσοδο τουλάχιστον δέκα. Η μέση λύση, που επιτεύχθηκε με την διαμεσολάβηση του υπουργού Εξωτερικών της Ρωσίας, Σεργκέι Λαυρώφ, περιελάμβανε τα τρία ινδικά και κινέζικα “ναι”, δύο ακόμη ρωσοκινεζικά, και την Αργεντινή, που επιθυμούσε να βοηθήσει έτσι η Βραζιλία και στο οποίο συνέπραττε και η Κίνα, από το φόβο της πλήρους δολαριοποίησης της αγοράς της χώρας.

Οι χώρες που κάθονται σε τεράστια αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου ήταν λογικό να είναι οι πρώτοι αποδέκτες προσκλήσεων: για την Ινδία και την Κίνα είναι τροφοί της ανάπτυξης, για τη Ρωσία διέξοδοι προς νέες αγορές και συνεργάτες στον έλεγχο της τιμής των αγαθών αυτών.

Η Νότιος Αφρική επέμεινε στην Αιθιοπία. Η «έκπληξη της Αιθιοπίας», λιγότερο αναμενόμενης εισόδου, δεν οφείλεται μόνο στον υπόγειο πλούτο της, αλλά και στο γεγονός ότι αποτελεί σύμβολο, για όλη την Αφρική, και δυνατό “διπλωματικο χαρτί” της Ρωσίας, που στήριξε την συμμετοχή της.

Η Αιθιοπία όχι μόνον δεν υπήρξε ποτέ αποικία, όχι μόνο αποδεικνύει πως στην Αφρική υπήρχαν ιστορικοί πολιτισμοί με τεράστια ιστορία, από την αρχαιότητα, αλλά έχει και νόμιμα, δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση. Παράλληλα, κατά τους ιταλο-αβησσυνιακούς  πολέμους είχε την μεγάλη βοήθεια της (τότε τσαρικής) Ρωσίας, που δε μετείχε στο «μοίρασμα της Αφρικής» το 1880 στο Βερολίνο, και, αργότερα είχε τη βοήθεια της ΕΣΣΔ για να αντιμετωπίσει άλλες δυτικές αποικιοκρατικές απόπειρες. Η σημερινή Ρωσία, τέλος, βοήθησε τον (νομπελίστα ειρήνης) πρωθυπουργό Αμπί Αχμεντ να αντισταθεί στις προσπάθειες αλλαγής καθεστώτος, που ξεκίνησαν από το Τιγκρέι, με την “βοήθεια” της Δύσης. Είναι λογικό όλα αυτά να τα εκμεταλλεύονται οι BRICS, ως απάντηση και στις (προβλέψιμες) κατηγορίες περί “ολοκληρωτικών” καθεστώτων – στην Αιθιοπία την ανατροπή του εκλεγμένου νομπελίστα πρωθυπουργού την αποπειράθηκε η Δύση…

Η προτίμησή της, για την πρώτη διεύρυνση, έναντι της Αλγερίας – της άλλης ισχυρής αφρικανικής πρότασης-, ερμηνεύεται πλήρως έτσι. Παράλληλα, η Αιθιοπία έχει νεανικό πληθυσμό, όπως όλη η Αφρική, περίπου 110 εκατομμύρια κατοίκους, και γερή αγροτοκτηνοτροφική βάση. Και, ως γνωστόν, λόγω της ιστορίας της, είναι η έδρα της Αφρικανικής Ένωσης, όπως και η Αίγυπτος είναι η έδρα της Αραβικής και η Σαουδική Αραβία είναι η έδρα του ΟΠΕΚ.

Η πρόταση για την Αίγυπτο, που τελικώς εισήλθε, ήταν αυτή που αντιμετώπισε την μεγαλύτερη αντίθεση από την Ινδία (μάλλον του παράπεσαν οι ..μουσουλμάνοι του Μόντι, και ξέφυγαν των “απαραίτητων”). Όμως η γεωπολιτική σημασία της Αιγύπτου, και του Σουέζ, στους υπό διαμόρφωση νέους οικονομικούς νόμους, έγινε σαφής και οι αντιρρήσεις κάμφθηκαν. Η εμπορική ενοποίηση Δυτικής Ασίας (Μέσης Ανατολής) και Βορείου Αφρικής έχει ορατά οικονομικά οφέλη για όλους.

Στα του μέλλοντος, στην Σύνοδο του Καζάν ακούγεται, πολύ δυνατά, ότι θα εισέλθουν η Βολιβία (του λιθίου), η Αλγερία και η Βενεζουέλα – άλλοι ενεργειακοί κολοσσοί- και λιγότερο δυνατά ότι θα εισέλθουν και το Καζακστάν και η Ινδονησία. Οι BRICS+ ελέγχουν σήμερα κοντά το 40% της παγκόσμιας ενεργειακής αγοράς. Η είσοδος και αυτών των κολοσσών θα ανεβάσει το ποσοστό κοντά στο 85%.

Τι δεν έγινε

Αν και πολλοί έκαναν λόγο για αναγγελία νέου νομίσματος, κάτι που στηρίζει όσο κανείς η Βραζιλία, ήταν από την αρχή σαφές ότι κάτι τέτοιο δε θα γίνει. Όχι μόνο λόγω των αυστηρών αντιρρήσεων της Ινδίας – που πατάει σε δύο βάρκες και έτσι θέλει να συνεχίσει – αλλά και λόγω των αντιρρήσεων της προέδρου της Νέας Αναπτυξιακής Τράπεζας, Ντίλμα Ρούσσεφ, που έχει να αντιμετωπίσει μεγάλες διαρθρωτικές αλλαγές στην ίδια την τράπεζα. Με λίγα λόγια, είναι πολύ νωρίς και πολύ διασπαστικό το θέμα. Έτσι και αλλιώς, η πορεία του πετροδολαρίου θα είναι καθοδική, ειδικά μετά τη Σύνοδο του Καζάν: οι BRICS+ ελέγχουν σήμερα κοντά το 40% της παγκόσμιας ενεργειακής αγοράς, η είσοδος Αλγερίας, Βενεζουέλας και Καζακστάν θα διπλασιάσει το ποσοστό. Ουσιαστικά, BRICS+ και OPEC+ αδελφοποιούνται ή/ και εννοποιούνται, όπως σοφά έχει πει και ο γνωστός αναλυτής Πέπε Εσκομπάρ.

Άρα, το οικονομικό βήμα που ήδη γίνεται, δηλαδή η επιμονή της χρήσης εθνικών νομισμάτων στις μεταξύ τους συναλλαγές, είναι πολύ πιθανό να οδηγήσει σε έκπτωση του δολαρίου, του πετροδολλαρίου, μέσα σε λίγα χρόνια. Να θυμίσουμε εδώ ότι η Σαουδική Αραβία, που αποτελούσε τον πυλώνα του, ήδη δέχεται το γουάν και θα δεχθεί και πολλά ακόμη. Τι σημαίνει αυτό για την εμπορική ισχύ της δύσης και για την γενικότερη ισχύ των παράνομων και μονομερών κυρώσεων, είναι προφανές. Όσο προφανής είναι και η μετατόπιση του γεωπολιτικού άξονα του πλανήτη.

Αφρική, το Μέλλον

Μία από τις ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες της Συνόδου, και συγκεκριμένα της ειδικής συνεδρίασης για την Αφρική, ήταν οι διμερείς επαφές του προέδρου της Κίνας, Ζι Ζινπινγκ, με έναν μεγάλο αριθμό Αφρικανών ηγετών. Αν κανείς τη συνδυάσει με την δήλωση Ζι ότι η Κίνα από δω και πέρα θα επενδύει στην εκβιομηχάνιση της Αφρικής, είναι εύκολο να εξηγηθεί γιατί. Ένα από τα βασικότερα νεοαποικιοκρατικά προβλήματα, είναι η επιμονή των “παλιών” αποικιοκρατών να συνεχίζουν να εκμεταλλεύονται τις πρώτες ύλες της Αφρικής, είτε πρόκειται για μεταλλεύματα είτε για αγροτικά προϊόντα. Είναι χαρακτηριστικές οι δηλώσεις, προ διμήνου, του ηγέτη της Μπουργκίνα Φάσο, Ιμπραήμ Τραορέ, ότι «η χώρα παράγει ντομάτες και εισάγει από τη Γαλλία τοματοπελτέ» – οι ντομάτες αγοράζονται σε εξευτελιστική τιμή από τους Γάλλους, οι σχετικές βιομηχανίες ζουν από την εκμετάλλευση του αφρικανικού προϊόντος και η Αφρική χρυσοπληρώνει το επεξεργασμένο προϊόν που στηρίζεται στη δική της παραγωγή…

Είναι ένα πολύ σημαντικό ζήτημα για όλα τα κράτη της Αφρικής, 55 συνολικά, και ειδικά τα κράτη της υπό τη Σαχάρα Αφρικής, γιατί έχει να κάνει με την έξοδο του πληθυσμού της ηπείρου από τη φτώχεια. Η μετατόπιση των κινεζικών επενδύσεων από τις υποδομές στην εκβιομηχάνιση σε μια Αφρική έχει να προσφέρει άφθονο, νέο εργατικό και αγροτικό δυναμικό είναι θεμελιώδους αξίας για το μέλλον της ηπείρου.

Ανάλογης σημασίας είναι και η νέα τράπεζα για την Αφρική, που έχει τεράστια ανάγκη από ένα εναλλακτικό οικονομικό σύστημα, που δεν θα την στραγγαλίζει. Να θυμίσω εδώ πως, όπως έγραφα και πρόσφατα, τα επιτόκια δανεισμού των αφρικανικών κρατών είναι 16 φορές μεγαλύτερα από αυτά των δυτικών από τους παλαιούς οικονομικούς οργανισμούς.

Για το ζήτημα και την στάση της Αφρικής, τοποθετήθηκε και ο Τζούλιους Μαλέμα, ηγέτης του κόμματος των Οικονομικών Αγωνιστών της Ελευθερίας (Economic Freedom Fighters, EFF), σε συνέντευξη Τύπου που παραχώρησε την Κυριακή, και παρακολουθήσαμε. «Οτιδήποτε βοηθά στην απομόνωση των ιμπεριαλιστών, οτιδήποτε ενισχύει έναν πολυπολικό κόσμο έχει την υποστήριξή μας. Φυσικά κάποιες από τις χώρες BRICS έχουν σχέσεις με τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ, όμως στην ηγεσία των BRICS, ευτυχώς, βρίσκονται κυρίως η Ρωσία και η Κίνα, και τώρα σε κάποιο μεγάλο βαθμό και η Βραζιλία, και αυτό μας δίνει μια σιγουριά. Και γι αυτό πρέπει οι ηγέτες της Αφρικής να χρησιμοποιήσουν τους BRICS, πρέπει να τους μετατρέψουν σε όχημα της ενότητας της Αφρικής. Γιατί μέσα από τους BRICS θα προχωρήσει η εκβιομηχάνιση όχι μόνο της Νότιας Αφρικής αλλά ολόκληρης της Αφρικής και, τότε θα είμαστε άλλοι, αν ξανάρθουν οι ιμπεριαλιστές».

Οι BRICS+ ως νέο Κίνημα των Αδεσμεύτων

Όπως αναφέραμε, δύο από τις σημαντικές παραμέτρους της απόφασης για την επέκταση των BRICS ήταν η επιστροφή Λούλα στην προεδρία της Βραζιλίας και η πίεση επί δεκάδων κρατών από τις παράνομες και μονομερείς κυρώσεις των ΗΠΑ και των συμμάχων τους. Όμως και αυτά, χωρίς τον πόλεμο στην Ουκρανία και την επιβολή του ρεκόρ, παράνομων και μονομερών, κυρώσεων εις βάρος της Ρωσίας, που οδήγησε γρηγορότερα στη διακήρυξη της «στρατηγικής σχέσης» Ρωσίας Κίνας, δεν αρκούσαν για την ραγδαία, ευρύτατη εξέλιξη που είχαμε. Η επέκταση των BRICS, και η επιτυχία της, έχει να κάνει και με την επέκταση του ΝΑΤΟ και των αντίστοιχων δομών σε ολόκληρο τον πλανήτη. Το ενδιαφέρον, δηλαδή, από χώρες του Ειρηνικού και του Ινδικού έχει να κάνει με το “παγκόσμιο ΝΑΤΟ” που ήδη επιχειρούν να οργανώσουν οι ΗΠΑ, χρησιμοποιώντας και τη σχέση τους με την Ιαπωνία και την Κορέα, και το σχηματισμό Quad (Τετράς), στον οποίο συμμετέχουν Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία και Ινδία.

Οι BRICS περιλαμβάνουν δύο κράτη – μέλη του συμβουλίου ασφαλείας του ΟΗΕ, με δικαίωμα βέτο, και εν συνόλω τρεις πυρηνικές δυνάμεις (Ρωσία, Κίνα, Ινδία).  Οι χώρες που τους αποτελούν στάθηκαν σύμμαχοι ή ουδέτερες στη Ρωσία, αρνούμενες να δουν τον πόλεμο στην Ουκρανία ως τον μόνο πόλεμο επί του πλανήτη, ή έναν πόλεμο που τους αφορά περισσότερο από τους άλλους πολέμους (κάτι εμφανέστατο και στο κοινό ανακοινωθέν του Γιοχάνεσμπουργκ). Κοινώς, η στάση τους καταγράφει απροθυμία να ακολουθήσουν την Δύση στην κλιμάκωση του πολέμου, και, παράλληλα, ο εμπορικός και οικονομικός χαρακτήρας των BRICS τις κρατά σε ένα επίπεδο που «δεν είναι εναντίον ή απέναντι σε κανέναν», όπως τόνιζαν συνεχώς. Δεν επιθυμούν να μετάσχουν στον νέο Ψυχρό Πόλεμο, δεν επιθυμούν να λειτουργήσουν ως ψήφοι υπέρ του ενός ή του άλλου στα διεθνή φόρα, δεν επιθυμούν καν να στηρίξουν τα δύο – κράτη μέλη που έχουν μπει στο νέο Ψυχρό Πόλεμο (Ρωσία και Κίνα), πέραν του οικονομικού, και σε αυτό ακριβώς γιατί οι κυρώσεις είναι μονομερείς και παράνομες και πλήττουν και τις ίδιες. Αυτό όμως δε σημαίνει πως δεν έχουν τις δυνατότητες να απαντήσουν αν αυτός ο «κανένας» στραφεί εναντίον τους – κι αυτό ακριβώς λέει εν μέρει και η επέκτασή τους. Να θυμίσουμε εδώ, επίσης, ότι η Ρωσία έχει σαφώς δηλώσει πως οποιαδήποτε χώρα ανήκει στο δυτικό μπλοκ (“μη φιλικές χώρες”) δεν θα μπει ποτέ στους BRICS (θυμίζω ότι οι αποφάσεις λαμβάνονται ομόφωνα και μόνον ομόφωνα).

Μπορεί αυτό, ο τρόπος λήψης αποφάσεων, να ευνοεί τη Ρωσία στη συγκεκριμένη περίπτωση, δεν ευνοεί όμως την ανάπτυξη του σχήματος των 11, πια, κρατών. Είναι προφανές ότι, όσο αυξάνονται τα κράτη – μέλη τόσο πιο μεγάλα προβλήματα θα αντιμετωπίζουν στην λήψη αποφάσεων. Ακόμη, η εναλλαγή κυβερνήσεων θα ενισχύει το πρόβλημα. Είναι χαρακτηριστική η διάσταση που έχει λάβει η απόφαση της απερχόμενης κυβέρνησης της Αργεντινής να αποδεχθεί την πρόσκληση: δεξιοί και ακροδεξιοί ήδη λένε ότι αν εκλεγούν θα ακυρώσουν την αποδοχή Φερνάντες.

Γι αυτά όλα σε πολλές εφημερίδες, παγκόσμια, και σε πρωτοσέλιδα στην Ινδία – που κρατά την ίδια στάση και σήμερα- , έγιναν αναφορές στην ανάδειξη των BRICS σε ένα νέο «κίνημα των Αδεσμεύτων» – ακριβώς γιατί, όπως και τα κράτη που μετείχαν στο Κίνημα, έτσι και οι BRICS, δεν επιθυμούν έναν Ψυχρό Πόλεμο. Είναι λογικές αναλογίες. Και τότε, τη δεκαετία του ’60, οι μετέχοντες στο Κίνημα των Αδεσμεύτων δεν παρουσίαζαν ομοιογένεια – από τον Φιντέλ και τον Τίτο της Γιουγκοσλαυίας ως τον Νάσερ και το Νεχρού-, αλλά ήταν αποφασισμένες να μην επιτρέψουν απειλές στην εθνική τους κυριαρχία, μετατροπή τους σε έδαφος έμμεσων πολέμων (proxy wars), και να μην υποκύψουν σε πιέσεις ούτε από τη μια πλευρά, του ΝΑΤΟ, ούτε από την άλλη (της ΕΣΣΔ). Το έτερο κοινό τους με τους BRICS, είναι πως η συντριπτική τους πλειοψηφία προέρχονταν από τις τότε λεγόμενες «χώρες του Τρίτου Κόσμου», που σήμερα ονομάζονται «αναπτυσσόμενες» ή «Παγκόσμιος Νότος».

Τότε, η σημασία του οργανισμού, οι Αδέσμευτοι, όμως, είχαν κυρίως γεωπολιτική βαρύτητα. Σήμερα, οι BRICS καλούνται να απαντήσουν στον υβριδικό οικονομικό πόλεμο. Η γεωπολιτική βαρύτητα αρχίζει να κάνει την εμφάνισή της, αλλά αποτελεί, προς το παρόν, δευτερεύον χαρακτηριστικό. Εκείνο που είναι βέβαιο, όμως, είναι πως η στάση των κρατών μελών των BRICS αποτελεί τροχοπέδη στον νέο Ψυχρό Πόλεμο και ήδη ανοίγει δρόμο και για την αποτυχία του οικονομικού πολέμου.

Το πετροδόλαρο και ο οικονομικός πόλεμος

Έχω αναφερθεί και παλαιότερα σε μια σημαντική συνέντευξη που είχα την τιμή να πάρω από τον Φίλιπ Νάιτλυ, πολύπειρο πολεμικό ανταποκριτή, κορυφαίο ερευνητή και καταγραφέα των πολέμων και της προπαγάνδας, από τον πόλεμο της Κριμαίας, του 1850, μέχρι και το Ιράκ.

Μέσα σε όσα μου είπε πει, αρχές του 21ου αιώνα, ήταν και τα ακόλουθα, που σήμερα αποκτούν ακόμη μεγαλύτερο ενδιαφέρον, όχι για την ιστορική τους αλήθεια αλλά για την πολύ εύκολη μεταφορά στο παρόν των βασικών γεωπολιτικών πραγματικοτήτων που περιγράφουν: «Λάβετε υπ όψιν σας το εξής: το αμερικάνικο δολάριο εξασθενεί. Κάποτε το πιο επιθυμητό νόμισμα στον κόσμο, έχει πια χάσει τη λάμψη του. Όταν οι ΗΠΑ εγκατέλειψαν το πρότυπο του χρυσού επί προεδρίας Νίξον, για να διατηρήσουν την παγκόσμια εμπιστοσύνη στο νόμισμά τους στηρίχθηκαν στο γεγονός ότι η τιμή του πετρελαίου μετράται με δολάρια. Ως σήμερα, το σύστημα αυτό δούλεψε. Όμως, έγιναν κάποιες κινήσεις ώστε να πειστούν οι πετρελαιοπαραγωγές χώρες να εμπορεύονται το πετρέλαιο σε άλλα νομίσματα, όπως λχ το ευρώ, εγκαταλείποντας το δολάριο. Κάτι τέτοιο θα είναι καταστροφικό για την αμερικάνικη οικονομία, εάν συμβεί… Τρεις ήταν οι χώρες που ηγήθηκαν της εκστρατείας για το πετρο-ευρώ: Το Ιράκ, το Ιράν κι η Βενεζουέλα. Ξέρουμε τι συνέβη στο Ιράκ. Τώρα η Κοντολίζα Ράις δηλώνει ότι πρέπει να υπάρξει αλλαγή καθεστώτος στη Βενεζουέλα. Μάλλον θα αποτελεί σύμπτωση το γεγονός ότι οι ΗΠΑ επιθυμούν αλλαγή καθεστώτος και στο Ιράν. Υπάρχει πιθανότητα η κουβέντα περί ατομικής βόμβας να είναι προπέτασμα καπνού για τα αληθινά κίνητρα της Ουάσιγκτον;». Φυσικά και υπήρχε…

Ο θάνατος του πετρο-ευρώ ήταν γρήγορος, όπως και οι καταστροφή όσων τόλμησαν να το επιζητήσουν. Όμως, ήταν ήδη σαφές ότι πολλές χώρες παραγωγοί πετρελαίου δεν επιθυμούσαν πια να είναι δέσμιες της αμερικάνικης οικονομίας. Όσο όμως υπήρχε η σύμμαχος Σαουδική Αραβία, υπόγεια συνδεδεμένη με το Ισραήλ και εχθρικότατη προς το Ιράν, οι ΗΠΑ δεν είχαν λόγο να ανησυχούν. Η «ανταρσία» της Σαουδικής Αραβίας, όμως, με την ντε φάκτο ανάληψη της εξουσίας από τον Μωχάμεντ μπιν Σαλμάν, και η ένταξή της στους BRICS, δηλαδή η αποδοχή συναλλαγών σε κρατικά νομίσματα, εκτός δολαρίου, μαζί με την αντίδραση των άλλων πετρελαιοπαραγωγών κρατών, σήμερα απειλεί το δολάριο όσο δεν απειλήθηκε ποτέ.

Η περίπτωση της Σαουδικής Αραβίας, δεν αποτελεί έκπληξη για όποιον παρακολουθεί στενά τα γεγονότα στην περιοχή. Να θυμίσουμε ότι,στις 16 Ιουλίου 2022, το πρακτορείο Ρώυτερς τιτλοφορούσε τηλεγράφημά του «Ο Μπάιντεν απέτυχε να εξασφαλίσει σημαντικές δεσμεύσεις ασφάλειας και πετρελαίου στην Αραβική Σύνοδο Κορυφής». Ήταν ακόμη οι αρχές του πολέμου στην Ουκρανία, και οι κυρώσεις εις βάρος της Ρωσίας είχαν κλιμακώσει τις προσπάθειες για ενεργειακή και διατροφική διασφάλιση από πλευράς Δύσης. Ο ίδιος ο πρόεδρος των ΗΠΑ βρισκόταν στη Τζέντα, με στόχο να κατορθώσει να «εξασφαλίσει δεσμεύσεις σε έναν περιφερειακό άξονα ασφάλειας που θα περιλάμβανε το Ισραήλ ή μια άμεση αύξηση της παραγωγής πετρελαίου», όπως σημείωνε το πρακτορείο.

Στα λοιπά και σημαντικά, το τηλεγράφημα ανέφερε πως «ο Μπάιντεν χρειάζονταν τη βοήθεια της Σαουδικής Αραβίας, σε μια εποχή που οι τιμές του αργού κάλπαζαν», λόγω των κυρώσεων εις βάρος της Ρωσίας, ήθελε επίσης «να περιορίσει την επιρροή του Ιράν στην περιοχή»  όπως και «την παγκόσμια επιρροή της Κίνας».

Ομως, «το ανακοινωθέν της συνόδου ήταν ασαφές και η Σαουδική Αραβία, ο σημαντικότερος σύμμαχος της Ουάσιγκτον στον Αραβικό Κόσμο, επεφύλαξε ψυχρολουσία στις ελπίδες των ΗΠΑ». Και μέσα στον ένα χρόνο που πέρασε, ο Μπάιντεν έχασε τρία στα τρία από όσα επιζητούσε τότε: η Κίνα και το Ιράν ενισχύθηκαν, με την συμφωνία επαναπροσέγγισης Σαουδικής Αραβίας – Ιράν, και η σαουδάραβες συμφώνησαν με τη Ρωσία για μείωση παραγωγής (και άρα αύξηση τιμών) του πετρελαίου.

Με την διάδοση φημών για την είσοδο της Σαουδικής Αραβίας (και κατόπιν και των ΗΑΕ) στους BRICS, τον τελευταίο μήνα, οι ΗΠΑ φάνηκαν να φλερτάρουν πολύ έντονα το μπιν Σαλμάν, με την ίδια πάνω κάτω ατζέντα, και σε μια προσπάθεια να μπορέσει ο Μπάιντεν να παρουσιάσει μια σημαντική διπλωματική επιτυχία προεκλογικά – τα χρονογράμματα μιλούσαν για συμφωνία που επεδίωκαν να υπογραφεί τον Ιούλιο του ’24. Οι πληροφορίες ήθελαν τις ΗΠΑ να προσφέρουν στη Σαουδική Αραβία ακόμη και το ελευθέρας για «ειρηνική πυρηνική ανάπτυξη» και υποστήριξη στο Παλαιστινιακό, αν απέφευγαν BRICS και ενέδιδαν σε συμφωνία με το Ισραήλ. Το γιατί αναμένουν η συγκεκριμένη ακροδεξιά κυβέρνηση Νετανιάχου να κάνει οποιαδήποτε υποχώρηση, παραμένει μυστήριο… Εκείνο που, πάντως, ξέρουμε, είναι πως η Κίνα έκανε καλύτερη από την αμερικάνικη πρόταση για την πυρηνική ενέργεια, και ο μπιν Σαλμαν «το εξετάζει σοβαρά».

Το μήνυμα ελήφθη

Όσο και αν προσπάθησαν να υποτιμήσουν την σύνοδο και τα αποτελέσματά της διάφορα δυτικά μέσα στις ημέρες της διεξαγωγής της, σύντομα φάνηκε ότι …συνήλθαν. Λογικό. Οι οικονομικές συνέπειες είναι και ορατές και σημαντικές και δεν μπορείς απλώς να τις αγνοείς – η αποστολή της υπουργού εμπορίου των ΗΠΑ στο Πεκίνο το έδειξε καθαρά.

Η Ντώυτσε Βέλλε, φιλοξενώντας την διάσημη Ευρωπαία οικονομολόγο Αλίσια Γκαρσία Χερέρο, δίνει το στίγμα ενός οικονομικού σχηματισμού, που με τις νέες εντάξεις «απευθύνεται σε πολύ μεγαλύτερες αγορές» και «φέρνει κοντά περιοχές πολύ σημαντικές της Μέσης Ανατολής και της Ασίας», ανοίγει το δρόμο «για την αποδοχή του κινεζικού νομίσματος, που το χρειάζονται» και ενισχύει όχι μόνο την Κίνα, κάτι προφανές, αλλά και την Ινδία – η Χερέρο υπενθυμίζει ότι η Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα δημιουργήθηκε με την προσφορά ίσων κεφαλαίων και από Κίνα και από Ινδία. Πάντως, τονίζει ότι ενώ «υπάρχει ισχυρός συμβολισμός» στην επέκταση των BRICS και σε όσα συζητώνται, «στην πράξη έχουν γίνει πολύ λίγα» στο χρόνο ύπαρξης των BRICS, αν και σήμερα η αλλαγή στην στάση τους είναι ολοφάνερη. «Κανείς δεν έσπρωχνε» μέχρι την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία (και την επανεκλογή Λούλα, θα προσθέσω), ενώ σήμερα «σπρώχνουν», αφήνοντας πίσω «τις ιδέες» για να περάσουν «στην υλοποίηση». Η Αλίσια Γκαρσία Χερέρο λέει και κάτι ακόμη: «Μέχρι σήμερα γελούσαμε με τους BRICS, τώρα μας τελείωσε το γέλιο… Ιράν και Σαουδική Αραβία, μαζί με τη Ρωσία και τα ΗΑΕ, έχουν τεράστιες δυνατότητες να πλήξουν στον τομέα της ενέργειας». Δεν χρειάζεται σχόλιο, όπως δεν χρειάζεται σχόλιο και στη θέση της ότι «η Ινδία είναι εκείνη που επιθυμεί τον πολυπολικό κόσμο περισσότερο από όλα τα κράτη μέλη.. Και οι επιθέσεις αγάπης και φιλίας της Δύσης προς την Ινδία θα συνεχιστούν». Τα λάθη της Ευρώπης που «είναι πάρα πολλά» και «το δίκαιο του Παγκόσμιου Νότου» ήταν η πρόσκλησή της σε αναδιάρθρωση  της ευρωπαϊκής πολιτικής προς τις αναπτυσσόμενες χώρες.

Η Ουώλ Στρητ Τζέρναλ, η φωνή του καπιταλισμού, ευθέως αποδέχεται ότι το οικονομικό μέλλον και η διεθνής επιρροή των BRICS αυξάνεται και ότι οι 5+6 μπορούν να αλλοιώσουν το διεθνές οικονομικό τοπίο, με μια τράπεζα, μάλιστα, που δίνει καλύτερους όρους από το ΔΝΤ και την Παγκόσμια Τράπεζα, και υποβοηθά την ανάπτυξη και την κατασκευή υποδομών στις αναπτυσσόμενες χώρες με φιλικότερους όρους. “Βλέπει” στους BRICS+ έναν «αντίπαλο των G7» των επτά μεγαλύτερων οικονομιών του κόσμου – που όμως, συνολικά, πλέον δεν αποτελεί το μέγιστο οικονομικό σύνολο επί του πλανήτη, οι 11 των BRICS το έχουν ξεπεράσει ήδη.