Συζητώντας με τον κ. Λαϊνά θέλησα να εστιάσουμε λιγότερο στους ταχύτατα αυξανόμενους αριθμούς των ανθρώπων που αντιμετωπίζουν εξάρτηση στον τζόγο και να σταθούμε στην βιωμένη εμπειρία, στο σώμα, τα συναισθήματα, τις σκέψεις, μέχρι τις διαπροσωπικές σχέσεις και τους παράγοντες-«κλειδιά» για την ανάκαμψη τους.
Οι εξαρτημένοι «τζογαδόροι» μπορεί να πλήξουν γνωστούς και σημαντικούς άλλους, αλλά κυρίως τους εαυτούς τους
Όσον αφορά τις ψυχολογικές συνέπειες, ο κ. Λαϊνάς μιλά για «ενοχές, ντροπή, αγωνία, τρομερό άγχος». Χαρακτηριστικό στοιχείο της τεράστιας επίπτωσης στην ψυχολογία του εξαρτημένου ατόμου είναι ότι ο τζόγος σχετίζεται με αυτοκτονικό ιδεασμό, απόπειρες αυτοκτονίας και «επιτυχημένα» περιστατικά αυτοκτονιών σε πολλαπλάσια ποσοστά απ’ ότι στο γενικό πληθυσμό. Οι συνέπειες στις διαπροσωπικές σχέσεις των ατόμων αυτών, είναι πολύ σοβαρές» τονίζει ο ψυχολόγος και εξηγεί: «Γιατί ένας άνθρωπος για να υπηρετήσει τον εθισμό του, πολλές φορές, ίσως τις περισσότερες, αναγκάζεται να χρησιμοποιεί και να χειρίζεται τις σχέσεις του, να καταφεύγει σε ψέματα».
Βαρύτατες είναι και οι συνέπειες σε κοινωνικό επίπεδο λόγω της οικονομικής ανέχειας που μπορεί να οδηγηθεί το άτομο, του στιγματισμού του, της ανεργίας, η και της παραβατικότητας, στην οποία συχνά ωθείται. «Γιατί δυστυχώς γνωρίζουμε από την έρευνα, αλλά και εμπειρικά, ότι οι άνθρωποι που έχουν προβλήματα εθισμού στον τζόγο είναι πολύ συχνό να παραβατούν για να βρουν χρήματα για να υπηρετήσουν τον εθισμό του στον τζόγο» λέει ο κ. Λαϊνας και καταλήγει: «Ένας άνθρωπος που ασχολείται με τον τζόγο λοιπόν, πλήττει πάρα πολύ τον εαυτό του, αλλά πλήττει και τους γύρω του, τους σημαντικούς άλλους, αλλά μπορεί να πλήξει και ανθρώπους που να μην είναι πολύ κοντά του, αλλά να συνεργάζονται μαζί του».
Το μοίρασμα της εμπειρίας, η αλληλεγγύη και η αλληλοϋποστήριξη μεταξύ ανθρώπων με κοινά προβλήματα είναι ο πρώτος φάρος ελπίδας για την απεξάρτηση
Η διάκριση ανάμεσα στην «ατομική» προσέγγιση και την συλλογική, κοινωνική προσέγγιση είναι – και σε αυτό το θέμα – κομβική. Οι στοιχηματικές εταιρείες που κερδοσκοπούν αχαλίνωτα πάνω στον πόνο και την απελπισία των ανθρώπων που παλεύουν να ρεφάρουν τις χαμένες τους οικονομίες, προτείνουν να «παίξεις υπεύθυνα», ρίχνοντας την ευθύνη αποκλειστικά στο άτομο. «Αν εξαρτήθηκες από τις σκόπιμα εξαρτητικές μηχανές που σου πλασάρουμε ανελλιπώς, “sounds like your problem”, δεν ήσουν υπευθυνός», λογική που φυσικά υπονοεί ότι και ο απεγκλωβισμός είναι ατομική ευθύνη του ατόμου. Από την άλλη, ο κ. Λαϊνάς συνδέει το φαινόμενο της ραγδαίας αύξησης των ανθρώπων που εθίζονται στο τζογάρισμα με την οικονομική κρίση, την ταξικότητα, την αβεβαιότητα και την ευαλωτότητα.
Ο ειδικός έκανε λόγο για «ένα πρόβλημα σοβαρό, δημόσιας υγείας». Σύμφωνα με τις πιο προοδευτικές αντιλήψεις στην επιστήμη της ψυχιατρικής και της ψυχολογίας στην κοινωνική πολιτική το πρόβλημα στον τζόγο αντιμετωπίζεται κοινωνικό πρόβλημα. «Άλλωστε πώς θα μπορούσαμε να μιλάμε για ατομικό πρόβλημα όταν αυτό έχει υπερ. πολλαπλασιαστεί τα τελευταία χρόνια;» διερωτάται εύλογα. «Η προσέγγιση ενός ανθρώπου με πρόβλημα εξάρτησης είναι σίγουρα μία προσέγγιση που οφείλει να σέβεται τον άνθρωπο, να διαχωρίζει τον άνθρωπο από την συμπεριφορά» τονίζει και εξηγεί πως «το γεγονός ότι ένας άνθρωπος έχει πρόβλημα εθισμού δεν είναι χειρότερος από εμάς συνολικά σαν άνθρωπος».
Σχετικά με την διαδικασία της απεξάρτησης, ο κ. Λαϊνας ξεκαθαρίζει ότι «η ανθρωποκεντρική προσέγγιση με σεβασμό στην ανθρώπινη ύπαρξη και με προσπάθεια να δοθεί ελπίδα στον άνθρωπο και προοπτική είναι η αρχή». Η ελπίδα αυτή, όπως εξηγεί, ο ψυχολόγος έρχεται σε μεγάλο βαθμό από τη συνύπαρξη, την αλληλεγγύη και την αλληλοκατανόηση μεταξύ εξαρτημένων. Το μοίρασμα της εμπειρίας γίνεται μοχλός αλληλοϋποστήριξης που ενδυναμώνει τα εξαρτημένα άτομα να αντιμετωπίσουν τον εθισμό τους, αποδεικνύοντας για ακόμα μια φορά τη σημασία της κοινότητας, που το νεοφιλελεύθερο σύστημα ατομισμού προσπαθεί με κάθε τρόπο να μας στερήσει.
«Στα δικά μας προγράμματα τουλάχιστον, πολύ σημαντικό ρόλο παίζουν οι ομότιμοι, οι άνθρωποι που έχουν παρόμοια προβλήματα και έχουν πάει λίγο καλύτερα και είναι πιο μπροστά, εξού και όρος, αυτοβοήθεια, αλληλοβοήθεια. Έτσι εμείς έχουμε μια λογική ότι αυτή είναι η πιο ελπιδοφόρα και ιστορικά τεκμηριωμένη πρόταση» λέει ο κ. Λαϊνάς. Πέρα από κάποια πρώτα βήματα που είναι σημαντικά για την απεξάρτηση του ατόμου, όπως το κίνητρο για αλλαγή, η παραδοχή του προβλήματος, η συνέπεια και η συστηματικότητα, ο ειδικός αναδεικνύει κι έναν ακόμα πολύ ενδιαφέροντα παράγοντα. Μιλά για την αναμέτρησή του με ένα άλλο αξιακό σύστημα. «Πολλές φορές δηλαδή το εύκολο, το γρήγορο, το άμεσο που μας μαθαίνει η νεοφιλελεύθερη συνθήκη, το εγώ να επικρατήσει έναντι των άλλων, φαίνεται ότι είναι οι παράγοντες που οδηγούν στη χρήση. Άρα με αυτά θα πρέπει ο άνθρωπος αυτός να έρθει αντιμέτωπος» εξηγεί.
Μέσα στα χρόνια εμπειρίας του έχει συναντήσει πολλά παραδείγματα ανθρώπων με πολύ μεγάλες ζημιές, που όταν οι ίδιοι βρήκαν στηρίγματα στον εαυτό τους και τους γύρω τους, άλλαξαν και επαναπροσδιόρισαν κάποιες αξίες, κάποιους προσανατολισμούς στη ζωή. Υιοθετώντας των όρο «ανάκαμψη» έναντι του «ανάρρωση», με πίστη δηλαδή στον άνθρωπο που πέφτει και ξανασηκώνεται, τονίζει ότι αυτή «η προσπάθεια ανάκαμψης δεν είναι μνημόσυνο, δεν είναι όλη μέρα ζόρι. Έχει χαρά, έχει δημιουργία, έχει μικρά δώρα, επίτευξη μικρών στόχων, μεγαλύτερων, επανόρθωση σχέσεων. Είναι μια σειρά από πράγματα που πραγματικά ζεσταίνουν τους ανθρώπους και αυτό είναι πολύ σημαντικό» λέει με τρυφερότητα που πραγματικά με συγκινεί.
Δυσκολότερα αναζητούν βοήθεια οι γυναίκες με εθισμό στον τζόγο – Έμφυλη διάσταση του «στίγματος»
Ένα ενδιαφέρον, ακόμα, στοιχείο που προέκυψε από τη συζήτηση μας αφορά την έμφυλη διάσταση του θέματος. «Το ζήτημα της εξάρτησης φαίνεται συνολικά ότι είναι περισσότερο ανδροκρατούμενο. Στον τζόγο πάλι φαίνονται περισσότεροι άντρες, όμως είναι μικρότερη η ψαλίδα ανάμεσα σε άνδρες και γυναίκες όσον αφορά στην συγκεκριμένη εξάρτηση σε ποσοστά» πληροφορεί. Ταυτόχρονα, οι υπηρεσίες απεξάρτησης από τον τζόγο είναι, επίσης, ιδιαίτερα ανδροκρατούμενες. Δηλαδή, ενώ στη συγκεκριμένη κατηγορία εξαρτήσεων οι γυναίκες φαίνεται να καταλαμβάνουν μεγαλύτερο ποσοστό από τις υπόλοιπες κατηγορίες, είναι λιγότερες εκείνες που αναζητούν βοήθεια.
Τον ρωτάω που αποδίδει αυτό το στοιχείο. «Θεωρώ ότι είναι ο ίδιος μηχανισμός που αποτρέπει τις γυναίκες και στα πιο παραδοσιακά προβλήματα εξάρτησης από παράνομες ουσίες, δηλαδή αυτό που λέμε ναρκωτικά ή αλκοόλ, να ζητήσουν βοήθεια. Κουβαλάνε ένα επιπλέον στίγμα, ότι δεν είμαι και καλής ποιότητος άνθρωπος, “καλής ποιότητος γυναίκα”». Ενημερώνει, σπίσης, πως πρόκειται για ένα φαινόμενο διεθνές, προσθέτοντας ένα ενδείκτικο ακόμα παράδειγμα της προσβασιμότητας των γυναικών στην υπηρεσίες απεξάρτησης, ίσως από προσωπική επιλογή, αλλά και σίγουρα από απόρροια έμφυλων διακρίσεων. «Δηλαδή στα ναρκωτικά να φανταστείτε, διεθνώς οι γυναίκες φτάνουν κυρίως να λαμβάνουν βοήθεια από γενικούς γιατρούς, από γενικές υπηρεσίες Υγείας, όχι από εξειδικευμένες, οι οποίες υπάρχουν» αναφέρει με κάποια πικρία.
Σχετικά με την έλλειψη πολιτικής πρωτοβουλίας για την ουσιαστική αντιμετώπιση του προβλήματος, ο κ. Λαϊνάς προτάσσει ως κεντρική αιτία την όλο και μεγαλύτερη εξουσία και δύναμη των εταιρειών τζόγου. «Γιατί οι εταιρείες του τζόγου είναι γίγαντες και ασκούν τρομερές πιέσεις σε οποιαδήποτε προσπάθεια να υπάρξουν ρυθμιστικά πλαίσια λίγο πιο αυστηρά, τα οποία είναι απαραίτητα, τουλάχιστον στους άλλους εθισμούς» σημειώνει. Στη συνέχεια προβάλλει την κραυγαλέα αντίθεση με τις απαγορεύσεις που έχουν θεσπιστεί για εθισμούς στο τσιγάρο και το αλκοόλ. «Εδώ ο καθένας μπορεί να τζογάρει ανά πάσα στιγμή, από οπουδήποτε, να μην ελέγχεται ούτε καν η ηλικία επί της ουσίας, – ενώ υπάρχει ρυθμιστικό πλαίσιο – και να καταστρέφεται κόσμος συνέχεια. Ο ίδιος εξηγεί αυτήν την αντιφατική στάση στο γεγονός ότι «το κράτος κερδίζει από τον τζόγο και από τους φόρους, και μετά καλείται να το ελέγξει».
Στο σημείο αυτό έθιξε το ζήτημα των πολύ γρήγορων και ισχυρών «αντανακλαστικών» του κράτους όταν πρόκειται για άλλου τύπου «παρεμβάσεις». «Εγώ να σου πω την αλήθεια πιστεύω ότι το κράτος αν θέλει μπορεί να είναι πολύ δυνατό, όπως είναι σε άλλες περιπτώσεις καταστολής, ελέγχου κτλ.» «Η απόλυτα αρρύθμιστη αγορά τζόγου σε μία απορρυθμισμένη κοινωνία είναι μαθηματικώς βέβαιο και το έχουμε δει τα τελευταία χρόνια ότι θα διαλύσει πάρα πολλούς ανθρώπους. Εμείς το βλέπουμε επίσης στα χαμηλότερα κοινωνικοοικονομικά στρώματα. Αυτοί υφίστανται τις περισσότερες συνέπειες» τονίζει.
Ρώτησα, τέλος, τον κύριο Λαϊνά αν οι άνθρωποι που φεύγουν πια από τα κέντρα απεξάρτησης κάνουν τη σύνδεση του δικού τους δύσκολου βιώματος με το οικονομικό σύστημα που κερδοφορεί εις βάρος τους. «Αρκετοί νομίζω κάνουν συνδέσεις τουλάχιστον με τον τρόπο που ζούσαν, με τις αξίες που είχαν και κάποιοι ίσως επιλέξουν να κάνουν και συνδέσεις γιατί είχαν αυτές τις αξίες και όχι κάποιες άλλες και πως ζούσαν. Σίγουρα όμως από μόνη της η αλληλοβοήθεια, η αλληλεγγύη μεταξύ κοινά πασχόντων είναι ένα πρώτο βήμα για να καταλάβουν ότι οι δρόμοι της επίλυσης είναι ομαδικοί. Η αλληλεγγύη είναι δρόμος. Η αλληλοβοήθεια, είναι δρόμος» καταλήγει.