To 2014, μια ασθενής της ψυχιάτρου Κάρολ Μπέρμαν, ας την πούμε Άλις, η οποία έκανε φαρμακευτική αγωγή για διπολική διαταραχή, ξεκίνησε να αρνείται να βγαίνει από το σπίτι της μετά από μια μακρά περίοδο φυσιοθεραπείας και αποκατάστασης ενός τραυματισμού στη σπονδυλική στήλη. Κάμια από τις συνηθισμένες διαγνώσεις- κατάθλιψη, αγχώδης διαταραχή ή αγοραφοβία- δε μπορούσαν να εξηγήσουν αυτή την απόσυρσή της, η οποία συνεχίστηκε και αφότου τα φάρμακα είχαν σταθεροποιήσει τη διάθεσή της. Οι ασθενείς που υποφέρουν από τέτοιες ψυχικές παθήσεις συνήθως διατηρούν σε κάποιο μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό την επιθυμία τους να είναι με άλλους, αλλά η Άλις είχει αποκλείσει τον κόσμο από τη ζωή της.

Με αφορμή μια έρευνα κάποιων συναδέλφων της από το πανεπιστήμιο του Σαν Φρανσίσκο, η ψυχίατρος Κάρολ άρχισε να υποπτεύεται ότι αυτό που μπορούσε να εξηγήσει την απόσυρση της Άλις ήταν το λεγόμενο hikikomori, το σύνδρομο της ακραίας κοινωνικής απομόνωσης που αρχικά είχε εντοπιστεί στην Ιαπωνία, όπου νεαροί άντρες- συνήθως- κλείνονταν στο σπίτι αντί να πάνε στο σχολείο ή στη δουλειά. Η συγκεκριμένη μελέτη πρότεινε κάποια κριτήρια, που ακόμα δεν έχουν αναγνωριστεί και εφαρμοστεί πλήρως, προκειμένου ο όρος hikikomori να περιλαμβάνει κάθε άτομο που είναι κλεισμένο στο σπίτι σχεδόν όλη μέρα, κάθε μέρα για τουλάχιστον έξι μήνες, ως αποτελέσμα μιας επίμονης ανάγκης για αποφυγή κοινωνικών αλληλεπιδράσεων. Μετά από 5 χρόνια ψυχοθεραπείας, η Άλις με τη βοήθεια της ψυχιάτρου κατάφερε να βγει έξω από το σπίτι της, μέχρι που ήρθε η πανδημία του κορονοϊού και η Άλις κρύφτηκε πάλι στο οχυρό της.

Η τάση κάποιων εμβολιασμένων ανθρώπων να εξακολουθούν να αποφεύγουν κοινωνικές αλληλεπιδράσεις ειδικά σε περιόδους με σχετικά χαμηλά ιικό φορτίο αποκαλείται το “σύνδρομο της σπηλιάς”. Το hikikomori θεωρείται μια χρόνια ψυχική νόσος που προέρχεται από το φόβο του Άλλου και της αναμέτρησης με τις κοινωνικές προκλήσεις της συνεργασίας, του ανταγωνισμού και της συνύπαρξης, ενώ το σύνδρομο της σπηλιάς, -σύμφωνα με τη ψυχίατρο Κάρολ Μπέρμαν- είναι μια προσωρινή ανικανότητα για επαναπροσαρμογή στις βασικές κοινωνικές μας συνήθειες, όπως το να βλέπουμε φίλους ή να τρώμε σε εστιατόρια. Το επικίνδυνο σημείο είναι όταν δυσλειτουργικές και απομονωτικές συμπεριφορές θεωρούνται αποτέλεσμα του συνδρόμου της σπηλιάς και απότοκο της πανδημικής κρίσης, ενώ στην πραγματικότητα προμηνύουν την αρχή του hikikomori.

To hikikomori έχει αρχίσει πρόσφατα να εμφανίζεται και σε δυτικές χώρες, ενώ πλήθος επιδημιολογικών σχετικών μελετών έχει εκπονηθεί σε χώρες της Ασίας. Μια έρευνα του 2010 δείχνει ότι 1,2% του πληθυσμού της Ιαπωνίας είναι hikikomori, ενώ σύμφωνα με μια μελέτη του 2015 το 2,6% του πληθυσμού του Χονγκ Κονγκ είχε το παραπάνω σύνδρομο.

Αρχικά θεωρήθηκε ως ένα σύνδρομο στενά συνδεδεμένο με την ιαπωνική κουλτούρα και τον τρόπο ζωής. Οι hikikomori κλείνονται στο δωμάτιό τους και απορρίπτουν κάθε αλληλεπίδραση με τον έξω κόσμο όντας βαθιά πεπεισμένοι ότι δεν ανήκουν στην κοινωνία. Σε αυτό αξίζει να προστεθεί και ο πολύ ανταγωνιστικός χαρακτήρας της ιαπωνικής κοινωνίας και η πιεστική ανάγκη για κοινωνική ανέλιξη που έχει κάνει πολλούς νέους απλά να τα παρατήσουν όλα. Λανθασμένα, θεωρείται ότι το σύνδρομο αυτό εμφανίζεται μόνο στην Ιαπωνία. Στην πραγματικότητα, ένας ανησυχητικός αριθμός τέτοιων “κρουσμάτων” έχει καταγραφεί και δημοσιοποιηθεί σε χώρες όπως η Ισπανία, η Νότια Κορεά και η Νιγηρία.

Επιπλέον, υπήρχε και από πρίν ένα στίγμα και ένα ταμπού σχετικά με τους ανθρώπους που υποφέρουν από ψυχικές παθήσεις. Τέτοιου είδους παθήσεις στην ουσία αποτελούν το κοινό μυστικό μιας μεγάλης πλειοψηφίας και είναι σαν τον ελεφάντα στο δωματίο, που όλοι παριστάνουν ότι είναι αόρατος. Για παράδειγμα, πρόσφατη μελέτη του ΕΚΠΑ διαπίστωσε αύξηση έως και 60% στη χρήση αντικαταθλιπτικών και αντιψυχωσικών από το Μάρτιο του 2019 έως το Νοέμβριο του 2021. Οι άνθρωποι που υποφέρουν από τέτοια σύνδρομα έχουν αποσυρθεί από την κοινωνία και έχουν γίνει αόρατοι. Και η πανδημία του κορονοϊού ήρθε και επέτεινε και άλλο την ανάγκη τους για κοινωνική απόσυρση, δικαιολογώντας την κοινωνική απομόνωση και κανονικοποιώντας την.

Δε γνωρίζουμε ακόμα ακριβώς αν το σύνδρομο hikikomori προκύπτει από κοινωνικούς ή ψυχιατρικούς/παθολογικούς παράγοντες, ή από τη συνέργεια και των δύο. Ωστόσο είναι πασιφανές ότι το κοινωνικό-πολιτικό μοντέλο του άκρατου ανταγωνισμού και της λογικής “πατάω επί πτωμάτων”, το οποίο το διαδέχτηκε και το ενίσχυσε η πανδημική κρίση με την προσταγή “Mένουμε σπίτι”, είναι καταλυτικοί παράγοντες για αυτό το σύνδρομο της κοινωνικής απομόνωσης και αποξένωσης, είτε το λέμε hikikomori, είτε σύνδρομο της σπηλιάς, είτε κατάθλιψη και αγοραφοβία, είτε παρενέργεια της πανδημίας.