Η δολοφονία Σίνζο Άμπε μπορεί να γίνει λάβαρο για τον ιαπωνικό εθνικισμό και την επέκταση του ΝΑΤΟ στην Ασία

του Παναγιώτη Παπαδομανωλάκη

Ο πρώην πρωθυπουργός της Ιαπωνίας Σίνζο Άμπε μεταφέρθηκε αιμόφυρτος σε νοσοκομείο αφού κατέρρευσε ενώ εκφωνούσε ομιλία στην πόλη Νάρα της δυτικής Ιαπωνίας, σύμφωνα με όσα μετέδωσε την Παρασκευή ο δημόσιος ραδιοτηλεοπτικός φορέας NHK. Ο μακροβιότερος πρωθυπουργός της Ιαπωνίας πυροβολήθηκε δύο φορές στο λαιμό, ενώ τα πλάνα από την επίθεση τον δείχνουν αιμόσφυρτο, να σφίγγει το στήθος του. Το πρακτορείο ειδήσεων Associated Press επικαλέστηκε έναν τοπικό αξιωματούχο της πυροσβεστικής που είπε ότι η καρδιά του Άμπε βρισκόταν σε κατάσταση ανακοπής, κατά την μεταφορά του στο νοσμοκομείο, όπου διαπιστώθηκε τελικά ο θάνατός του. Ο δράστης, ονόματι Τετσουα Γιαμαγκαμι, συνελήφθη χωρίς αντίσταση από τους αξιωματικούς ασφαλείας, οι οποίοι του κατέσχεσαν το όπλο του, το οποίο σύμφωνα με πληροφορίες ήταν χειροποίητο. Τα τοπικά μέσα ενημέρωσης τον αναφέρουν ως βετεράνο του πολεμικου ναυτικου της Ιαπωνίας, ενώ τα κίνητρά του ακόμα εξετάζονται.

Ποιός ήταν ο Σίνζο Άμπε;

Όπως συνηθίζεται σε αυτές της περιπτώσεις, οι ηγέτες των κρατών εξέφρασαν τα συλληπητήριά τους για τη δολοφονία του πρώην Ιάπωνα πρωθυπουργού, ενώ παγκόσμια μέσα ενημέρωσης φιλοτεχνούν μια εξιδανικευμένη εικόνα. Ωστόσο, ο Άμπε -δισέγγονος στρατηγού του αυτοκρατορικού στρατού και γιος καμικάζι αυτοκτονίας και με μετέπειτα υπ. Εξωτερικών- υπήρξε ένας τυπικός εκπρόσωπος του ιαπωνικού ιμπεριαλισμού στην ακραία σοβινιστική εκδοχή του καθώς υπήρξε ειδικός σύμβουλος της ακροδεξιάς, υπερεθνικιστικής οργάνωσης «Nippon Kaigi», τα μέλη της οποίας δηλώνουν ανοιχτά ότι αγωνίζονται για την αναθεώρηση του Συντάγματος με στόχο την αναβίωση της Αυτοκρατορικής Ιαπωνίας, ενώ φωτογραφίζονται με Ιάπωνες ναζί. Άλλωστε, η κυβέρνηση του δεν δίστασε να τιμήσει τους Ιάπωνες μιλιταριστές, που καταδικάστηκαν ως εγκληματίες πολέμου από συμμαχικό δικαστήριο, γιατί πολέμησαν στο πλευρό της ναζιστικής Γερμανίας, ενώ αρνήθηκε ότι η αυτοκρατορική Ιαπωνία ανάγκασε γυναίκες σε σεξουαλική δουλεία κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο Στιβ Μπάνον, πρώην σύμβουλος του Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος διώκεται για συμμετοχή στην απόπειρα του φασιστικού πραξικοπήματος της 6ης Ιανουαρίου στο Καπιτώλιο των ΗΠΑ, έχει επαινέσει τον Άμπε ως «Τραμπ πριν από τον Τραμπ», στη διάσκεψη της Ιαπωνικής Συντηρητικής Ένωσης, ενώ ο Γιαν Μολντενχάουερ, ιδεολόγος της ξενοφοβικής «Εναλλακτικής για τη Γερμανία» έχει δηλώσει πως «η Ιαπωνία είναι η εναλλακτική», θαυμάζοντας τις αντιμεταναστευτικές πολιτικές του. Η «όμορφη Ιαπωνία» που προέβαλε είναι μια εκδοχή του τραμπικού «Πρώτα η Αμερική», με τον ίδιο να είχε δηλώσει ότι «πριν δεχθούμε μετανάστες ή πρόσφυγες, πρέπει να έχουμε περισσότερες δραστηριότητες από γυναίκες, ηλικιωμένους και πρέπει να αυξήσουμε το ποσοστό γεννήσεων», δίνοτας σε μόλις 20 άτομα το καθεστώς του πρόσφυγα από ένα σύνολο 20.000 αιτήσεων.

Ωστόσο, η αναβίωση του εθνικισμού σε ιαπωνικό πλαίσιο, συνδυάστηκε με την οικονομική πολιτική, που έχει χαρακτηριστεί ως Abenomics, μια ιαπωνική εκδοχή του νεοφιλελευθερισμού, που προσεφερε τεράστια κέρδη για τις τράπεζες και τις μεγάλες εταιρείες, αύξηση των φόρων κατανάλωσης για τα νοικοκυριά και περικοπές σε κοινωνικά προγράμματα. Τις επόμενες δύο δεκαετίες, η Ιαπωνία βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό σε μια νεοφιλελεύθερη οικονομική πολιτική μονεταρισμού και απορρύθμισης, κατά τα πρότυπα του βρετανικού θατσερισμού ή του βορειοαμερικανικού ρηγκανισμού,  ανεβάζοντας το ποσοστό σχετικής φτώχειας της Ιαπωνίας από 14,% το 2004, σύμφωνα με το ΟΟΣΑ, σε 15,7% το 2007. Σε λίγα χρόνια, 20 εκατομμύρια Ιάπωνες πολίτες ζούσαν κάτω από το όριο της φτώχειας, με την ισχυρή οικονομία-μέλος της G7- να κατακτά την τέταρτη θέση μεταξύ των χωρών του ΟΟΣΑ στο ποσοστό της φτώχειας μετά το Μεξικό, την Τουρκία και τις ΗΠΑ, καθώς και ένα από τα υψηλότερα ποσοστά παιδικής φτώχειας και βρεφικής θνησιμότητας στον ανεπτυγμένο κόσμο. Η νεοφιλελεύθερη ατζέντα του ευννόησε την προώθηση ολιγοπωλίων μεγάλης κλίμακας και συγκεντρώσεων ισχύος σε χρηματοοικονομικές, βιομηχανικές, αγορές ενέργειας και επικοινωνιών, αλλά και του στρατιωτικοβιομηχανικού συμπλέγματος, ιδιαίτερα την κατασκευή πυρηνικών σταθμών, όπως και την ενίσχυση της οικονομικής και στρατιωτικής συμμαχίας με τις ΗΠΑ.

Έτσι, η εξωτερική πολιτική του Άμπε χαρακτηρίστηκε από επέκταση των δεσμών της Ιαπωνίας με το ΝΑΤΟ, την ΕΕ και τη Βρετανία, ενώ προώθησε την ιδεά του «ασιατικού ΝΑΤΟ» μεταξύ Ιαπωνίας, Ηνωμένων Πολιτειών, Αυστραλίας και Ινδίας. Επί των ημερών του, πυροδότησε τις εντάσεις με τη Λαοκρατική Δημοκρατία της Κορέας, μέχρι που αναγκάστηκε σε αναδίπλωση κατόπιν της έναρξης του αποτυχημένου διαλόγου, που εγκαινίασε η κυβέρνηση Τραμπ. Παρά τη φιλοδυτική του στάση, ο εθνικισμός του τον οδήγησε σε αδιέξοδο με τους επίσης δυτικούς συμμάχους στη Νότια Κορέα, ενώ ο προστατευτισμός της κυβέρνησης Τραμπ έφερε σε δύσκολη θέση της σχέσεις ΗΠΑ-Ιαπωνίας. Το 2016, ο Άμπε πρότεινε επίσημα τη λεγόμενη στρατηγική «ελεύθερου και ανοιχτoύ Ινδο-Ειρηνικού» για να αντισταθμίσει την κινεζική πρωτοβουλία «Ζώνη και Δρόμος». Τώρα η λεγόμενη περιοχή Ινδο-Ειρηνικού έχει αναγνωριστεί από την κυβέρνηση Μπάιντεν ως ο πυρήνας της στρατηγικής της, σχηματίζοντας έτσι μια συμμαχία μεταξύ ΗΠΑ, Ιαπωνίας και Ευρώπης ενάντια σε Κίνα, Ρωσία και Λ.Δ. Κορέας, η οποία προσπαθεί να συμπεριλάβει την ASEAN και τη Ν. Κορέα. Στο ζήτημα της Ταϊβαν, ο Άμπε προώθησε επίσης μια επιθετική ατζέντα, ενώ πρόσφατα δήλωσε πρόσφατα σε φόρουμ ότι η Ιαπωνία, οι ΗΠΑ και άλλοι σύμμαχοι «πρέπει να δημιουργήσουν μια κατάσταση που θα αναγκάσει» την κινεζική ενδοχώρα να «εγκαταλείψει την κατάληψη» του νησιού της Ταϊβάν «με τη βία». Οι δηλώσεις του Άμπε ήρθαν, καθώς ο νέος Ιάπωνας πρωθυπουργός και διάδοχός του, Κισίντα Φούμιο, ήταν ο πρώτος Ιάπωνας ηγέτης που συμμετείχε στη σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ, καθώς εξελίζεται η σύγκρουση Ρωσίας-Ουκρανίας.

Ανησυχία στο Πεκίνο

Στο παρελθόν, ο Άμπε προσπάθησε χωρίς αποτέλεσμα να καταλήξει σε συμφωνία με τον πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν κατά τη διάρκεια της θητείας του, ακολουθώντας το δόγμα του Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος πρόκρινε μια εξομάλυνση των σχέσεων με τη Ρωσία, με στόχο την στρατηγική αντιπαράθεση με τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας. Όμως η δολοφονία του ήρθε σε μια περίοδο, όπου το νέο δόγμα της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής είναι o ταυτόχρονος πόλεμος κατά τόσο της Ρωσίας, όσο και της Κίνας, στο οποίο προσαρμόστηκαν εύκολα ο ίδιος και οι διάδοχοί του. Μετά το ξέσπασμα της σύγκρουσης Ρωσίας-Ουκρανίας, η κυβέρνηση Κισίντα ήταν πολύ ενεργή στο να «τιμωρήσει με κυρώσεις τη Ρωσία», όταν πολλές ευρωπαϊκές χώρες παρέμεναν επιφυλακτικές, με τον Αμπέ να ανοίγει μάλιστα ζήτημα της εγκατάλειψης του μη πυρηνικού στρατιωτικού δόγματος της Ιαπωνίας, παρότι είναι η μόνη χώρα που έχει υποστεί τις συνέπειές πυρηνικού βομβαρδισμού στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι. Οι δεξιές δυνάμεις έχουν ήδη εκμεταλλευτεί τον πόλεμο στην Ουκρανία για να ενισχύσουν την ατζέντα «επαναστρατιωτικοποίησης», με το κυβερνών Φιλελεύθερο Δημοκρατικό Κόμμα της Ιαπωνίας να προτείνεινα αυξηθεί το ποσοστό του ΑΕΠ για αμυντικές δαπάνες από 1%  σε 2% εντός πέντε ετών.

Οι πολεμοκάπηλες πολιτικές του Άμπε εξηγούν τον ενθουσιασμό που καταγράφηκε στα κινεζική μέσα κοινωνικής δικτύωσης μετά τους πυροβολισμούς εναντίον του. Μια ανάρτηση που φέρεται να συγκέντρωσε 210.000 likes, πρότεινε ότι ο θάταντος του θα ήταν μια δίκαιη εξιλέωση για την εισβολή της Ιαπωνίας στην Κίνα πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, μόλις μια μέρα μετά την 85η επέτειο από την έναρξη των εχθροπραξιών το 1937. Ωστόσο, οι κινεζικές αρχές αντέδρασαν με ψυχραιμία στη είδηση, εξηγώντας πως «είναι η ώρα να παραμεριστούν οι πολιτικές διαφωνίες». Ίσως ο λόγος έχει να κάνει με κάτι περισσότερο από τον σεβασμό στο νεκρό, καθώς ειδικοί στο Global Times, εκφράζουν ανησυχίες πως «οι ιαπωνικές ακροδεξιές δυνάμεις ενδέχεται να χρησιμοποιήσουν αυτό το περιστατικό για να προωθήσουν την τάση του συντηρητικού μετασχηματισμού στην ιαπωνική πολιτική και οι υποστηρικτές του Άμπε θα συνεχίσουν να προωθούν τον ‘ελεύθερο και ανοιχτό Ινδο-Ειρηνικό’ και τις άλλες πολιτικές του, φέρνοντας περισσότερους κινδύνους για τη γεωπολιτική ασφάλεια στη Βορειοανατολική Ασία». Οι αναλυτές που μίλησαν στο ταμπλόιντ του Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας, ανέφεραν ότι «οι πυροβολισμοί έρχονται σε μια ευαίσθητη στιγμή ενόψει των εκλογών για την Άνω Βουλή, καθώς υπάχουν ανάμεικτες απόψεις» για τον Άμπε στην Ιαπωνία, λόγω της δυσαρέσκειας και της αποστροφής για τις νεοφιλελεύθερες οικονομικές πολιτικές του και μια «γερακίσια» εξωτερική πολιτική.

Ως εκ τούτου, εκφράζεται η ανησυχία ότι ο μελλοντικός διάδοχος του Άμπε θα μπορούσε να επιταχύνει τη διαδικασία συνταγματικής αναθεώρησης υπό τη σημαία της πολιτικής κληρονομιάς του δολοφονημένου πρώην πρωθυπουργού, αποκτώντας ένα σύμβολο για να πρωθήσουν την εξωτερική πολιτική του για τον Ινδο-Ειρηνικό και την ενεργό συμμετοχή στον μηχανισμό QUAD («Τετράδα»), καθώς και να επιταχύνουν την επέλαση του ΝΑΤΟ στην Ασία, φέρνοντας περισσότερους γεωπολιτικούς κινδύνους στη Βορειοανατολική Ασία.