Το κόμμα του 40χρονου Αντρέ Βεντούρα, του νέου άστρου της Ευρωπαϊκής ακροδεξιάς λέγεται Τσέγκα (Chega) με κεφαλαία θαυμαστικό. Γράφεται «CHEGA!», δηλαδή «Φτάνει!» ή «ως εδώ!» με κεφαλαία δανεικά από τα κοινωνικά δίκτυα και θαυμαστικό παρμένο λες από τους τίτλους των φτηνών φυλλάδων, τοποθετημένο οριζόντια ώστε να υπογραμμίζει τη λέξη. Είναι ένα νέο κόμμα, πέρασε στις σχετικές επίσημες λίστες μόλις το 2019, κέρδισε το 1% των ψήφων και μια έδρα στις εκλογές εκείνης της χρονιάς. Συνέχισε την πορεία του μέσα στο πολιτικό ναρκοπέδιο της πανδημίας και της κλιμακούμενης οικονομικής κρίσης και σήμερα, σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις, αναμένεται να ξεπεράσει το 7% (κάποιες το παρουσιάζουν και στο 9%), κάνοντάς το το τρίτο μεγαλύτερο κόμμα της χώρας, στις αυριανές πρόωρες εκλογές*.
H ίδια η παρουσία ενός ακροδεξιού κόμματος στην Πορτογαλία αποτελεί έκπληξη. Η χώρα της «Επανάστασης των γαρυφάλλων» υπήρξε αντικείμενο μελετών για χρόνια ακριβώς γιατί δεν υπήρχαν στο κοινοβούλιό της ακροδεξιοί, γιατί μετά την πτώση της πολύχρονης ακροδεξιάς χούντας δεν είχε εμφανιστεί τέτοιο μόρφωμα στα πολιτικά πράγματα. Τίποτε σημαντικό δεν είχε υπάρξει στα δεξιά της παραδοσιακής αστοδημοκρατικής δεξιάς του Λαϊκού Κόμματος επί κάτι λιγότερο από μισό αιώνα, όσο η μνήμη της δικτατορίας, των φρικαλεοτήτων και ακροτήτων της, ήταν ζωντανή. Οι μόνες εκφάνσεις της ακροδεξιάς ήταν φασιστικές/ νεοναζιστικές και βίαιες, δολοφονικές, προερχόμενες κυρίως από το στρατό και υποστηριζόμενες από τα γειτονικά φρανκικά στοιχεία, συνδεδεμένες με το οργανωμένο έγκλημα, και ποτέ δεν είχαν λαϊκή υποστήριξη. Οι εκλογικές προσπάθειες τέτοιων δυνάμεων δεν έφτασαν καν το μισό τοις εκατό.
Αυτό, μέχρι το 2019 και την CHEGA!, με ρίζες όμως που ανάγονται στο 2011 και την έλευση της τρόικας στην Πορτογαλία, που έφερε τις γνωστές περικοπές σε μισθούς και συντάξεις με παράλληλη αύξηση της φορολογίας, οδήγησε εκατοντάδες χιλιάδες οικογένειες κάτω από το όριο της φτώχειας και την ανεργία πάνω από 15%, όπως και σε ένα τεράστιο κύμα μετανάστευσης (brain drain) με περισσότερο από μισό εκατομμύριο νεομετανάστες, σε μια χώρα δέκα εκατομμυρίων και διέσπασε τα παραδοσιακά κόμματα της χώρας. Εκεί, σε εκείνη την περίοδο – ακριβώς όπως και στην Ελλάδα – ξεκινά η ριζοσπαστικοποίηση της δεξιάς και μπαίνουν οι βάσεις για την εμφάνιση και άνοδο της ακροδεξιάς στην Πορτογαλία.
Ο Αντρέ Βεντούρα, ο ηγέτης και πρόσωπο της CHEGA! προέρχεται από τα σπλάχνα της παραδοσιακής δεξιάς – η πορεία του θυμίζει την πορεία Καρατζαφέρη στα καθ’ ημάς. Δήμαρχος μεγάλου προαστίου στην ευρύτερη περιοχή της Λισαβώνας, που ως τότε ήταν παραδοσιακά στα χέρια των κομμουνιστών, κυρίαρχος των τηλεοπτικών παραθύρων ως υποστηρικτής της Μπενφίκα, με γλώσσα γηπεδική και πολιτικά ακραία, πέρασε από κει στα παράθυρα ως «εκπρόσωπος» των «πολιτών που επιθυμούν τάξη και ασφάλεια», ιδιαίτερα επιθετικός κατά των Ρομά και των προσφύγων, που τους συνέδεε με την εγκληματικότητα μονίμως, οπαδός της θανατικής ποινής, του χημικού ευνουχισμού των βιαστών και του «όταν λέμε ισόβια εννοούμε ισόβια», είχε ως μόνιμη απάντηση στο «τώρα τι να κάνουμε» το «περισσότερη αστυνομία, περισσότερες κάμερες», περισσότερος φόβος – η άνοδος της ισχύος και επιρροής του σε αστυνομία και στρατό αρχίζει να γίνεται όλο και πιο ορατή και όλο και πιο μεγάλη.
Η σύγκρουσή του με την παραδοσιακή αστοδημοκρατική δεξιά ήταν αναμενόμενη, όσο εκείνος προχωρούσε και εξέφραζε ανοικτά πιο ακραίες θέσεις, όσο ο λόγος του θυμίζει όλο και πιο πολύ Μπολσονάρου και Ορμπαν.
Από το 2018 οι δρόμοι της παραδοσιακής δεξιάς και του Αντρέ Βεντούρα χωρίζουν, όταν εκείνος ανακοινώνει τη δημιουργία του CHEGA!, που επισήμως καταχωρείται στα κόμματα της χώρας που μπορούν να μετέχουν σε εκλογές το 2019. Επιλέγει τότε ως νο2 του, μάλιστα, τον πρώην ηγέτη φασιστικών φοιτητικών οργανώσεων και υποστηρικτή της δικτατορίας, Ντιόγο Πατσέκο δε Αμορίμ, ανοίγοντας ακόμη περισσότερο την ψαλίδα με την παραδοσιακή δεξιά μιας χώρας που έχει πληρώσει βαρύτατο φόρο στις χούντες.
Η πρώτη άνοδος της ακροδεξιάς καταγράφεται τότε, στις Ευρωεκλογές, όταν η CHEGA! ηγείται ακροδεξιού συνασπισμού, ο οποίος λαμβάνει περίπου 1,5% των ψήφων, περίπου 50.000 ψηφοδέλτια. Σήμερα ανήκει στην ακροδεξιά πτέρυγα του Ευρωκοινοβουλίου, Ταυτότητα Και Δημοκρατία, και ο Βεντούρα πίνει συχνά καφέ με το Σαλβίνι και την Λεπέν, η οποία μάλιστα εμφανίστηκε στο πλευρό του προεκλογικώς φέτος, για να τον ενισχύσει.
Η CHEGA! κατεβαίνει μόνη της στις εθνικές εκλογές του ίδιου έτους και κερδίζει 67.826 ψήφους, που μπορεί να αντιπροσωπεύουν τότε το 1,3% αλλά σε καθαρούς αριθμούς καταγράφουν την ενίσχυσή της κατά 20%+, ποσοστό που συνοδεύεται από μία έδρα στο κοινοβούλιο. Ο λόγος του Βεντούρα γίνεται όλο και πιο ακραίος από κει και ύστερα – μέχρι σήμερα έχει τιμωρηθεί (ελαφρά) για ρατσιστικό λόγο τρεις φορές. Κανένα πρόσχημα, πια. Έφτασε μέχρι το σημείο να πει πως «του έχει αναθέσει ο Θεός» να ξαναφέρει την Πορτογαλία στην παλιά της αίγλη, αυτή της Αποικιοκρατίας και του φασιστικού Νέου Κράτους (Estado Novo). Παράλληλα, το κόμμα χρησιμοποιεί τα κοινωνικά δίκτυα με ιδιαίτερα ευφυή και παρεμβαστικό τρόπο, ως βασικό προπαγανδιστικό εργαλείο, στην υπηρεσία των ακραίων θέσεων, των fake news και των θεωριών συνομωσίας.
Στις προεδρικές εκλογές του 2021 ο Βεντούρα έρχεται τρίτος με 11,9% της ψήφου (ο εκλεγείς ντε Σούζα έλαβε 60%+, ο υποψήφιος του ΚΚ έλαβε 4,32%), με ένα μέρος των ψηφοφόρων του να έρχονται από την αριστερά κατ’ ευθείαν στην CHEGA!. Ένα από τα συνθήματά της έρχεται κατευθείαν από την χούντα του Σαλάζάρ, χωρίς να ενοχλείται κανείς: Θεός, Πατρίδα, Οικογένεια, Εργασία (έχουν προσθέσει το Εργασία στο τέλος του παραδοσιακού χουντικού συνθήματος).
Σήμερα, οι δημοσκοπήσεις δείχνουν την CHEGA! Να κερδίζει άνω του 7% στις αυριανές εκλογές. Το κόμμα των ακροδεξιών εμφανίζεται πλέον ως επίσημος συνομιλητής των κομμάτων εξουσίας και πιθανώς και μέτοχος σε κυβέρνηση συνεργασίας, αν χρειαστεί. Η προεκλογική του εκστρατεία είναι εκστρατεία μίσους κατά των μειονοτήτων, με πρώτους τους Ρομά που «εκμεταλλεύονται τις κρατικές παροχές», οι οποίες «θα έπρεπε να πηγαίνουν μόνο σε όσους τις αξίζουν», ότι κι αν σημαίνει αυτό, και εκστρατεία καταγγελίας της διαφθοράς, από τη βάση ως τις Βρυξέλλες. Οι αναλυτές βλεπουν στην άνοδό της την «οργή και αηδία» που νοιώθει ένα μεγάλο κομμάτι του λαού, ειδικά το φτωχοποιημένο, για την καθεστυικία ελίτ, την οικογενειοκρατία και την απώλεια των ελευθεριών που έφερε η πανδημία.
Εκείνο στο οποίο ο Βεντούρα έχει δίκηο, κι αναφέρει συχνά προεκλογικά, είναι πως αποτελεί μονόδρομο για μιαν δεξιά κυβέρνηση. «Χωρίς τη συμμετοχή μας η δεξιά δεν μπορεί να κάνει κυβέρνηση» αναφέρει, και έχει δίκηο. Μπορεί η παραδοσιακή δεξιά σήμερα να λέει πως «δεν υπάρχει περίπτωση συνεργασίας» με το ακροδεξιό μόρφωμα, όμως δεν θα μπορούσε να κάνει κι αλλοιώς προεκλογικά, αν θέλει να συγκρατήσει τις δυνάμεις της. Το μετά τις εκλογές σκηνικό είναι βέβαιο πως θα είναι πολύ πιο πραγματιστικό, και ο Βεντούρα πολύ πιθανά ο συνομιλητής της. Ακόμη και αν ο σημερινός, σοσιαλιστής, πρωθυπουργός, Αντόνιο Κόστα, μπορέσει να κρατήσει τις (αριστερές) συμμαχίες του – αποκλείεται να σχηματίσει κυβέρνηση μόνος του, αφού στις δημοσκοπήσεις με το ζόρι αγγίζει το 38% και η αυτονομία απαιτεί άνω του 41%- , η οργάνωση της δεξιάς αντιπολίτευσης θα χρειαστεί τη συνεργασία με την CHEGA!.
*Οι πρόωρες εκλογές είναι αποτέλεσμα της άρνησης τόσο των Κομμουνιστών (ΚΚΠ) όσο και του Αριστερού Μπλοκ να ψηφίσουν τον προϋπολογισμό της κυβέρνησης Κόστα, διότι προχώρησε σε περαιτέρω φιλελευθεροποίηση της αγοράς και διότι θεώρησαν πολύ χαμηλά τα ποσά που διατίθενται για τη δημόσια υγεία, εν μέσω πανδημίας. Οι δύο αριστερές δυνάμεις του κοινοβουλίου, που παραδοσιακά λαμβάνουν περίπου το 10%- 11% των ψήφων συνολικά, θεωρούν ότι ο Κόστα μετακινείται προς τα δεξιά.