του Θάνου Καμήλαλη

(όλες οι μαρτυρίες, τα αποσπάσματα και οι φωτογραφίες προέρχονται από την καμπάνια #HumansForUkraine)

Μαρτυρία:

Βρίσκομαι σε μία πραγματική κόλαση καθώς κρύβομαι μαζί με την οικογένειά μου και τη γάτα μας σε ένα διαμέρισμα στο κέντρο του Κιέβου. Κρυβόμαστε στο μπάνιο μας, καθώς είναι το δωμάτιο πιο μακριά από τα παράθυρα. Δεν μπορούμε να πάμε σε υπόγειο καταφύγιο, καθώς η ανάπηρη μητέρα μου δεν μπορεί να μετακινηθεί.

Είναι τυφλή, κλινήρης και ακίνητη. Είναι σαν ένα μεγάλο νεογέννητο μωρό. Κάθε φορά που ακούμε τις σειρήνες των βομβαρδισμών, πηγαίνουμε στο δωμάτιο και την βάζω στη μπανιέρα, με πάνες. Δεν μπορούμε να τη μεταφέρουμε στο καταφύγιο. Ακόμα κι αν το βλήμα έρχεται ακριβώς πάνω μου, θα είμαστε εδώ.

«Όταν ξεκίνησε ο πόλεμος, σκέφτηκα ότι στόχος είναι να βγει η άποψη των πολιτών, της κοινωνίας. Το πώς οι πολίτες βιώνουν αυτό που συμβαίνει. Να αναδείξουμε τις μικρές καθημερινές στιγμές, που είναι και αυτές που δείχνουν τι είναι ο πόλεμος. Συνήθως ακούμε μόνο για τις πολεμικές συγκρούσεις, για τις μάχες στα μέτωπα, για το τι υποστηρίζει η μία πλευρά, τι αναφέρει η άλλη, αλλά χάνουμε το πώς η κοινωνία αλλάζει, ξαφνικά προσπαθεί απλά να επιβιώσει μέσα σε αυτήν την κατάσταση» εξηγεί στο TPP ο Νίκος Παναγιώτου, αναπληρωτής Καθηγητής στο Τμήμα Δημοσιογραφίας του ΑΠΘ και Πρόεδρος του Digital Communication Network (DCN – Δίκτυο Ψηφιακής Επικοινωνίας). Στόχος του Δικτύου, που λειτουργεί από το 2016 με χιλιάδες μέλη παγκοσμίως, όπως εξηγεί, είναι να αναδείξει θέματα που σχετίζονται με θέματα χρήσης των νέων ψηφιακών τεχνολογιών, με σεμινάρια όπως στο θέμα του εγγραματισμού στα ΜΜΕ, την παραπληροφόρηση, έρευνες, εκπαιδεύσεις, συνέδρια και δράσεις.

«Ζητήσαμε από μέλη του DCN, από ανθρώπους που ξέραμε εκεί, που ζουν στην Ουκρανία, είτε παιδιά που σπουδάζουν δημοσιογραφία, είτε και άλλους, να καταγράψουν τις ιστορίες τους και να μας τις στείλουν. Όχι όμως με τη μορφή ανταπόκρισης, οι ιστορίες τους είναι προσωπικές και καμία δεν είναι κατά βάση δημοσιογραφική. Αφήνοντας όμως τους ίδιους να μιλήσουν. Γνωρίζουμε λοιπόν πως η ιστορία προέρχεται από τη “Μαρία, τον Γιάννη κλπ”, που μιλούν για τη ζωή τους, για την προσωπική τους κατάσταση. Όχι για το πολιτικό κομμάτι, τις διεθνείς σχέσεις κλπ. Θέλουμε πράγματα που σχετίζονται με τη ζωή τους, όχι έναν σχολιασμό, ή ένα βίντεο που κυκλοφορεί στα social media» συνεχίζει.

Μαρτυρία:

Είμαι η Yana Rudenko, 23 ετών, ένα από τα θύματα της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία. Γράφω αυτό το email καθισμένη στο μπάνιο, καθώς υπάρχει η απειλή των σειρήνων αεροπορικής επιδρομής. Φοβάμαι κάθε φορά που ακούω τον ήχο της σειρήνας τόσο κοντά και τόσο δυνατά. Πριν από μια ώρα, η μαμά μου έκλαιγε, καθώς δεν μπορούσα να συνδεθώ και μου είπε «σ’ αγαπώ». Η καρδιά μου πάει να σπάσει κάθε φορά που ακούω βόμβες να εκρήγνυνται στην όμορφη ουκρανική γη. Για 7 μέρες έχω κοιμηθεί είτε στο μπάνιο είτε στο υπόγειο. Ακούω τις βόμβες, τον τρομερό ήχο του πολέμου. Εγώ δεν το έχω ξανακούσει. Πόσο τρομακτικό είναι! Πόσο τρομερό είναι να φοβάσαι κάθε ήχο. Με κάθε ήχο τρέχω γρήγορα στο μπάνιο με την ελπίδα να μείνω ασφαλής.

«Στόχος της καμπάνιας είναι να αναδείξει την πλευρά της Κοινωνίας των Πολιτών, που δοκιμάζεται» τονίζει ο Νίκος Παναγιώτου. «Να ειπωθεί ο πόλεμος μέσα από τα μάτια τους. Πάντοτε ακούμε για τον πρόσφυγα που ήρθε στη χώρα μας και δεν ξέρουμε πολλά για την κατάσταση που άφησε πίσω του αυτός ο πρόσφυγας. Είτε είναι από το Κίεβο, είτε από τη Συρία, είτε από οποιοδήποτε μέρος του κόσμου. Δεν ξέρουμε την ιστορία του. Το να τη μάθουμε αλλάζει πάρα πολλά πράγματα στο πως αντιλαμβανόμαστε την κατάσταση. Παράλληλα βλέπουμε έτσι μία αθέατη πλευρά του πολέμου, που δεν καταγράφεται εύκολα. Συνήθως καταγράφονται μόνο τα χτυπήματα, οι βομβαρδισμοί, οι νεκροί. Ή απλά βλέπουμε καραβάνια ανθρώπων. Βλέπουμε αριθμούς, μάζα».

Ο τραγικός απολογισμός της ρωσικής εισβολής ανεβαίνει συνεχώς. Είτε πρόκειται για τα εκατομμύρια των εκτοπισμένων, είτε πρόκειται για τις πολλές εκατοντάδες των επιβεβαιωμένων νεκρών, που σύντομα θα ανέβουν σε χιλιάδες. «Αλλά αυτοί οι αριθμοί είναι άνθρωποι και έχουν ονόματα» συμφωνούμε με τον καθηγητή του ΑΠΘ.

«Στο Προσφυγικό δεν υπήρξαν τέτοιου είδους ημερολόγια, τις μέρες των συγκρούσεων» θυμίζει ο Νίκος Παναγιώτου. «Μόνο μερικά μεγάλα ΜΜΕ είχαν καταγράψει το ταξίδι των προσφύγων στη Μεσόγειο, μιας οικογένειας για παράδειγμα που ξεκίνησε από τη Συρία και κατέληξε στην Ισπανία. Σκεφτήκαμε λοιπόν, να βγάλουμε την εικόνα της κοινωνίας, την ώρα των συγκρούσεων. Ανθρώπους που αγωνίζονται να επιβιώσουν, που είναι στα καταφύγια, που παίρνουν τον δρόμο της προσφυγιάς, που έχουν μαζί τους τα ζώα συντροφιάς, τις γάτες τους σκύλους τους. Οι φωτογραφίες που μας έχουν στείλει και έχουν δημοσιευτεί έχουν ακριβώς αυτό το μήνυμα. Είναι από πολλές διαφορετικές πόλεις και πολλές διαφορετικές σκοπιές. Μας έστειλαν και μία ιστορία μέσα από το τρένο, που ήταν γεμάτο από ανθρώπους που προσπαθούν να φύγουνε»

«Μία άλλη, για παράδειγμα, που εμένα με έχει αγγίξει προσωπικά πολύ, είναι για ένα παιδί που παίζει στο καταφύγιο το “βασίλειο του καταφυγίου”. Μου θύμισε την ταινία “Η Zωή είναι Ωραία” του Μπενίνι, με τον πατέρα που λέει στον γιο του ότι το στρατόπεδο συγκέντρωσης είναι απλά ένα παιχνίδι» προσθέτει.

Η ιστορία που δημοσιεύτηκε στην καμπάνια έχει ως εξής: «Ο ανιψιός μου είναι 5 χρονών. Παίζουμε το “βασίλειο του καταφυγίου” αυτές τις μέρες. Διασκεδάζει το παιχνίδι αλλά ακόμα φοβάται τις σειρήνες. Έχετε προσπαθήσει να εξηγήσετε τι είναι ο πόλεμος σε ένα 5χρονο; 16 παιδιά πέθαναν στα χέρια των ρωσικών δυνάμεων κατοχής. Στοιχηματίζω ότι αυτά τα παιδιά δεν ήξεραν τι είναι πόλεμος. Δεν φοβάμαι να πεθάνω εδώ αλλά τα παιδιά μου αξίζουν να ζήσουν. Κάθε παιδί αξίζει μία ζωή χωρίς φόβο. Σας εκλιπαρούμε να κλείσετε τον ουρανό πάνω από την Ουκρανία, να προστατεύσετε τα παιδιά μας από τον ίδιο τον διάβολο»

Με την προπαγάνδα αυτές τις εβδομάδες να δίνει και να παίρνει, από κάθε πλευρά, τα κρούσματα να είναι πολλά και σημαντικά από κάθε πλευρά και την αλήθεια να είναι το πρώτο πράγμα που πεθαίνει σε έναν πόλεμο, του οποίου όμως η φρίκη είναι εντελώς πραγματική, το ερώτημα τέθηκε εύλογα: Πώς ελέγχεται το υλικό που αποστέλλεται και ανεβαίνει στην καμπάνια. Σε αυτό, ο αναπληρωτής καθηγητής Δημοσιογραφίας στο ΑΠΘ απαντάει πως «πρώτον, προέρχονται από ανθρώπους που ξέρουμε, που ήταν μέσα στο δίκτυο του DCN Global. Είχαμε κάνει πράγματα μαζί, παρακολουθούσαν έρευνες, σεμινάρια. Σε αυτούς απευθυνθήκαμε για να μας στείλουν τις ιστορίες τους, δεν κάναμε κάποιο τυφλό ανοιχτό κάλεσμα. Δεύτερον, είναι ιστορίες ανθρώπινες, δεν έχουν να κάνουν με πολιτική ανάλυση. Είναι εικόνες της καθημερινότητας. Μεταφέρουμε απλά τις ιστορίες απλών ανθρώπων, οι οποίοι δοκιμάζονται και γράφουν τα βιώματά τους».

Ως προς την έντονη δυσπιστία των πολιτών προς κάθε ροή ενημέρωσης, αλλά και τις τακτικές της πολεμικής προπαγάνδας στην εποχή του διαδικτύου, σχολιάζει πως «είναι γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια, το διαδίκτυο έχει γίνει πεδίο ενός πολέμου επικοινωνίας. Στον πόλεμο της Συρίας κυκλοφορούσαν 500.000 video» Υποστηρίζει επίσης ότι «χρειάζονται ρυθμιστικές παρεμβάσεις σε κάθε επίπεδο, αλλά είναι και ευθύνη της κοινωνίας», «Και επίσης» προσθέτει, «δεν μιλάμε μόνο για το facebook κλπ, μιλάμε και για τα messaging apps, ενώ σε αυτόν τον πόλεμο βλέπουμε και τον κυρίαρχο ρόλο του Tik Tok, το οποίο ουσιαστικά είναι συνέχεια του Youtube, μέσα από το οποίο σε μεγάλο βαθμό είχε προωθηθεί η αντιεμβολιαστικη΄προπαγάνδα». Από την άλλη πλευρά, δεν αρνείται την έλλειψη εμπιστοσύνης στα παραδοσιακά ΜΜΕ, ενώ σημειώνει πως «όταν υπάρχει καταιγισμός πληροφοριών, η δυσπιστία προς κάθε πλευρά είναι λογική. Γι αυτό πρέπει να υπάρχει προσεκτική επιλογή και αναζήτηση συγκεκριμένων πηγών ενημέρωσης, αλλά και συγκεκριμένων δημοσιογράφων, που είναι άξιοι εμπιστοσύνης. Η δημοσιογραφία πρέπει να αναγνωριστεί ως δημόσιο λειτούργημα».

Μαρτυρία (απόσπασμα):

Η ζωή μου ήταν γεμάτη με ευκαιρίες και προοπτικές. Αλλά στις 24 Φεβρουαρίου 2022, η ζωή μου άλλαξε για πάντα. Με ξύπνησε στις 5:40 η σειρήνα και διάβασα ένα μήνυμα ότι η Ρωσία είχε ξεκινήσει πόλεμο… Για κάποιο λόγο, το 2022, ήθελα να ζήσω πολύ άπληστα και να κάνω πολλά πράγματα στη ζωή μου για πρώτη φορά: να πάω στη θάλασσα με την κόρη μου, που ξεκινάει το νηπιαγωγείο, να πάω στο Παρίσι.

Δεν πρόκειται να γίνουν αυτά σύντομα. Φύγαμε βιαστικά από το υπέροχο σπίτι μας το πρωί της 25ης Φεβρουαρίου 2022, υπό τους ήχους των βομβών, φορτώνοντας γρήγορα τυχαία πράγματα σε σακούλες και πηγαίνοντας στη Δυτική Ουκρανία χωρίς σχέδιο, χωρίς μέρος να μείνουμε. Η απόφαση της αποχώρησης πάρθηκε σε 10 λεπτά. Οδηγήσαμε όλη τη νύχτα και προσευχηθήκαμε να υπάρχει αρκετή βενζίνη για να τα καταφέρουμε… Δεν ήμασταν οι μόνοι που κάναμε αυτό το τρελό ταξίδι. Η φίλη μου θήλαζε το μωρό ενώ οδηγούσε για 15 ώρες στον δρόμο, καθώς το μωρό έκλαιγε. Κοιτάζοντας πίσω καταλαβαίνω ότι αυτή η απόφαση ήταν σωστή. Υπάρχουν οδομαχίες στο Κίεβο, οι άνθρωποι περνούν τις νύχτες τους στα καταφύγια, σε μπανιέρες στα σπίτια τους. Δεν είμαστε στο υπόγειο – δόξα τω Θεώ μένουμε όλοι μαζί, σε σχετική ασφάλεια. Μας έχουν κλέψει τη δυνατότητα να ζούμε, αλλά όχι τη ζωή μας. Αυτό το κενό θα φύγει σιγά σιγά, αλλά πρέπει να δώσουμε στον εαυτό μας τον χρόνο και την ευκαιρία να συνειδητοποιήσει αυτό που συνέβη. Η καμένη γη μέσα μας σταδιακά θα ζωντανέψει, θα εμφανιστούν βλαστοί νέων νοημάτων. Η θλίψη για το χαμένο παρελθόν, η αποδοχή του αναπόφευκτου γι αυτό που ήδη συνέβη, δεν πρέπει να λυγίσει τη δύναμη του πνεύματος. Το να παραμείνουμε άθραυστοι είναι σημαντικό τώρα.

«Να αναδείξουμε την πλευρά της κοινωνίας, η οποία δοκιμάζεται» επαναλαμβάνει ο Νίκος Παναγιώτου. Η δοκιμασία μάλιστα, θα κρατήσει χρόνια. Θα συνεχίζεται και όταν η Ουκρανία δεν θα είναι πρώτο θέμα στα διεθνή ΜΜΕ, θα συνεχιστεί ακόμα κι όταν τα όπλα επιτέλους σιγήσουν. «Θα ήθελα όλο αυτό να παραμείνει και να συνεχιστεί, ως ένα ημερολόγιο καταγραφής και του πολέμου αλλά και – ελπίζω – της ανοικοδόμησης. Να παρακολουθήσουμε δηλαδή τα ίδια άτομα για να δούμε πώς είναι η επόμενη μέρα. Θα μπορούσαμε, όταν θα μειωθεί το ενδιαφέρον, να το σταματήσουμε, αλλά εγώ επιμένω ότι αυτό το διαδικτυακό ημερολόγιο θα πρέπει να συνεχιστεί, να συνεχίσουμε να καταγράφουμε».

Μαρτυρία

Στα όρια ανθρωπιστικής κρίσης. Δεν υπάρχει παράδοση φαγητού, ιατρικού υλικού και καυσίμων. Το νοσοκομείο επλήγη από πυρά και είναι εκτός λειτουργίας. Τα ATMs δεν λειτουργούν. Στη φωτογραφία, η ουρά για καθαρό νερό.

Μαρτυρία (απόσπασμα)

Στις 27 Φεβρουαρίου, η ουρά των αυτοκινήτων εκτεινόταν για περισσότερα από 5 χιλιόμετρα (αριθμός που άκουσα) και συνέχιζε να αυξάνεται. Η ουρά των πεζών κινούνταν αργά, αλλά κινούνταν. Όπου δεν ήταν δυνατό να φτάσει κανείς με το αυτοκίνητο, ερχόταν λεωφορείο.

Η κόρη μου, η Βλάντα, εξακολουθεί να πιστεύει ότι αυτές είναι «οι διακοπές με την μαμά». Είναι ζωηρή και περίεργη. Εμένα με κυριεύει η ανησυχία. Τα λόγια της γιαγιάς μου για τον πρώτο της πόλεμο ηχούν στα αυτιά μου: «Ήταν το πιο σημαντικό να μείνουμε μαζί, να μην χωριστούμε. Οι οικογένειες χάθηκαν αλλιώς…»

Αποχαιρετώ τον άντρα μου, χωρίς να ξέρω πότε θα ξαναδούμε ο ένας τον άλλον.

Το λεωφορείο είναι γεμάτο. Ένας εθελοντής, σαν να παίζει Tetris, τακτοποιεί αποσκευές και βοηθά τους επιβάτες.

Η ουρά των ανθρώπων που προσπαθούν να περάσουν τα σύνορα με τα πόδια μεγαλώνει, αλλά κινείται, κάτι που δημιουργεί λιγοστή αισιοδοξία. Στα τραπέζια δίπλα στην ουρά σερβίρονται σάντουιτς, μπογκράτς (ουγγρικό μοσχάρι και πιπεριά στιφάδο) και μπορς μαγειρεύονται σε καζάνια, μοιράζονται τηγανίτες με μαρμελάδα, καθώς και μήλα, μπισκότα, γιαούρτι και ζεστό τσάι. Το φαγητό είναι άφθονο.

Ωστόσο, δεν υπάρχει καμία δημόσια τουαλέτα. Δεν υπάρχει πουθενά να καθίσεις να ξεκουραστείς. Ενώ η ουρά κινείται, ο κόσμος είναι πολύς και αναμένονται καθυστερήσεις. Πολλές μητέρες αναγκάζονται να αλλάξουν πάνες σε ξύλινες παλέτες ή να ξεκουραστούν σε αυτές, εάν το παιδί αποκοιμηθεί στην αγκαλιά τους.

Η κόρη μου άπλωσε τα παιχνίδια της και έφτιαξε μια παιδική γωνιά. Έκανε βόλτα με μία φίλη της με το σκούτερ, έβγαλε τα παιχνίδια από το σακίδιό της κι ένα σημείωμα με τις επαφές των γονιών της.

«Αυτό είναι αν χαθώ», εξηγεί η Βλάντα στο κορίτσι και της λέει για τις μαράκες (μουσικό όργανο στην Καραϊβική).