Χθες, Κυριακή, το Ιρανικό Κοινοβούλιο αποφάσισε την αύξηση του εμπλουτισμού ουρανίου της χώρας στο 20% και την σταδιακή πλήρη αποδέσμευση από την συμφωνία του 2015. Η απόφαση ελήφθη δύο ημέρες μετά την βάρβαρη δολοφονία του Ιρανού πυρηνικού επιστήμονα και επικεφαλής του τμήματος Έρευνας και Καινοτομίας του υπουργείου Αμύνης του Ιράν, Μοχσέν Φαχριζαντέχ. 

Πρόσφατα και πριν την δολοφονία, αναφερόμασταν από το the Press Project στις δηλώσεις του ανώτατου πνευματικού ηγέτη του Ιράν, Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, ο οποίος χαρακτήρισε αναξιόπιστους τους δυτικούς, αναφερόμενος στον τρόπο με τον οποίο η Διεθνής Κοινότητα δεν υπερασπίστηκε τη συμφωνία και τονίζοντας ότι «απέβη άκαρπη» και «η μόνη λύση είναι να μην την εφαρμόζουμε και να προχωρήσουμε». Η δολοφονία έφερε πολύ γρήγορα την μετατροπή της «συμβουλής» αυτής, σε απόφαση του κοινοβουλίου.

Πριν από τη δολοφονία, όπως γράφαμε, η παρούσα κυβέρνηση είχε διαφορετική στάση από το Χαμενεϊ. Δεν εμφανιζόταν αρνητική σε επαναφορά της ίδιας συμφωνίας, και μάλιστα έχει αναφερθεί και σε «εταιρίες» έτοιμες να επιστρέψουν στη χώρα, αν ο Μπάιντεν επανέλθει. Μόνον που, η σημερινή κυβέρνηση δεν είναι πια λαοφιλής και οι κινήσεις των Αμερικάνων και των Ισραηλινών έχουν ενισχύσει όσους επιθυμούν σκληρότερη στάση και φαίνεται ότι θα επιδιώξουν νέα συμφωνία, που θα δώσει άμεση ανάσα στο λαό της χώρας.

Στο Ιράν αναμένεται να αναδειχθεί νέα κυβέρνηση στις Προεδρικές εκλογές της 18ης Ιουνίου 2021.

Οι αναλυτές έβλεπαν ήδη πριν τη δολοφονία προσπάθεια του Ιράν, αν το Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης ενεργοποιηθεί και πάλι από τη νέα Αμερικάνικη κυβέρνηση, να ζητήσει αποζημιώσεις για την τεράστια βλάβη που προκάλεσαν στην οικονομία του οι παράνομες κυρώσεις των ΗΠΑ. Οι αποζημιώσεις αυτές θα δρουν και ως εγγύηση, κατά κάποιο τρόπο, ότι η συμφωνία αυτή τη φορά θα τηρηθεί. Αυτό το σενάριο μοιάζει να ναυαγεί πλήρως τώρα. Ωστόσο, όπως σημειώναμε και τότε, αντίστοιχη επιδίωξη μπορεί να συνοδεύει και μία νέα συμφωνία – ο εκ νέου ανακοινωθείς εμπλουτισμός του ουρανίου μπορεί και να βοηθά την κυβέρνηση Μπάιντεν να επιρρίψει όλες τις ευθύνες για το ναυάγιο της συμφωνίας στην πολιτική Τραμπ, και να επιδιώξει μια πρώτη διπλωματική επιτυχία με ουσιαστική δέσμευση των ΗΠΑ και άμεση την οικονομική ανακούφιση για το Ιράν, στο οποίο οι κυρώσεις εν μέσω πανδημίας δολοφονούν καθημερινά εκατοντάδες πολίτες. 

Ένα μικρό ιστορικό 

Όταν είχε επιτευχθεί το Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης, για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, το 2015, μία από τις παραμέτρους που είχαν αναφερθεί στα «ψιλά γράμματα» ήταν πως η επίτευξη του ήταν η πρώτη φορά που θα οδηγούμασταν σταδιακά στην άρση διεθνών κυρώσεων, χωρίς να υπάρξει πόλεμος. Ήταν μια πολύ σημαντική συμφωνία αυτή καθ’ αυτή, που γινόταν ακόμη σημαντικότερη γιατί άνοιγε έναν άλλο, νέο και σημαντικό δρόμο για τη Διεθνή Διπλωματία. 

Οι μόνες χώρες που, τότε, δε χαιρέτησαν την συμφωνία ήταν η Σαουδική Αραβία και το Ισραήλ. Είχαν σταθεί απέναντι της αρνητικά, με τον Μπίμπι Νετανιάχου, μάλιστα, να κάνει την μία πολεμική δήλωση μετά την άλλη. Η μονομερής αποχώρηση των ΗΠΑ του Τραμπ από τη συμφωνία είναι δεδομένο πως ήταν υλοποίηση της Ισραηλινής πολιτικής, της κυβέρνησης Νετανιάχου. Και η ανικανότητα των υπολοίπων «μεγάλων δυνάμεων» που συνυπέγραφαν τη συμφωνία να τηρήσουν το Διεθνές Δίκαιο ήταν ένα μεγάλο πλήγμα στην αξιοπιστία τους και την αξιοπιστία του ΟΗΕ – τη συμφωνία είχαν υπογράψει οι χώρες -μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας και η Γερμανία. 

Ήταν τότε, με την μονομερή αποχώρηση των ΗΠΑ, που υπήρξαν οι πρώτες ενδείξεις ότι ο Μακρόν ήταν το επίσημο «βαποράκι» των Αμερικάνων στη Μέση Ανατολή και την Κεντρική Ασία, επιδιώκοντας νέα είσοδο της παλιάς αποικιοκρατικής δύναμης στην περιοχή. Οι όροι που έθετε το Ισραήλ πισω από την κουρτίνα, οι όροι που ήθελε να προσθέσει ο Τραμπ, ταπεινώνοντας το Ιράν, μεταφέρθηκαν στον πρόεδρο Χάσανε Ροχανί από το μακρών, και απορρίφθηκαν. Συμφωνία υπήρχε και δεν είναι «επ’ ουδενί διαπραγματεύσιμη», ήταν η απάντηση του Ροχανί, που μάλιστα, στη δήλωση του, έδειχνε ότι ειπώθηκαν και άλλα, κι η συμφωνία «έβγαινε» από το τραπέζι για να επιτευχθούν άλλοι στόχοι: «Η πυρηνική συμφωνία ή οποιοδήποτε άλλο θέμα υπό το πρόσχημα αυτής δεν είναι σε καμία περίπτωση διαπραγματεύσιμο», ήταν η πλήρης δήλωση Ροχανί.

Πριν την παράνομη και βάρβαρη δολοφονία του στρατηγού Κασέμ Σολεϊμανί, τον περασμένο Ιανουάριο, η βασική «γραμμή» του Ιράν ήταν κατευναστική και διπλωματική. Οι κύριες συζητήσεις – πιέσεις, ασκούνταν προς την ΕΕ, που είχε παρουσιάσει το ’15 ως νίκη της Ευρωπαϊκής Διπλωματίας τη συμφωνία, για να αποδειχθεί ελάχιστη αν όχι ανύπαρκτη, όταν οι Αμερικάνοι αποχώρησαν. Όπως είχε πει (επικαλούμενος άρθρο της Ουάσιγκτον Ποστ, στο οποίο αναφερόταν ότι ο Αμερικάνος πρόεδρος απείλησε τις χώρες της ΕΕ με επιβολή φόρου 25% στα ευρωπαϊκά αυτοκίνητα, αν δεν ήταν υπάκουες) ο υπουργός Εξωτερικών του Ιράν, Μοχάμαντ Τζαβάντ Ζαρίφ, Γάλλοι, Βρετανοί και Γερμανοί «πούλησαν τα απομεινάρια της συμφωνίας για να αποφύγουν την επιβολή νέων δασμών από τον Τραμπ». «Αν θέλετε να πουλήσετε την ακεραιότητά σας, κάντε το. Αλλά μην πάτε να το ομορφύνετε, επικαλούμενοι μεγάλες ηθικές ή νομικές αξίες», είχε πει ο Ζαρίφ, που αργότερα θα χαρακτήριζε την αμερικάνικη πολιτική ως «οικονομική τρομοκρατία». 

Μετά τη δολοφονία Σολεϊμανί, το Ιράν, πάλι δια στόματος Ζαρίφ, ανακοίνωσε ότι σταματά κάθε συνεργασία και «παγώνει» τα βήματα στα οποία προβλεπόταν να προχωρήσει, βάσει της συμφωνίας. «Δυστυχώς, οι ΗΠΑ όχι μόνο δεν ομαλοποίησαν τις δικές τους οικονομικές σχέσεις με το Ιράν, αλλά τιμώρησαν και άλλους επειδή ομαλοποίησαν τις οικονομικές τους σχέσεις με το Ιράν, το οποίο είναι απολύτως απαράδεκτο» θα πει λίγο αργότερα. Και οι «πληροφορίες» των δυτικών ΜΜΕ θα λένε, τότε, ότι το Ιράν άρχισε πάλι «να σχεδιάζει» εμπλουτισμό ουρανίου άνω των ορίων που επέτρεπε η συμφωνία, κατηγορώντας το για «στρατηγική κλιμάκωσης»… και ξεχνώντας να αναφέρουν ό,τι τη συμφωνία την είχαν κάνει κουρελόχαρτο οι Αμερικάνοι με τη σιωπηρή και ένοχη αποδοχή της ΕΕ. 

Όταν όμως η συμφωνία έχει καταρρεύσει χωρίς καμμία δική του ευθύνη, σε τι οφείλει να «συμμορφωθεί» το Ιράν;  Ειδικά όταν, στην ανακοίνωση εκείνη για το «πάγωμα» της λήψης μέτρων πίεζε ξανά και ξανά για Ευρωπαϊκή πρωτοβουλία, δηλώνοντας «ανοικτό σε διαπραγματεύσεις με τους Ευρωπαίους εταίρους του, οι οποίοι όμως δεν έχουν καταφέρει μέχρι τώρα να βρουν τρόπο να πουληθεί το ιρανικό πετρέλαιο στις διεθνείς αγορές μετά τις αμερικανικές κυρώσεις». Παράλληλα, η Τεχεράνη δήλωνε «πιστή στην υπόσχεσή της να μην επιδιώξει να αποκτήσει πυρηνικά όπλα» και ό,τι «θα συνεχίσει πάντως να συνεργάζεται με τον Διεθνή Οργανισμό Ατομικής Ενέργειας του ΟΗΕ». Και πάλι σύμφωνα με όσα ανέφερε τότε η κρατική τηλεόραση του Ιράν «η κατάσταση είναι αναστρέψιμη» και το Ιράν «ήταν έτοιμο να επιστρέψει στις δεσμεύσεις του, αν και οι άλλες πλευρές έπρατταν το ίδιο». Οι άλλες πλευρές δεν το έπραξαν ποτέ, μέχρι την περασμένη εβδομάδα, όταν οι υπουργοί Εξωτερικών των ευρωπαίων που υπογράφουν τη συμφωνία συναντήθηκαν στο Βερολίνο, συζητώντας πιθανή μεσολάβησή τους μεταξύ Ιράν και κυβέρνησης Μπάιντεν. 

Τι προέβλεπε το Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης

Αν και παρουσιάστηκε ως σχέδιο win-win, το Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης του 2015 ήταν μάλλον ένα σχέδιο lose-lose, που όμως, σωστά, χαιρετίστηκε ως μία σημαντική και ιστορική στιγμή για το Διεθνές Δίκαιο και τη Διεθνή Διπλωματία. 

Το Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης υπεγράφη στη Βιέννη, τον Ιούλιο του 2015, από τις χώρες-μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ και τη Γερμανία.  Στόχος ήταν, από τη μία να διασφαλιστεί ότι το Ιράν δεν θα έχει την δυνατότητα να αποκτήσει ατομικά όπλα (το ίδιο επιμένει ότι ποτέ δεν ήταν αυτός ο στόχος του), και από την άλλη να αρθούν οι αμερικάνικες και ευρωπαϊκές κυρώσεις εις βάρος της Τεχεράνης. Είχε χαιρετηθεί τότε ως «μεγάλη στιγμή» που θα «έχτιζε νέα και σταθερή σχέση εμπιστοσύνης» μεταξύ των δυτικών δυνάμεων και του Ιράν, που παραμένει μια σημαντική περιφερειακή δύναμη. Η εμπιστοσύνη πήγε στα τάρταρα, και οι δυτικές δυνάμεις απεδείχθησαν ανεπαρκείς έως ανύπαρκτες σε διεθνές επίπεδο, όμως, κάτι που δικαιολογεί απολύτως την άρνηση του Ιράν να συνεχίσει να μετέχει σε μια ανοικτή κοροϊδία. 

Τα κυριότερα σημεία του Κοινού Ολοκληρωμένου Σχεδίου Δράσης ήταν, ο περιορισμός εμπλουτισμού ουρανίου και παραγωγής πλουτωνίου από το Ιράν, η ενίσχυση των επιθεωρήσεων και της συνεργασίας με τη Διεθνή Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας και τον ΟΗΕ, και, από την άλλη πλευρά, η σταδιακή άρση των κυρώσεων, που όχι μόνον δεν έγινε ποτέ, αλλά το Ιράν στραγγαλίζεται με νέες κυρώσεις διαρκώς. 

Ως υστερόγραφο: έχει ενδιαφέρον η δήλωση Πούτιν τότε, με την επίτευξη της συμφωνίας που η Μόσχα συνυπέγραψε. Ο Ρώσος πρόεδρος είχε πει ότι η συμφωνία θα βοηθήσει στην καταπολέμηση της τρομοκρατίας στη Μ. Ανατολή. Ποιοι και γιατί δεν επιθυμούσαν κάτι τέτοιο, είναι προφανές.