Του Άλεξ Παζαΐτη*

Μέσα στον ζόφο των ημερών έπιασα τον εαυτό μου να είναι λίγο στον κόσμο του. Αλλά με αυτά που συμβαίνουν και αναμένονται να συμβούν ίσως και να είναι καλή ιδέα να επισκέπτομαι από εδώ και πέρα πιο συχνά τον κόσμο μου. Αυτό το κείμενο είναι μία πρόσκληση να έρθετε κι εσείς μαζί μου. Όχι, δεν πρόκειται για μία φυγή από την πραγματικότητα, αλλά μία έκκληση στη μούσα της ουτοπίας. Γιατί και την ουτοπία, όπως κι αυτόν τον κόσμο που καταρρέει, για κάποιο λόγο την φτιάξαμε κι αυτήν.

Λίγα λόγια για το έργο (που πληρώθηκε αλλά δεν έγινε)

Ας πάρουμε λίγο τα βασικά και τετριμμένα να τελειώνουμε στα γρήγορα με αυτά. Ο κόσμος δεν έχει πλάκα τελευταία. Οικονομική κρίση, οικολογική κρίση, οικονομικοί κροίσοι, κρίση ταυτότητας, κρίση με τις ταυτότητες, φωτιές, σεισμοί, λιμοί, καταποντισμοί, εξανδραποδισμοί, πογκρόμ, λανκόμ, λα ρος ποσέη, εστραγκόν, στρογκανόφ, και, φυσικά, κοτομπέικον. Πολύ κοτομπέικον!

Και μέσα σε όλα αυτά μοιάζουμε χαμένα ανθρωπάκια που κρύβονται ολοένα και πιο βαθιά στις τρύπες της μιζέριας μας. Δεν περιμένουμε τίποτα, δεν πιστεύουμε τίποτα, δεν ελπίζουμε τίποτα, είμαστε ελεύθεροι να βαδίσουμε τον μοναχικό δρόμο ως το τέλος του κόσμου. Χαμένα ανθρωπάκια. Χαμένα κορμιά. Χαμένες αγάπες. Χαμένα τα ‘χω κι εγώ.

Σκοτεινά κάπως ξεκίνησε αυτό ε; Ωραία! Πάμε παρακάτω κι όπου βγει…

Φυσικές καταστροφές και άλλες καλοκαιρινές ιστορίες

Είναι τέτοιοι οι καιροί που τί να μας κάνει και ο Μητσοτάκης; Πόσα να μας δώσει πια; Από φυσική καταστροφή σε φυσική καταστροφή πάει κι αυτός, δικαιώνοντας το κληρονομικό χάρισμα του γκαντέμη. Από όταν εκλέχτηκε κυβέρνηση η ΝΔ ξεκίνησαν οι πληγές του ΦαραΩΝΣΓ: όχι πανδημίες, όχι σεισμοί, όχι κατάρρευση του διεθνούς εμπορίου, μετά ακρίβεια, πληθωρισμός, πόλεμος στην Ουκρανία, φωτιές, μετά άλλες φωτιές, μετά περισσότερες φωτιές και στο καπάκι, σαν σε τραγική φαρσοκωμωδία, πλημμύρες. Κλιματική αλλαγή σου λέει. Τί να κάνεις;

Φυσικές καταστροφές, λοιπόν. Ξέρετε, από αυτές που συμβαίνουν “φυσικά”. Σαν τους φυσικούς νόμους, όπως η βαρύτητα. Είναι εκεί και υπάρχουν και δεν μπορεί κανείς να τους σταματήσει. Βέβαια, θα μου πείτε, η βαρύτητα είναι εκεί και υπάρχει, αλλά δεν φταίει η βαρύτητα αν εσύ πηδήξεις από τον 8ο όροφο. Τεχνικά αυτή είναι η δύναμη που σε συνθλίβει στο έδαφος, αλλά είχες κι εσύ όσο να πεις τη συμμετοχή σου.

Μπορείς να πεις ότι υπήρξαν κάποιες αστοχίες. Εσύ σχεδίαζες να πέσεις προς τα πάνω, αλλά δεν πήγε καλά. Σου είχαν πει και διάφοροι “επιστήμονες” ότι καλό θα ήταν να λάβεις κάποια μέτρα γιατί όλα τα δεδομένα δείχνουν ότι θα πέσεις προς τα κάτω. Εσύ τί έκανες; Έκοψες την ήδη πενιχρή χρηματοδότηση σε αυτούς τους “επιστήμονες” γιατί σου χαλούσαν τα σχέδια, μετά έδειρες κάποιους ενοχλητικούς που ήρθαν να διαμαρτυρηθούν και άλλαξες κλειδαριά στην πόρτα μην μπει κανένας ξένος. Βοήθησαν όλα αυτά να μην πέσεις από το παράθυρο; Όχι, αλλά τί να κάνεις; Να αφήσεις και το σπίτι σου αφύλακτο;

Σε αυτόν τον κόσμο που έχουμε φτιάξει, όλα τα φαινόμενα είναι “φυσικά”. Ειδικά στην παρούσα εκδοχή αυτού του κόσμου που μοιάζει να είναι σε τερματικό στάδιο, κανείς δεν φταίει για τίποτα. Ό,τι συμβαίνει ήταν έτσι από πάντα. Δεν υπάρχει καμία ιστορική συγκυρία, καμία εξέλιξη. Τίποτα δεν είναι, μέχρι που “έτσι είναι”. Πεθαίνει κόσμος στα πεζοδρόμια περιμένοντας ασθενοφόρο; Έτσι είναι. Κάηκε η μισή χώρα; Έτσι είναι. Πλημμύρισε η άλλη μισή; Έτσι είναι λέμε! Τί θέλεις; Να αλλάξουμε την πραγματικότητα; Η ζωή είναι δύσκολη. Θέλει αίμα και θυσίες! Δεν θα σου τα δίνει όλα έτοιμα “το κράτος”. Δεν σου φτάνουν για ενοίκιο; Να κάνεις κι άλλη μία δουλειά! Φοβάσαι μήπως καεί το σπίτι σου; Να το ασφαλίσεις! Φοβάσαι τη σκιά σου; Μην βγαίνεις στο φως!

Δεν υπάρχει καταστροφή που δεν σώζεται, μόνο ρίσκο που δεν αντισταθμίζεται. Όλα είναι νούμερα και ένας καλός μανατζαραίος είναι εκεί να εξασφαλίσει ότι βγαίνουν τα νούμερα. Στον κόσμο που ζούμε η μόνη “φυσική” επιδίωξη είναι να βγαίνουν τα νούμερα. Και αν η φύση δεν χωράει στα λογιστικά μας βιβλία, τόσο το χειρότερο για αυτήν.

Και τώρα για κάτι εντελώς διαφορετικό: Ώρα να πάρουμε τα βουνά

Τα τελευταία 2-3 επεισόδια της σειράς των φρικτών καταστάσεων που ζήσαμε, προσωπικά μου πήραν λίγες μέρες να τα επεξεργαστώ. Όπως ανέφερα και στην αρχή, ήμουν στον κόσμο μου. Κυριολεκτικά. Επί δέκα περίπου ημέρες, ενώ κατέρρεε το σύμπαν, εγώ ήμουν στο σαγηνευτικό τοπίο των Τζουμέρκων σχεδιάζοντας με κάποια αγαπημένα μου άτομα ένα τετραήμερο θερινό σχολείο, για φοιτητές και φοιτήτριες από όλον τον κόσμο, με τίτλο “Η ζωή μετά τη μεγέθυνση” (Life after growth). Μόνη ενόχληση από τα φυσικά φαινόμενα ήταν το ανεκδιήγητο 112. Αν και κάποιες δεκάδες χιλιόμετρα βορειοδυτικά των “φαινομένων”, βάρεσε 4-5 φορές για να μου προκαλέσει σύγχυση. Μία μου έλεγε να μην μετακινούμαι, μετά να φύγω από την περιοχή των Τρικάλων, ενώ ήμουν στα Γιάννενα. Μετά χτύπησε να μου πει ότι τα φαινόμενα συνεχίζουν οπότε συνεχίζουν να ισχύουν αυτά που είπαμε. Ακόμα καλύτερη ήταν η αυτόματη μετάφραση του κειμένου στα αγγλικά που βαρούσε στα κινητά των συναδέλφων από το εξωτερικό. Εκεί η συμβουλή ήταν να αποφύγουν κάθε κίνηση όσο διαρκεί το φαινόμενο. Είναι να μην σε πετύχει η βροχή στο δρόμο, δηλαδή, και μετά να πρέπει να κάτσεις και ακίνητος.

Όμως, ας επιστρέψουμε στο θερινό σχολείο. Όλα ξεκίνησαν κάποιους μήνες πριν όταν αποστείλαμε ένα σύντομο κάλεσμα που μέσες-άκρες έλεγε: Ορίστε η υπαρξιακή μας απόγνωση. Έχουμε ξεχάσει να ζούμε σαν άνθρωποι. Ελάτε λίγες μέρες στα βουνά να δούμε πώς θα γίνει να το ξαναθυμηθούμε. Προς μεγάλη μας έκπληξη, η απόκριση ήταν εντυπωσιακή. Καμιά 15αριά αξιολάτρευτα πλάσματα από όλες τις μεριές της γης, εμφανίστηκαν στο Καλέντζι του Δήμου Βορείων Τζουμέρκων. Έχοντας μπουκώσει από (παρα)μόρφωση στην αγορά των πανεπιστημίων, αναζητούσαν ένα μέρος να ανήκουν. Μία ζωή που να είναι κάτι καλύτερο από νούμερα.

Τα νούμερα. Από εκεί ξεκινάει και το πρόβλημα με την (οικονομική) μεγέθυνση, ή, όπως το προτιμάμε στην Ελλάδα “ανάπτυξη”. Όπως ήδη ανέφερα, τα νούμερα πρέπει να βγαίνουν, και γι’ αυτό πρέπει να τα μετράμε. Τα πάντα! Μετράμε τις μέρες, τις ώρες, τις εβδομάδες. Μετράμε έσοδα, έξοδα, πωλήσεις, επιστροφές, παράπονα. Μετράμε ακόλουθους, likes, shares, “επιρροή”, περιεχόμενο. Μετράμε το μπόι μας, μετράμε ζωές, χαμένες ψυχές, μετράμε αντίστροφα. Μετράμε για να μετρήσουμε, για να διαχειριστούμε την ύπαρξή μας. Αν δεν μετριέται δεν υπάρχει. Και ό,τι μετριέται, μεγαλώνει, γιατί αυτό κάνουν τα νούμερα. Μεγαλώνουν, προχωρούν μπροστά, και αυτό είναι το “φυσικό”. Αυτό κάνουμε κι εμείς. Μετράμε και μεγαλώνουμε, μέχρι να τελειώσουν οι φυσικοί αριθμοί ή ο κόσμος. Ένας κόσμος που, σαν φυσικό φαινόμενο, μεγαλώνει συνεχώς, κι όμως δεν μας χωράει.

Οι ταλαιπωρημένες ψυχές που ξεκίνησαν να βρουν τη ζωή μετά τη μεγέθυνση στα Τζουμέρκα είχαν κάνει κι αυτές πολύ μέτρημα. Και για να φτάσουν μέτρησαν πολλά χιλιόμετρα. Η ταλαιπωρία μιλούσε στα πρόσωπα και τα σώματά τους. Η Ήπειρος είναι ένας τόπος ευλογημένος με νερά και δάση, βουνοκορφές και θάλασσες, εύφορη γη και δραστήριους ανθρώπους, ομορφιές, μυρωδιές και μουσικές που σε ξεσηκώνουν. Είναι όμως και σταθερά ανάμεσα στις πιο φτωχές περιφέρειες της Ευρώπης με ελλείψεις σε βασικές υποδομές και διασύνδεση. Η πρόσβαση στο χωριό δεν ήταν εύκολη. Ο καιρός ήταν χάλια. Το καλωσόρισμα μου χλιαρό, κυνικό, και μαύρο. Μα δεν πτοήθηκαν. Δεν έκαναν την εύκολη επιλογή του κυνισμού. Επέλεξαν να ερευνήσουν, να μάθουν, να αναστοχαστούν, να γίνουν ευάλωτοι και να αναζητήσουν την ελπίδα.

Βλέπετε, στην Ήπειρο εκτός από ανεμογεννήτριες και εξορύξεις, τελευταία έχουν φυτρώσει και διάφορα τοπικά εγχειρήματα, συνεταιρισμοί και συλλογικότητες που τολμούν να κάνουν το διαφορετικό. Όπως το κοινοτικό εργαστήριο των Τζουμέικερς, όπου αγρότες/-ισσες και μάστορες/-ισσες κατασκευάζουν εργαλεία κατάλληλα για τις τοπικές μικρές καλλιέργειες. Η ενεργειακή κοινότητα Κοινέργεια, που στηρίζει κάπου 60 νοικοκυριά και λίγες μικρές επιχειρήσεις για την κάλυψη των ενεργειακών τους αναγκών χωρίς να βασίζονται στην επιθετική αγορά της ενέργειας. Το περιοδεύον εργαστήριο Το Μπουλούκι που διατηρεί ζωντανες τις παραδοσιακές τεχνικές δόμησης. Ο κοινωνικός συνεταιρισμός Τα Ψηλά Βουνά που προσπαθεί να κάνει τη ζωή λίγο πιο βιώσιμη για όσους και όσες έχουν απομείνει στα βουνά, αλλά και όσους σκέφτονται να επιστρέψουν. Το διαπολιτισμικό εργαστήριο Habibi.Works που άνοιξε έναν δημιουργικό χώρο όπου πρόσφυγες και ντόπιοι μπορούν να αναζητήσουν μία καλύτερη εκδοχή της συμβιωσής τους, μέσα από τη συνεργασία, το διαμοιρασμό και την αλληλοβοήθεια. Το διεθνές δίκτυο Wind Empowerment, όπου μία κοινότητα από ειδικούς και μη μοιράζεται σχέδια και τεχνογνωσία για την κατασκευή, λειτουργία, και συντήρηση ανεμογεννητριών μικρής κλίμακας.

Όλα τα παραπάνω, μαζί με το μαγευτικό τοπίο των Τζουμέρκων, το φαγητό, τη φύση, τη συντροφιά, ενέπνευσαν μία μικρή κοινότητα ανθρώπων να φανταστεί έναν καινούριο κόσμο και, για λίγες μέρες, να προσπαθήσει να ζήσει σε αυτόν. Έναν κόσμο που δεν χρειάζεται να μεγεθύνεται συνεχώς, αψηφώντας τις συνέπειες. Που αξία έχουν τα μικρά και τα όμορφα και οι ανάγκες μας μπορούν να ικανοποιηθούν, χωρίς να υποφέρει κάποιος. Έναν κόσμο που έχει όρια, που τα θέτουμε εμείς, όχι για να μας περιορίζουν, αλλά για να μας αγκαλιάζουν. Να είναι εκεί για να σταματάει κάπου το μέτρημα πριν να χαθεί το μέτρο. Για να ξεπεράσουμε τον παραλογισμό μιας κοινωνίας που προσπαθεί να είναι απεριόριστη, αντί να είναι ευτυχισμένη. Μία κοινωνία που να μετράει χωρίς να μετριέται. Μία ζωή πιο βιώσιμη, αλλά και αξιοβίωτη.

Ωραία τα λόγια, εδώ όμως θέλουμε πράξεις!

Αν είχα ένα ευρώ για κάθε φορά που έχω ακούσει αυτή τη σαχλαμάρα δεν θα χρειαζόταν να μετρήσω ποτέ ξανά τα λεφτά μου. Ο διαχωρισμός μεταξύ θεωρίας και πράξης είναι όσο ανόητος όσο αυτός μεταξύ του μυαλού και του σώματος. Τα διαχωρίζουμε για να καταλάβουμε πώς λειτουργεί το ένα και το άλλο, αλλά στην ουσία είναι ένα και το αυτό. Όπως δεν υπάρχει σώμα χωρίς μυαλό, δεν υπάρχει πράξη χωρίς ιδέες και τούμπαλιν.

Υπάρχουν όμως διαφορετικοί τρόποι που γεννιούνται και αναπαράγονται οι ιδέες. Ο κυρίαρχος τρόπος είναι να λέμε απλά λέξεις, όπως “ελευθερία”, “πατριωτισμός”, “δημοκρατία” και να ορίζουμε αυθαίρετα τί σημαίνουν και πώς υλοποιούνται. Ένας διαφορετικός τρόπος είναι να βρίσκουμε τις αξίες και τις ιδέες μέσα στις ανθρώπινες σχέσεις. Η ελευθερία, ο πατριωτισμός και η δημοκρατία δεν υπάρχουν έτσι αόριστα κάπου στα σύννεφα. Γεννήθηκαν και αναπαράγονται μέσα από τις πράξεις μας, τις σχέσεις και την αλληλεπίδρασή μας. Έτσι και οι πρακτικές ενός νέου κόσμου είναι σπόροι φυτεμένοι ήδη στο εδώ και στο τώρα. Πρακτικές που μπορούν να δώσουν λύσεις στην κλιματική κρίση, ενώ ανοίγουν δρόμους για μια μετάβαση σε ένα κοινωνικά δίκαιο μοντέλο. Μέσα στον βούρκο (κυριολεκτικά και μεταφορικά) που έχει καταλήξει να είναι αυτός ο τόπος, χρειαζόμαστε αυτές τις πρακτικές για να πιαστούμε, να σταματήσουμε να βουλιάζουμε. Γι’ αυτό πρέπει αυτές τις πρακτικές να τις αναγνωρίσουμε, να τις κατανοήσουμε, να τις βιώσουμε. Να τις στηρίξουμε, να τις πιστέψουμε, να τις κάνουμε δικές μας, και ταυτόχρονα να τις αμφισβητήσουμε, να τις συζητήσουμε, και να τις βελτιώσουμε. Γιατί αυτές οι πρακτικές είναι και η τροφή μας για να δώσουμε νόημα στις λέξεις, τις ιδέες, τις αξίες. Να συνθέσουμε μία νέα πραγματικότητα, με βάση την οποία θα πάμε να τις επαναξιολογήσουμε, να τις ενδυναμώσουμε, και πάλι από την αρχή. Μία τέτοια κοινότητα έρευνας και πρακτικής σε αρμονία προσπαθήσαμε να φτιάξουμε εδώ, μέσα από εκείνες τις πράξεις και τις ανθρώπινες σχέσεις που δίνουν νόημα στις ιδέες και τις αξίες μας. Για να φωτίσουμε ξανά έναν δρόμο προς την ελπίδα, για έναν κόσμο που αξίζει να ζούμε και να παραδώσουμε στις επόμενες γενιές.

Θα κλείσω παραφράζοντας τον αγαπημένο Φοίβο Δεληβοριά, για να ευχαριστήσω όλες και όλους που μοιράστηκαν αυτόν τον όμορφο κόσμο μαζί μου, ελπίζοντας η ιστορία μας να δώσει έμπνευση και παραπέρα. Γιατί αν αυτόν τον κόσμο τον ονειρευτήκαμε μαζί, τότε μπορεί και να μην ήταν όνειρο, αλλά ένα κοινό όραμα:

Απόψε φεύγει κάποιο τρένο, για ένα τόπο ωραίο και ξένο
αλλά εσύ πρώτη φορά νιώθεις πως όλα εδώ συμβαίνουν
Χριστός γεννάται σε ένα μήνα, κι ό,τι εύχεσαι ξεκίνα
όλα θα `ναι πάντα μαύρα μα θα κρύβουν μια φωτιά
Κι αύριο εδώ θα είμαστε πάλι, αχ
μα επιτέλους, θα το δεις, ότι θέλω μόνο μαζί σας να είμαι χάλια.

 

*Ο Άλεξ Παζαΐτης είναι μέλος της ερευνητικής κολλεκτίβας του P2P Lab και ερευνητής στο Πολυτεχνείο του Τάλιν. Ερευνά και γράφει για την πολιτική οικονομία των ομότιμων τεχνολογιών, για τα κοινά, και την αξία.