Του Γαβριήλ Σακελλαρίδη, Διευθυντή του Ελληνικού Τμήματος της Διεθνούς Αμνηστίας
Η σύλληψη της από τις ιταλικές αρχές και η άσκηση κατηγοριών εις βάρος της που επισύρουν μακροχρόνιες ποινές συμπυκνώνουν με τον πιο εκκωφαντικό τρόπο τις δύο όψεις του προσφυγικού δράματος.
Από την μία, η αγωνία των ανθρώπων να μεταναστεύσουν για να διασφαλίσουν ζωή με ασφάλεια και αξιοπρέπεια για τους ίδιους/-ες και τις οικογένειές τους, μια αγωνία που στα μάτια ενός Ευρωπαίου δεν γίνεται εύκολα αντιληπτή. Ο πόλεμος, οι φυλετικές συγκρούσεις, η φτώχεια και η εξαθλίωση είναι μεταξύ των αιτιών που αναγκάζουν τους ανθρώπους να εγκαταλείπουν τις εστίες τους, να περπατάνε χιλιάδες χιλιόμετρα μέσα από αφιλόξενα εδάφη και να στοιβάζονται σε «κάτι σαν» πλοία για να ανοιχτούν στην κεντρική Μεσόγειο, γνωρίζοντας ότι οι πιθανότητες επιβίωσής τους είναι μετρημένες. Πάντως περισσότερες από το αν έμεναν πίσω.
Η άλλη όψη είναι η (αντί)μεταναστευτική πολιτική της ιταλικής κυβέρνησης, που στην πραγματικότητα αποτελεί την ακραία και με κυνικό τρόπο εφαρμογή της (αντί)μεταναστευτικής πολιτικής της Ε.Ε. Ποια είναι αυτή; Κρατάμε τους πρόσφυγες έξω από την πόρτα μας, κατά προτίμηση στην αυλή των γειτόνων μας, χρηματοδοτούμε τους γείτονες αυτούς, παρόλο που καταγεγραμμένα παραβιάζουν τα δικαιώματα των προσφύγων με κάθε δυνατό τρόπο, και σηκώνουμε τα χέρια ψηλά προσποιούμενοι ότι κάνουμε ό,τι περνάει από το χέρι μας για να βοηθήσουμε τους πρόσφυγες, ακόμα και αν στην πραγματικότητα κάνουμε ακριβώς το αντίθετο.
Υπάρχει και η τρίτη όψη όμως, αυτή που παλεύει να διαπεράσει το σκοτάδι και να φωτίσει την Ευρώπη με κάποια ψήγματα ελπίδας για το ότι το μέλλον που οικοδομείται δεν μπορεί να είναι τόσο ζοφερό. Και εκεί είναι που έρχεται η εικόνα της Carola, που επιλέγει να αφήσει την ασφάλεια του καναπέ της, εν γνώσει των κινδύνων που διατρέχει, αφιερώνοντας τη ζωή της κάνοντας κάτι που η Ε.Ε. έχει επιλέξει να σταματήσει: να σώζει ζωές ανθρώπων μέσα στα κύματα και τα ναυάγια της Μεσογείου.
Ας δούμε όμως κάποιος βασικούς άξονες που σκιαγραφούν καλύτερα την υπόθεση της Carola (και της κάθε Carola).
- Η Ε.Ε. όλο και περισσότερο, αποσύρεται από επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης στην κεντρική Μεσόγειο και μετακυλύει την ευθύνη της στην ακτοφυλακή της Λιβύης. Γιατί το κάνει αυτό; Σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, τα άτομα που διατρέχουν κίνδυνο στη θάλασσα πρέπει να διασώζονται και να μεταφέρονται σε μια χώρα όπου τα δικαιώματά τους θα προστατεύονται και θα τους προσφέρεται πραγματική ευκαιρία να ζητήσουν άσυλο.
Μέχρι πρόσφατα αυτό σήμαινε ότι κάποιος/α που διασώθηκε στην κεντρική Μεσόγειο κατά τη διαδρομή από τη Λιβύη θα έπρεπε να μεταφερθεί στην Ευρώπη, καθώς η επιστροφή του/της στη Λιβύη θα τον/την καταδίκαζε σε κίνδυνο αυθαίρετης κράτησης και βασανιστηρίων. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις να βρεθούν αντιμέτωπες με ένα δίλημμα: αφενός ήθελαν να εμποδίσουν τη μετανάστευση στην κεντρική Μεσόγειο, καθώς δεν θέλουν οι άνθρωποι να μετακινούνται προς την Ευρώπη, αφετέρου δεν μπορούσαν να επιστρέψουν τους ανθρώπους στη Λιβύη χωρίς να παραβιάσουν τον νόμο. Έτσι, εφηύραν ένα τρόπο προκειμένου να παρακάμψουν τον νόμο αυτόν: άρχισαν να υποστηρίζουν το λιβυκό Λιμενικό ώστε να παραλαμβάνει τους ανθρώπους από τη θάλασσα και να τους επιστρέφει στη Λιβύη. Προκειμένου να καταστεί αυτό δυνατό, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις βοήθησαν με πολλούς τρόπους το λιβυκό λιμενικό, μεταξύ άλλων με δωρεές σκαφών, εκπαιδευτικά συνεργεία, βοήθεια στον σχεδιασμό και τον συντονισμό και – το σημαντικότερο όλων – τους παρείχαν βοήθεια ώστε να κάνουν όλες τις απαραίτητες ενέργειες, με απώτερο σκοπό να δημιουργηθεί η «περιφέρεια έρευνας και διάσωσης» της Λιβύης στην κεντρική Μεσόγειο.
- Ο Σαλβίνι, ο Όρμπαν και οι συνοδοιπόροι τους διατυπώνουν μία άποψη, χωρίς τους περιορισμούς της πολιτικής ορθότητας, που όμως εμφιλοχωρεί στο εσωτερικό πολλών κυβερνήσεων στην Ευρώπη, αλλά και στην ίδια την Ε.Ε. Σύμφωνα με αυτή την αντίληψη, η έμπρακτη αλληλεγγύη και οι επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης αποτελούν παράγοντα προσέλκυσης μεγαλύτερων προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών, αφού βελτιώνουν τις συνθήκες ταξιδιών, τα καθιστούν πιο ασφαλή, ενώ και η διαβίωση μεταναστών/ριών και προσφύγων γίνεται πιο αξιοπρεπής όταν πατάνε το πόδι τους στη στεριά. Λειτουργεί δηλαδή ως δίχτυ ασφαλείας για τους κατατρεγμένους, που αυξάνει τις πιθανότητες επιβίωσης από τα νερά της Μεσογείου και του Αιγαίου, κάτι που δημιουργεί κίνητρο για μεγαλύτερες ροές. Και αυτό είναι «πρόβλημα»… Είναι δηλαδή η άλλη πλευρά του νομίσματος, στο δόγμα «να τους κάνουμε τον βίο αβίωτο για να το μαθαίνουν και οι συμπατριώτες τους και να μην έρχονται προς τα εδώ».
- Η δαιμονοποίηση των οργανώσεων αλληλεγγύης και η διασπορά ψευδών ειδήσεων γύρω από αυτές και τον ρόλο τους, λειτουργεί στο πλαίσιο της κατασκευής μίας «πέμπτης φάλαγγας» αδιόρατων εχθρών που επιβουλεύονται την καθαρότητα του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Ένα τέτοιο αφήγημα μπορεί να μην έχει βάση, εξάπτει όμως το φαντασιακό ευρύτερων ακροατηρίων, δίνοντας πατήματα σε κυβερνήσεις που βασίζονται στην εκμετάλλευση του «φόβου του διαφορετικού» να εφαρμόζουν μία πολιτική επιθετική σε κάθε έννοια ανθρώπινων δικαιωμάτων.
Η υπόθεση της Carola και του πλοίου Sea Watch 3 είναι εμβληματική, αλλά δυστυχώς δεν είναι η μόνη. Η ευρύτατη κινητοποίηση, που ήδη συγκροτήθηκε, για την άμεση απελευθέρωσή της και την απόσυρση όλων των κατηγοριών εις βάρος της, είναι από αυτές που αποδεικνύουν ότι τα αντανακλαστικά όχι μόνο δεν χάνονται μέσα στο βαθύ σκοτάδι, αλλά αντιθέτως ενισχύονται. Η δίωξη της Carola, είναι δίωξη όλου του κινήματος αλληλεγγύης: δεν πρόκειται να μείνει μόνη σε αυτή τη μάχη. Θα είμαστε μαζί της μέχρι το τέλος, για τη νίκη της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και της αλληλεγγύης.