H Χρυσή Αυγή και ο πόλεμος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης

Της Ευγενίας Σιαπέρα

Απόδοση στα ελληνικά του άρθρου, που δημοσιεύτηκε στο TTP International

Έπειτα από τη δολοφονία του Πάυλου Φύσσα και την κυβερνητική καταστολή της Χρυσής Αυγής, θα μπορούσε κανείς να πιστέψει πως οι δρόμοι και οι δημόσιοι χώροι της Ελλάδας έχουν πια «καθαρίσει» από τον ρατσιστικό εκφοβισμό. Και όμως θα έπεφτε τελείως έξω. Οι τελευταίες επιθέσεις αποδεικνύουν πως οι χρυσαυγίτες είναι ακόμη ενεργοί στους δρόμους, ενώ παράλληλα κινούνται προς την κατεύθυνση της κατάληψης ενός ακόμη δημόσιου χώρου, του διαδικτύου. Οι χρυσαυγίτες και οι υποστηρικτές τους αντιλαμβάνονται τη φιλοσοφία και τη δυναμική των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και προσπαθούν ολοένα και περισσότερο να τα συμπεριλάβουν στα λοιπά εργαλεία τους, και μάλιστα με ένα διαστρεβλωμένο τρόπο. Η επέκτασή τους σε πλατφόρμες, όπως το Youtube και το Facebook είναι μία σημαντική εξέλιξη, ωστόσο μεγαλύτερο ενδιαφέρον κρύβει η χρήση του Facebook ως όπλου ενάντια σε αντιφασιστικές ομάδες και ιστοσελίδες. Η επίθεση μέσω του Facebook πραγματοποιείται με δύο τρόπους: αφενός κινητοποιούν τους υποστηρικτές τους για μαζική αναφορά αντιφασιστικών σελίδων στην πλατφόρμα και αφετέρου δημιουργούν ψεύτικους λογαρισμούς, μέσω των οποίων διακινούν ψευδείς πληροφορίες. Αυτές οι τακτικές, που θα έκαναν περήφανο τον Γκέμπελς, αναδεικνύουν τον αβέβαιο και αμφιλεγόμενο ρόλο του Facebook ως μεσολαβητή, ενώ παράλληλα σηματοδοτούν την μετεξέλιξη της φιλοσοφίας του μέσου από μία πλατφόρμα που προωθεί τη δημοκρατική συμμετοχή και τον ακτιβισμό σε ένα εργαλείο με διφορούμενο πολιτικό ρόλο.

Το ενδιαφέρον μου για την σχέση μεταξύ Χρυσής Αυγής και μέσων κοινωνικής δικτύωσης προέκυψε από μια πραγματική απορία: H Χρυσή Αυγή χρησιμοποιεί τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ως δημοκρατικά οχήματα, λόγω της ανοιχτής, διάχυτης και μη-ιεραρχικής δομής τους; Και αν ναι, πως συνάδει αυτή η ευθύτητα με τον φασισμό; Μία πρώτη επισκόπηση επί της παρουσίας της Χρυσής Αυγής στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης απέδειξε πως αυτή η παρουσία αφορά στην πράξη ένα δίκτυο ιστολογίων και ιστοσελίδων, που περιστρέφονται γύρω από την επίσημη ιστοσελίδα του ακροδεξιού κόμματος (βλ. εικόνα 1): ορισμένες σελίδες στο Facebook με ένα περιορισμένο αριθμό likes, περιορισμένος αριθμός λογαριασμών στο Twitter, και μία πιο σημαντική παρουσία στο YouTube. Όσον αφορά το οργανωμένο και ημι-οργανωμένο τμήμα της Χρυσής Αυγής, το YouTube είναι σαφώς το αγαπημένο μέσο –  κάτι που αποδεικνύεται από το μεγάλο αριθμό των καναλιών που συσχετίζονται με την Χρυσή Αυγή,  αλλά και δικαιολογείται από την φιλοσοφία του μέσου (ιεραρχία – έλεγχος). Το Twitter, από την άλλη, χρησιμοποιείται βασικά για να προωθείται υλικό του κόμματος διαμέσω του YouTube και των λοιπόν ιστοσελίδων/ ιστολογίων. Το περιεχόμενο του υλικού της Χρυσής Αυγής στο YouTube έχει εύστοχα χαρακτηριστεί μικροφασιστικό, αλλά μιλώντας πιο γενικά, η πρότιμηση της σε αυτόν τον τρόπο επικοινωνίας (ένας απευθύνεται σε πολλούς) είναι τυπική για μια τέτοια οργάνωση, καθώς της επιτρέπει να διατηρεί τον έλεγχο, ακόμη και την ώρα που υποστηρίζει πως λειτουργεί εκτός των καθιερωμένων δομών, αντιπροσωπώντας τον «μέσο πολίτη». Με αυτόν τον τρόπο, οι ιδέες της Χρυσής Αυγής, η ρητορική και οι αναφορές της βρίσκουν διέξοδο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, χωρίς να υιοθετείται, παράλληλα, η πρακτική της επικοινωνίας μεταξύ πολυάριθμων χρηστών (που συνιστά βασικό χαρακτηριστικό των μέσων αυτών).

Εικ. 1 Γραφικό του διαδικτυακού δικτύου της Χρυσής Αυγής (οι αριθμοί αντιπροσωπεύουν τις συνδέσεις που καταλήγουν στους παραπάνω ιστοτόπους)  

Το ερώτημα, ωστόσο, παραμένει: Γιατί η Χρυσή Αυγή δεν έχει μια πιο ισχυρή παρουσία στο Facebook; Η αδυναμία αυτή σχετίζεται τόσο με τον ακτιβισμό αντιφασιστικών ομάδων, όσο και με τους όρους χρήσης της πλατφόρμας. Έπειτα από μαζικές αναφορές χρηστών, το Facebook έχει διαγράψει τα προφίλ όλων των βουλευτών του κόμματος. Αυτό βέβαια δεν τους σταμάτησε: Ο Ηλίας Κασιδιάρης, μάλιστα, ένα από τα πλέον δημοφιλή στελέχη της οργάνωσης, αναρτούσε μηνύματα, ακόμη και το διάστημα που βρισκόταν υπό κράτηση (βλ. εικόνα 2). Παρόλα αυτά, αντιφασιστικές ομάδες, εκμεταλλευόμενες τους όρους χρήσης του Facebook, και ιδιαίτερα την παράγραφο 3.7 – «Δεν θα δημοσιεύετε περιεχόμενο το οποίο: περιλαμβάνει εχθρική φρασεολογία, απειλητικό ή πορνογραφικό υλικό, υποκινεί τη βία ή περιέχει γυμνές εικόνες και έντονες ή αδικαιολόγητες σκηνές βίας» – αναφέρουν διαρκώς σελίδες που σχετίζονται με το ακροδεξιό κόμμα. Παρά το γεγονός ότι νέες σελίδες εμφανίζονται ανά τακτά χρονικά διαστήματα, η συνεχής επαγρύπνιση των αντιφασιστικών ομάδων δεν τους επιτρέπει να αποκτούν μεγάλο εκτόπισμα. Αυτή η δράση έχει ως αποτέλεσμα την περιορισμένη παρουσία της Χρυσής Αυγής στο Facebook, με τις φασιστικές/ ρατσιστικές σελίδες να μην συγκεντρώνουν περισσότερα από μερικές εκατοντάδες likes, την ώρα που τα περισσότερα μέλη της βρίσκουν καταφύγιο σε «πατριωτικές» σελίδες με ευρύτερο περιεχόμενο.

 Εικ. 2: Αναρτήσεις μέσα από τα κρατητήρια της Αντιτρομοκρατικής

Τους τελευταίους μήνες, ωστόσο, τα πράγματα έχουν ξεκινήσει να αλλάζουν. Υποστηρικτές της Χρυσής Αυγής έχουν εξαπολύσει μια επιχείρηση μαζικών επιθέσεων σε δημοφιλείς αντιφασιστικές σελίδες στο Facebook, με αναφορές, ωθώντας την πλατφόρμα στην προσωρινή ή μόνιμη διαγραφή σελίδων (βλ. εικ. 3). Εκμεταλλευόμενοι τους ίδιους όρους χρήσης, αναφέρουν αντιφασιστικές σελίδες για ρητορική μίσους και γυμνές εικόνες – με αποτέλεσμα το Facebook να διαγράφει αναρτήσεις που ασκούν κριτική στις φασιστικές πρακτικές και τα σύμβολα που χρησιμοποιεί η Χρυσή Αυγή, απλά και μόνο έπειδη αναπαριστούν τα ίδια σύμβολα.

Εικ. 3: Εκκλήσεις για μαζική αναφορά αντιφασιστικών σελίδων.

Σε μία περίπτωση, μάλιστα, το Facebook κατέβασε φωτογραφία των θυμάτων του Ολοκαυτώματος, λόγω γύμνιας (βλ. εικ. 4).

Εικ. 4

Αυτές οι τακτικές έχουν έγειρει σημαντικά εμπόδια στον αντιφασιστικό αγώνα, αναγκάζοντας συχνά τους διαχειριστές σελίδων να υποβάλλονται σε αυτολογοκρισία ή να δημιουργούν νέες σελίδες αναπαράγοντας το ίδιο περιεχόμενο.

Παράλληλα, υποστηρικτές της Χρυσής Αυγής δημιουργούν σελίδες, οι οποίες φέρουν ονομασία, ύφος και περιεχόμενο που προσομοιάζει με εκείνο αντιφασιστικών σελίδων, στις οποίες αναρτούν ψεύτικες ειδήσεις, «ψαρεύοντας» και αποπροσανατολίζοντας τους χρήστες. Στα πλαίσια αυτής της εκστρατείας παραπληροφόρησης, είχε κυκλοφορήσει και μια αφίσα, που αποδόθηκε στον ΣΥΡΙΖΑ, και η οποία καλούσε σε αλληλεγγύη στον πρόσφυγα Αχμέτ Βάκας, καταδικασμένο για τον βιασμό ανήλικης κοπέλας στην Πάρο (βλ. εικ. 5). Παρότι αντιφασίστες ακτιβιστές επανειλημμένα ζήτησαν από τους αρμόδιους του Facebook να κατεβάσουν αυτές τις σελίδες, η πλατφόρμα δεν ανταποκρίθηκε επειδή δεν υπήρξε σαφές ποιος όρος χρήσης είχε παραβιαστεί.

Εικ. 5: Ψεύτικη αφίσα του ΣΥΡΙΖΑ

Eίναι σαφές πως η Χρυσή Αυγή και οι υποστηρικτές της έχουν πλέον σχεδιάσει την παρουσία τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η στρατηγική τους συνίσταται σε ένα μείγμα πρακτικών της παλιάς καλής προπαγάνδας του Γκέμπελς και της φιλοσοφίας των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, που χάρη στη δομή τους επιτρέπουν την γρήγορη διάδοση πληροφοριών, που δεν μπορούν εύκολα να επιβεβαιωθούν, αλλά ούτε και να διαγραφούν. H ανάδειξη του Facebook ως μεσολαβητή στον αντιφασιστικό αγώνα αποδεικνύεται εξαιρετικά διφορούμενη: Μπορεί η προσήλωση του Facebook στο κυρίαρχο ρεύμα να εμποδίζει τις σελίδες της Χρυσής Αυγής να αποκτήσουν μεγάλη δυναμική, η ευκολία, ωστόσο, με την οποία οι υποστηρικτές της παίζουν τον παιχνίδι των όρων χρήσης της πλατφόρμας, φανερώνει ορισμένα από τα προβλήματα που προκύπτουν όταν οι χώροι δημόσιου διαλόγου ελέγχονται από αμερικάνικες εταιρείς, που έχουν ως στόχο το κέρδος. Πιο ουσιαστικά, όμως, αυτή η σύντομη επισκόπηση αναδεικνύει την ευρύτερη στρατηγική της Χρυσής Αυγής και των υποστηρικτών της να καταλάβουν όλο και περισσότερους δημόσιους χώρους, με σκοπό να συμπληρώσουν την τρομακτική παρουσία τους στο δρόμο με την παρενόχληση και τον εκφοβισμό μέσω διαδικτύου.