H διάλυση του Εθνικού Συστήματος Υγείας, οι καταγγελίες για αστυνομική βία και αυθαιρεσία και η καταπάτηση των δικαιωμάτων προσφύγων/ισσών είναι στο επίκεντρο των αναφορών της Διεθνούς Αμνηστίας για την Ελλάδα, στην ετήσια έκθεση της οργάνωσης για την κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στον κόσμο. Στην έκθεσή της, η Διεθνής Αμνηστία αναφέρεται επίσης στη γυναικοκτονία της Κυριακής Γρίβα, έξω από αστυνομικό τμήμα, στις αγωγές κατά δημοσιογράφων, στον γάμο των ομόφυλων ζευγαριών και στις απόπειρες ποινικοποίησης της υπεράσπισης ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
«Επαγγελματίες υγείας και ειδικοί συνέχισαν να αναφέρουν σοβαρά και συνεχιζόμενα κενά στο εθνικό σύστημα υγείας της Ελλάδας. Αυτά περιλάμβαναν ελλείψεις προσωπικού, εξαντλητικά ωράρια, δυσκολία στη λήψη αδειών, και κλινικές που κινδυνεύουν να κλείσουν ή λειτουργούν με περιορισμένη ικανότητα λόγω έλλειψης προσωπικού ή/και εξοπλισμού» αναφέρει συγκεκριμενα η έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας, σχολιάζοντας την κατάσταση στο ΕΣΥ.
Εκτενείς είναι οι αναφορές της οργάνωσης στην αντιπροσφυγική πολιτική της χώρας. «Συνεχίστηκαν τα θανατηφόρα ναυάγια, όπως και οι καταγγελίες για καταπάτηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένων και των παράνομων επαναπροωθήσεων φυλετικοποιημένων ατόμων που αιτούνται άσυλο και μεταναστριών/ων στα σύνορα» αναφέρει αρχικά η οργάνωση στη συγκεκριμένη ενότητα.
«Τον Ιανουάριο, στην εκδίκαση υπόθεσης από το 2014, στην οποία το λιμενικό πυροβόλησε προς την κατεύθυνση λέμβου κατά τη διάρκεια αναχαίτισης στη θάλασσα και χτύπησε έναν Σύρο άνδρα που αργότερα πέθανε, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έκρινε την Ελλάδα ένοχη για παραβίαση του δικαιώματος στη ζωή, όσον αφορά την έρευνα του περιστατικού αλλά και τη χρήση θανατηφόρας βίας. Παρά την απόφαση, η χρήση πυροβόλων όπλων από τις αρχές κατά τη διάρκεια συνοριακών ελέγχων συνεχίζει να εγείρει ανησυχίες. Τον Ιούλιο, ένας άνδρας πέθανε έπειτα από πυροβολισμούς του λιμενικού κατά τη διάρκεια επιχείρησης καταδίωξης ανοιχτά της Σύμης».
Για τη δικαστική έρευνα σχετικά με το ναυάγιο της Πύλου, η Διεθνής Αμνηστία αναφέρει:
«Τον Δεκέμβριο, ολοκληρώθηκε η προκαταρκτική έρευνα για τις ενέργειες των αρχών στο ναυάγιο της Πύλου τον Ιούνιο του 2023, στο οποίο έχασαν τη ζωή τους πάνω από 600 άνθρωποι. Επιζώσες/ντες είχαν δηλώσει ότι για το περιστατικό ευθύνεται το Ελληνικό Λιμενικό Σώμα. ΜΚΟ που εκπροσωπούν επιζώσες/ντες και οικογένειες θυμάτων άσκησαν κριτική στην αποτυχία της εισαγγελίας να παράσχει γραπτές εξηγήσεις προς τις αρχές που ήταν υπεύθυνες για τον συντονισμό της επιχείρησης έρευνας και διάσωσης, καθώς και στους ανωτέρους τους. Τον Μάιο, σε ξεχωριστή διαδικασία που προκάλεσε ανησυχίες σχετικά με το δικαίωμα σε δίκαιη δίκη, εννέα επιζώντες απαλλάχθηκαν από κατηγορίες, μεταξύ των οποίων και για την πρόκληση του ναυαγίου».
Ενώ, όσον αφορά τις συνθήκες διαβίωσης στις κέντρα κράτησης προσφύγων, η οργάνωση διαπιστώνει μέτρα περιορισμού της ελευθερίας, με διακρίσεις λόγω φυλής και ελλείψεις στην παροχή βασικών υπηρεσιών στη Δομή, όπως τρεχούμενο νερό και ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Καταγράφονται επίσης οι καταγγελίες για εξευτελιστική μεταχείριση.
Οι αιτούσες/ντες άσυλο που διέμεναν στην Κλειστή Ελεγχόμενη Δομή (CCAC) της Σάμου, η οποία χρηματοδοτείται από την ΕΕ, αποτελούνταν κυρίως από φυλετικοποιημένα άτομα και υπόκειντο συστηματικά σε «περιορισμούς ελευθερίας» που ισοδυναμούσαν με παράνομη κράτηση. Υπήρχαν επίσης ελλείψεις στην παροχή βασικών υπηρεσιών στη Δομή, όπως τρεχούμενο νερό και ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Οι κρατούμενες/οι υπό αυτές τις συνθήκες μπορεί να υπέστησαν απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση, ιδίως σε περιόδους συνωστισμού στη Δομή.
Παρόμοιες ανησυχίες για άλλες Κλειστές Δομές δημοσιοποιήθηκαν από την Επιτροπή κατά των Βασανιστηρίων του Συμβουλίου της Ευρώπης τον Ιούλιο, κατόπιν της επίσκεψής της το 2023.
Το σύστημα περιορισμού που εφαρμόζεται στη Σάμο και σε άλλες δομές επηρέασε δυσανάλογα φυλετικοποιημένους ανθρώπους, ενισχύοντας τον αποκλεισμό προσφυγισσών/ων και μεταναστριών/ών.
Τονίζονται επίσης η διακοπή του προγράμματος στέγασης προσφύγων αλλά και ο τερματισμός της οικονομικής ενίσχυσης που δικαιούνται οι πρόσφυγες, με ευρωπαϊκά χρήματα, βάσει του Διεθνούς Δικαίου:
«Παρατηρήθηκαν επίσης αρνητικές εξελίξεις στην πρόσβαση αιτουσών/ντων άσυλο και προσφυγισσών/ων σε κοινωνική και οικονομική στήριξη. Το πρόγραμμα Helios (Ήλιος), που λειτουργούσε υπό τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης με χρηματοδότηση των ελληνικών αρχών, έληξε στις 30 Νοεμβρίου. Το πρόγραμμα παρείχε στέγαση και άλλες υποστηρικτικές υπηρεσίες σε δικαιούχους διεθνούς και προσωρινής προστασίας της ΕΕ. Η ΜΚΟ Refugee Support Aegean ανέφερε ότι από τον Μάιο οι ελληνικές αρχές σταμάτησαν την καταβολή της οικονομικής ενίσχυσης που δικαιούνται οι αιτούσες/ντες άσυλο βάσει του νόμου».
Αναφορές γίνεται και σε μερικά από τα πολυάριθμα περιστατικά αστυνομικής βίας κατά διαδηλωτών/τριών και φωτορεπόρτερ:
«Συνεχίστηκαν οι καταγγελίες για υπέρμετρη και δυσανάλογη χρήση βίας από την αστυνομία, περιλαμβανομένης της κατάχρησης λιγότερο θανατηφόρων όπλων, κατά διαδηλωτριών/ών και δημοσιογράφων. Τον Δεκέμβριο, η δικηγόρος ανθρωπίνων δικαιωμάτων Άννυ Παπαρρούσου και μια ομάδα ειρηνικών διαδηλωτριών/ών οδηγήθηκαν σε αστυνομικό τμήμα για εξακρίβωση στοιχείων πριν από μια προγραμματισμένη διαδήλωση. Η ενέργεια αυτή φάνηκε να ήταν παράνομη και αποσκοπούσε κυρίως στην αποτροπή της συμμετοχής τους στη διαμαρτυρία.
Τον Οκτώβριο, δικαστήριο επιδίκασε αποζημίωση στον φωτορεπόρτερ Ορέστη Παναγιώτου για τον σοβαρό τραυματισμό του από άμεσο πλήγμα νερού υπό πίεση, από όχημα εκτόξευσης νερού, κατά τη διάρκεια διαδήλωσης στην Αθήνα το 2021. Τον Νοέμβριο, δικαστήριο της Αθήνας επέβαλε ποινή φυλάκισης οκτώ μηνών με αναστολή σε αστυνομικό, κρίνοντάς τον ένοχο για πρόκληση σωματικής βλάβης από αμέλεια στον Ορέστη Παναγιώτου».
Ενώ καταγράφονται οι δικαστικές εξελίξεις σε τρεις υποθέσεις ατόμων που έχασαν τη ζωή τους στα χέρια αστυνομικών:
«Τον Ιούλιο, εφετείο της Αθήνας επικύρωσε την καταδίκη δύο ανδρών για τον θάνατο του ΛΟΑΤΚΙ ακτιβιστή Ζακ Κωστόπουλου το 2018. Τον Αύγουστο, εισαγγελέας στα Χανιά άσκησε ποινική δίωξη σε τέσσερις αστυνομικούς για ανθρωποκτονία από πρόθεση για την υπόθεση του Κώστα Μανιουδάκη, που έχασε τη ζωή του κατά τη διάρκεια ελέγχου στο χωριό Βρύσες της Κρήτης τον Σεπτέμβριο του 2023.
Τον Σεπτέμβριο, ο εργαζόμενος μετανάστης Καμράν Άσιχ πέθανε υπό αστυνομική κράτηση. Εικόνες που δημοσιεύτηκαν στα μέσα έδειξαν τραυματισμούς που υποδηλώνουν ότι υπέστη ξυλοδαρμό. Τον Δεκέμβριο, ο Εθνικός Μηχανισμός Καταγγελιών της Αστυνομίας ανακοίνωσε ότι είχε ξεκινήσει τη δική του έρευνα για την υπόθεση».
Σχετικά με την Ελευθερία της Έκφρασης, καταγράφονται δύο υποθέσεις αγωγών κατά δημοιογράφων: Η αγωγή στελέχους της «Ελληνικός Χρυσός» κατά της Σταυρούλας Πουλημένη και της ιστοσελίδας alterthess.gr, αλλά και η σειρά αγωγών του Γρηγόρη Δημητριάδη, πρ.διευθυντή του γραφείου του Πρωθυπουργού και ανιψιό του Κυριάκου Μητσοτάκη, κατά των δημοσιογράφων που αποκάλυψαν το σκάνδαλο των παρακολουθήσεων.
«Τον Σεπτέμβριο, Δικαστήριο της Αθήνας εξέτασε την έφεση της δημοσιογράφου Σταυρούλας Πουλημένη και του δημοσιογραφικού συνεταιρισμού Alterthess ενάντια σε απόφαση που εν μέρει έκανε δεκτή αγωγή του 2021, έπειτα από ρεπορτάζ για περιβαλλοντική ζημία. Η αγωγή του 2021 θεωρήθηκε ότι έφερε τα χαρακτηριστικά μιας SLAPP αγωγής.
Τον Οκτώβριο, Δικαστήριο της Αθήνας απέρριψε αγωγή δυσφήμισης του 2022 που είχε καταθέσει ο πρώην διευθυντής του πρωθυπουργικού γραφείου, Γρηγόρης Δημητριάδης, κατά τριών δημοσιογράφων, συμπεριλαμβανομένου του Θανάση Κουκάκη, καθώς και κατά των μέσων ενημέρωσης «Εφημερίδα των Συντακτών» και «Reporters United», σχετικά με ερευνητικό άρθρο για το σκάνδαλο παρακολουθήσεων στην Ελλάδα. ΜΚΟ για την ελευθερία του Τύπου χαρακτήρισαν την αγωγή αυτή ως SLAPP».
Για τη βία κατά των γυναικών και των κοριτσιών, η Διεθνής Αμνηστία καταγράφει:
«Τον Απρίλιο, η Κυριακή Γρίβα δολοφονήθηκε από τον πρώην σύντροφό της έξω από αστυνομικό τμήμα της Αθήνας, όπου είχε πάει για να ζητήσει προστασία. Ο τρόπος με τον οποίο η αστυνομία διαχειρίστηκε την καταγγελία της προκάλεσε κατακραυγή και οδήγησε στη διερεύνηση τεσσάρων αστυνομικών για το αδίκημα της «έκθεσης ζωής σε κίνδυνο».
Τον Νοέμβριο, η Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ κάλεσε την Ελλάδα να εξετάσει την τροποποίηση της νομοθεσίας του 2021 για τη συνεπιμέλεια, ώστε να διασφαλιστεί η προστασία όλων των θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας, και συγκεκριμένα να ποινικοποιηθεί η γυναικοκτονία».
Ενώ για τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων, αναφέρεται με θετικά λόγια αλλά και αστερίσκους η ψήφιση του γάμου των ομόφυλων ζευγαριών, ενώ καταγράφονται οι πολλαπλές διακρίσεις κατά τρανς ατόμων.
«Τον Φεβρουάριο, η Βουλή ψήφισε υπέρ του γάμου μεταξύ ατόμων του ίδιου φύλου, αν και η αποτυχία κάλυψης ορισμένων περαιτέρω κενών στο νομικό πλαίσιο άφησε τα ΛΟΑΤΚΙ άτομα, συμπεριλαμβανομένων των τρανς ατόμων και των παιδιών τους, εκτεθειμένα σε συνεχιζόμενο κίνδυνο διακρίσεων.
Σύμφωνα με τον Ελληνικό Σύνδεσμο Υποστήριξης Διεμφυλικών, τα τρανς άτομα αντιμετώπιζαν πολλαπλά εμπόδια στην καθημερινότητά τους, καθώς το σύστημα υγείας εξακολουθούσε να χρησιμοποιεί ιατρικό κατάλογο ταξινόμησης που αναφέρεται στην τρανς ταυτότητα ως «διαταραχή ταυτότητας φύλου».
Σε έκθεση που δημοσιεύθηκε τον Απρίλιο σχετικά με τα ευρήματα του 2023, το Δίκτυο Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας κατέγραψε 158 περιστατικά, εκ των οποίων τα 61 αφορούσαν ΛΟΑΤΚΙ άτομα».