Ο Μπάρα ανακατεύει το κους-κους και γύρω του μοσχοβολάει ο φρέσκος δυόσμος. Δίπλα του ο Σόου φτιάχνει κοτόπουλο με αφρικάνικα μπαχάρια πάνω σε τραγανό φύλλο. Αν το έθνικ εστιατόριο ήταν στην Αθήνα, ίσως να μην μας έκανε μεγάλη αίσθηση. Αν οι δύο πρόσφυγες ήταν απλώς (ανασφάλιστοι) εργαζόμενοι, όλα θα ήταν “νορμάλ”. Όμως το ολοκαίνουριο μαγαζί βρίσκεται στην ελληνική επαρχία, στα Γιάννενα, και ο Παλαιστίνιος Μπάρα και ο Σενεγαλέζος Σόου είναι αφεντικά του εαυτού τους στην επιχείρηση ανατολίτικου και αφρικανικού φαγητού, Hakuna Matata.

Ο Μπάρα είναι μόλις 19 χρονών. Ήρθε στην Ελλάδα πριν ενάμιση χρόνο για να σωθεί από τον πόλεμο στην Παλαιστίνη. Αίγυπτος, Τουρκία κι έπειτα με μια βάρκα στην Ελλάδα. Ενηλικιώθηκε μόνος σε μια δομή ανηλίκων στα Γιάννενα.

Ο Σόου είναι 43 χρονών με καταγωγή από τη Σενεγάλη. Σπούδασε ανθρωπολογία και εργαζόταν από μικρός στο ραφτάδικο του πατέρα του. Αναζητούσε μια ζωή με λιγότερη φτώχεια. Τα Γιάννενα έγιναν η δεύτερη πατρίδα του όταν πριν 13 χρόνια παντρεύτηκε μια ντόπια. Ακόμα κι όταν πήραν διαζύγιο, ο Σόου δεν σκέφτηκε να πάει αλλού. Δούλευε σε κουζίνες και βίωσε “πολλή λεκτική βία”.

“Γνωρίζω τον αγώνα των μεταναστών και των προσφύγων για μεροδούλι-μεροφάι και όνειρό μου ήταν να βρω κάτι για να κάνουμε την καθημερινότητά μας λίγο καλύτερη” λέει ο Σερίν Σόου, βασικός εμπνευστής του Hakuna Matata και διερμηνέας σε προσφυγικά καμπ. “Εντόπισα ένα κενό στην αγορά φαγητού στα Γιάννενα. Έλειπαν οι διαφορετικές γεύσεις.” Δεν του πέρασε ποτέ όμως από το μυαλό ότι, μαζί με μια κοινότητα ντόπιων και προσφύγων, θα κατάφερνε να γεμίσει ο ίδιος το κενό.

“Στείλαμε σε διάσημους αθλητές, σε σούπερ μάρκετ, σε ιδρύματα. Δεν μας απάντησε κανένας”

Η ερευνητική ομάδα DAISSy του Ελληνικού Ανοιχτού Πανεπιστημίου έτρεχε ένα ευρωπαϊκό πρόγραμμα για την κοινωνική επιχειρηματικότητα και τους πρόσφυγες στην περιοχή των Ιωαννίνων. Το 2022 οργάνωσαν ένα κοινωνικό hackathon όπου πρόσφυγες θα παρουσίαζαν τις ιδέες τους. Ο Σόου βρήκε μια πολύ καλή ευκαιρία. Συνοδοιπόρος του ήταν ο φίλος του ο Μπασρί από το Ιράκ. Το business plan τους ξεχώρισε αμέσως.

“Όπως συμβαίνει όμως με τα ευρωπαϊκά προγράμματα, όλα τα ωραία πράγματα μένουν στο χαρτί” λέει η Σίσσυ Θεοδοσίου, ανθρωπολόγος, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και μέλος της ερευνητικής ομάδας. “Ξοδεύονται πολλά κονδύλια για εκπαιδεύσεις και συναντήσεις αλλά όχι για υλοποίηση. Δυο-τρεις ερευνητές αγανακτήσαμε και αποφασίσαμε ότι αυτή τη φορά έπρεπε να γίνει κάτι.”

Έτσι ξεκίνησε “ο τιτάνιος αγώνας” για χρηματοδότηση.

“Στείλαμε όπου μπορείς να φανταστείς: σε διάσημους αθλητές, σε αλυσίδες σούπερ μάρκετ, σε ιδρύματα, παντού. Δεν μας απάντησε ποτέ κανένας” λέει η Θεοδοσίου. “Σε τοπικό επίπεδο βρήκαμε ηθική στήριξη από τη Συνεταιριστική Τράπεζα Ηπείρου και την Ένωση Φορέων Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας αλλά εμείς χρειαζόμασταν επειγόντως οικονομική στήριξη.”

Κάποια στιγμή ήρθαν τα καλά νέα. Ένας φορέας, το The People’s Trust (Ίδρυμα Αθανάσιος Λασκαρίδης) είχε απαντήσει θετικά. Ο εν λόγω οργανισμός παρέχει είτε ένα άτοκο δάνειο είτε χορηγία ύψους 15.000 ευρώ σε ανθρώπους που θέλουν να υλοποιήσουν το επαγγελματικό τους όραμα. Ήταν η πρώτη φορά που χρηματοδότησαν μια ιδέα εκτός Αθηνών και Θεσσαλονίκης.

Κι άλλοι αιτούντες άσυλο θέλησαν να ενταχθούν στο πρότζεκτ αλλά λόγω κωλυμάτων με το νομικό τους καθεστώς, ήταν αδύνατον, οπότε, για να μείνει ζωντανό το εγχείρημα, η συνέργεια μεταναστών και ντόπιων κατέστη κρίσιμη.

“Αν δεν υπήρχε μια ομάδα ανθρώπων να πιστέψει σε εμάς, χωρίς να ζητάει κανένα αντάλλαγμα, δεν ξέρω αν θα είχα βρει τη δύναμη γιατί ο ρατσισμός και οι δυσκολίες μού είχαν κόψει τα φτερά” λέει ο Σόου.

Και οι υπάλληλοι στις τοπικές υπηρεσίες των Ιωαννίνων αποδείχτηκαν από μηχανής θεοί.

“Στον ΟΑΕΔ επέδειξαν μεγάλη κατανόηση και μας βοήθησαν τους δύσκολους μήνες της γραφειοκρατίας” λένε τα μέλη της ΚοινΣΕπ Hakuna Matata. “Αν αυτό είναι για όλους ένας Γολγοθάς, πόσο μάλλον για πρόσφυγες που δεν έχουν άνεση με τα ελληνικά και δεν έχουν κάποια υποστήριξη από την πολιτεία ως ευάλωτη κοινωνική ομάδα.”

Τις δυνάμεις της ένωσε ακόμα μία ντόπια ομάδα. Η συνεταιριστική επιχείρηση branding & design, WOW, ανήκει σε τρεις νεαρούς Γιαννιώτες που έχουν ως αρχή να αναλαμβάνουν ένα πρότζεκτ τον χρόνο εθελοντικά.

“Όταν θέλουμε να στήσουμε την ταυτότητα μιας επιχείρησης, ρωτάμε τον ιδιοκτήτη, ‘Αν ήταν άνθρωπος, ποιος θα ήταν;’” λέει ο creative director, Δημήτρης Μίλης. “Ο Σόου μας απάντησε αμέσως, ‘Ο Νέλσον Μαντέλα’. Και χτίσαμε πάνω στο πρόταγμα του Μαντέλα, I am because we are.”

Η ιδέα έπαιρνε πια σάρκα και οστά όταν ξαφνικά χτύπησε το τηλέφωνο. Η υγεία του πατέρα του Μπασρί, ενός εκ των δύο εμπνευστών, ήταν πολύ άσχημα και ο άντρας έφυγε εσπευσμένα για το Ιράκ. Τα χαρτιά του έληξαν και εγκλωβίστηκε εκεί. Όσο η ομάδα έδινε έναν νομικό αγώνα για να τον βοηθήσει να επιστρέψει, το Hakuna Matata, τον Δεκέμβριο 2024, άνοιγε τελικά επίσημα τις πόρτες του.

Ο Σερίν Σόου. 

Από τα μαύρα και τη βάρδια στα κοτόπουλα, στο φως της μέρας

O Μπάρα δεν έχει ξαναδουλέψει πρωί στην Ελλάδα. Δεν πήγαινε ποτέ νωρίς το απόγευμα βόλτες στην πόλη. Μόνο τα βράδια έκανε 8ωρη βάρδια για 35 ευρώ σε εργοστάσιο με κοτόπουλα.

Η Ήπειρος κρατά τα σκήπτρα της εγχώριας βιομηχανίας κοτόπουλου με ποσοστό 45%. Οι ντόπιοι αποκαλούν συχνά μεταξύ τους το γιαννιώτικο κοτόπουλο, “πακιστανικό κοτόπουλο”. Από το 2005, στις πτηνοτροφικές μονάδες εργάζονται κυρίως Πακιστανοί. Ενδιαφέρον έχει ότι το 2022 αξιωματούχος της Πρεσβείας του Πακιστάν επισκέφτηκε μεγάλη πτηνοτροφική μονάδα για να επιβλέψει τις συνθήκες εργασίας. Από το 2015, εργάζονται στη βιομηχανία και πολλοί πρόσφυγες από τα καμπ της Ηπείρου. Οι συνθήκες εργασίας, σύμφωνα με έρευνα του Decolonise Hellas, δεν είναι ούτε αξιοπρεπείς ούτε ασφαλείς:

“H εργασία [είναι] ανασφάλιστη, το μεροκάματο κυμαινόμενο [αναλόγως πόσα κοτόπουλα θα πιάσεις στη βάρδιά σου] και ο οποιοσδήποτε προστατευτικός εξοπλισμός είναι ανύπαρκτος”. Οι μετανάστες κυνηγούν τα κοτόπουλα τις περισσότερες φορές χωρίς να έχει προηγηθεί σχετική εκπαίδευση. “Κανένας δεν μου είπε τι πρέπει να κάνω. Μπήκα μέσα και έπρεπε να πιάσω τα κοτόπουλα που έτρεχαν σαν τρελά… Αρπάζεις κοτόπουλα από τον λαιμό χωρίς να τα πνίξεις, και στη συνέχεια τα βάζεις σε κλουβιά…” είναι μία από τις μαρτυρίες που συνέλεξε το Decolonise Hellas. Οι μετανάστες και οι πρόσφυγες δουλεύουν κυρίως νύχτα.

Η μοναδική εναλλακτική εργασία, στην περιοχή της Ηπείρου, είναι η συγκομιδή πορτοκαλιών, ακτινιδίων ή στις ελιές, όπου επίσης οι συνθήκες εργασίες συχνά δεν είναι οι ενδεδειγμένες.

“Στα Γιάννενα υπάρχουν δύο καμπ προσφύγων και τρεις δομές ανηλίκων. Στα 40 λεπτά απόσταση, στη Φιλιππιάδα, υπάρχει ακόμα ένα καμπ. Στην περιοχή ζουν σχεδόν 2.000 πρόσφυγες αλλά δεν είναι πουθενά ορατοί” λέει η ανθρωπολόγος, Σίσσυ Θεοδοσίου. “Μέσα από το Hakuna Matata, αυτοί οι άνθρωποι γίνονται ορατοί για πρώτη φορά. Παύεις να είσαι ο άνθρωπος του βραδιού, ο κρυμμένος που δουλεύει μόνο μαύρα. Επιπλέον, σου προσφέρουν γεύσεις από την κουλτούρα τους και η τοπική κοινωνία θα τους δει για πρώτη φορά και ως ιδιοκτήτες επιχείρησης. Αλλάζει το status.”

Ο Σόου θυμάται μια χαρακτηριστική ιστορία που συνέβη τις πρώτες κιόλας μέρες:

“Ήρθε ένας κύριος και αγόρασε φαγητό. Ήταν τόσο ευχαριστημένος που μου είπε, ‘Θέλω να σου αφήσω 5 ευρώ tips αλλά αν σας τα τρώει το αφεντικό, να μην τα βάλω!”. Τον ευχαρίστησα αλλά δεν του είπα ότι είμαι κι εγώ αφεντικό εδώ. Φοβήθηκα μην πει, “Και πού τα βρήκε ο μαύρος τα λεφτά;”. Προτίμησα να μην χαλάσω τη χαρά που είχαμε νιώσει και οι δύο. Τον μετανάστη τον βλέπουν πάντα σαν εργάτη και δεν πιστεύουν ότι μπορούμε να τα καταφέρουμε.”

Φοβάσαι το ρίσκο της ορατότητας; τον ρωτάω.

“Έχω αποφασίσει ότι δεν θα χαλάσω τη μέρα μου για έναν φασίστα. Θέλω ο μόνος φόβος μου να είναι ο επιχειρηματικός. Άλλωστε, hakuna matata στα σουαχίλι σημαίνει ξέγνοιαστος, χωρίς προβλήματα.”

Ο Μπάρα Αλχατίμπ. 

“Το φαγητό δεν είναι μόνο multiculti lifestyle”

Αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας, ποιοτικά και οικονομικά γεύματα, αλληλεγγύη, πολιτισμική συμφιλίωση και ενίσχυση της τοπικής οικονομίας με το να προμηθεύονται τα υλικά της κουζίνας τους από ντόπιους παραγωγούς – αυτοί είναι οι στόχοι της κοινότητας του Hakuna Matata.

Η ΚοινΣΕπ στοχεύει στο να δώσει εργασία σε μετανάστες και πρόσφυγες βοηθώντας στην ένταξή τους, την οικονομική ανεξαρτησία και στο να πάρουν τελικά την τύχη τους στα χέρια τους.

Και έπονται και άλλες δράσεις προς επίρρωση αυτού του ανθρώπινου πάρε-δώσε:

“Τα ‘Παραμύθια του Κόσμου’ θα είναι μια δράση με διαπολιτισμικά παραμύθια για παιδιά ενώ θα κάνουμε και workshops για τη γεωπολιτική των τροφίμων, τις μορφές παραγωγής, το πώς σφάζονται τα ζώα, κλπ.” λένε τα μέλη του Hakuna Matata. “Το φαγητό δεν είναι μόνο multiculti και lifestyle.”

Πίσω στο μαγαζί, ο Μπάρα ξεκινάει τις ετοιμασίες για τα φαλάφελ και το χούμους. Οι μυρωδιές τού φέρνουν στον νου του τη μητέρα του. Οι γονείς του στην Παλαιστίνη δεν ξέρουν ακόμα τα καλά νέα γιατί στα 10 λεπτά την ημέρα που έχουν ίντερνετ, ο γιος τους θέλει μόνο να μάθει αν είναι όλοι ασφαλείς. Θέλει να μείνει στα Γιάννενα.

Ο Σόου ελπίζει ότι ανοίγουν έναν καινούριο δρόμο συνύπαρξης στη μικρή επαρχιακή πόλη. “Το φαγητό θέλει οι άνθρωποι να είναι κοντά. Για να μυρίσεις, πρέπει να είσαι εκεί με το σώμα σου, για να γευτείς σημαίνει ότι είσαι έτοιμος να δοκιμάσεις κάτι καινούριο.”

Η ιστορία του Hakuna Matata έχει μεταφερθεί σε κόμικ από το Ίδρυμα Χάινριχ Μπελ Θεσσαλονίκη.