Η εμπειρία της έμφυλης βίας σε γυναίκες με αναπηρία – «Κάτσε εδώ, πού θα πας; Ποιος θα σε δεχτεί όπως είσαι;»

Οι γυναίκες με αναπηρία αποτελούν το 25,7% του γυναικείου πληθυσμού της Ελλάδας. Όπως καταδεικνύουν τα διαθέσιμα στοιχεία, διεθνώς, αντιμετωπίζουν υψηλότερο κίνδυνο να βιώσουν έμφυλη βία. Συχνά δε η κακοποίηση λαμβάνει και μισαναπηρικές προεκτάσεις: συναισθηματική υποβάθμιση που συνδέεται με την αναπηρία, εσκεμμένη παραμέληση, στέρηση φαρμακευτικής αγωγής κ.ά. Ωστόσο, τα στοιχεία δεν αποτυπώνουν την ακριβή πραγματικότητα. Τα ελληνικά ΜΜΕ αναφέρονται σε περιπτώσεις όπου γυναίκες και κορίτσια με αναπηρία έχουν κακοποιηθεί σεξουαλικά ή τους έχει ασκηθεί σωματική ή/και ψυχολογική βία. Αρκετά από τα περιστατικά αυτά έχουν συμβεί μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον, ωστόσο, υπάρχουν και περιστατικά που έχουν λάβει χώρα μέσα σε χώρους ιδρυμάτων κλειστού τύπου, είτε από τους φροντιστές που εργάζονται εκεί είτε από άλλα άτομα που επίσης διαβιούν σε αυτούς τους χώρους.
Δυστυχώς, δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία που να απεικονίζουν την πραγματική διάσταση του φαινομένου αυτού. Παραδείγματος χάριν, η ελληνική αστυνομία διατηρεί μια βάση δεδομένων σχετικά με τα περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας, ωστόσο, στη βάση δεν περιλαμβάνεται η διάσταση της αναπηρίας.

Τα κενά στις ενημερωτικές καμπάνιες & τις δομές υποστήριξης και η έλλειψη εμπιστοσύνης για αναζήτηση βοήθειας

Η Έλια Χαρίδη είναι συντονίστρια προσβασιμότητας στο Κέντρο Διοτίμα. Μιλά στο ΤΡΡ για το ντοκιμαντέρ, το οποίο γεννήθηκε μέσα από ένα πιλοτικό πρόγραμμα που ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 2022. Το πρόγραμμα σε πρώτη φάση έφερνε κοντά το Κέντρο Διοτίμα με την liminal, έναν φορέα που κάνει προσβάσιμα καλλιτεχνικά έργα, ώστε «να δούμε τις ανάγκες του πληθυσμού με αισθητηριακές βλάβες σε σχέση με την έμφυλη βία». Το SAFEable είναι ένα πλήρως προσβάσιμο ντοκιμαντέρ, που στον σχεδιασμό και την υλοποίησή του συμμετείχαν ενεργά γυναίκες με αισθητηριακές βλάβες, ενώ εξειδικευμένες σύμβουλοι του Κέντρου Διοτίμα μοιράζονται χρήσιμες πληροφορίες για την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των κοινοτήτων, αλλά και του ευρύτερου κοινού.

«Αρχικά, είχαμε σκεφτεί να κάνουμε ένα μικρό τρίλεπτο βιντεάκι, αλλά, στη συνέχεια, μέσα από τη συζήτηση με τις γυναίκες προέκυψε ότι οι ανάγκες σε ενημέρωση κι ευαισθητοποίηση είναι μεγάλες, κι έτσι έγινε το ντοκιμαντέρ. Δημιουργήσαμε ομάδες συζήτησης, κάναμε τρία focus group, με διαφορετικά άτομα και συζητήσαμε για το τι γνωρίζουν για την έμφυλη βία, τι κενά υπάρχουν στις δομές υποστήριξης αλλά και ως προς την ενημέρωσή τους για τα δικαιώματά τους» περιγράφει.

Είναι κοινή διαπίστωση πως οι καμπάνιες ενημέρωσης για την έμφυλη βία δεν είναι προσβάσιμες σε γυναίκες με αισθητηριακές βλάβες. Η συγκεκριμένη καμπάνια θα είναι πλήρως προσβάσιμη σε τυφλά και κωφά άτομα. Στις ομάδες συζήτησης συζητήθηκαν θέματα και προβληματισμοί επί του θέματος σ’ ένα γενικότερο πλαίσιο. Μια γυναίκα, όπως φαίνεται και στο ντοκιμαντέρ, δέχτηκε να μιλήσει δημόσια για την εμπειρία της κι αναφέρει αναλυτικά τι έζησε.

«Υπάρχει γενικότερη έλλειψη μέριμνας για την προστασία αυτών των γυναικών» σημειώνει η κα. Χαρίδη. «Δεν υπάρχει προσβάσιμη ενημέρωση γι’ αυτές τις γυναίκες και μετά δημιουργείται και τεράστια αμφιβολία στις ίδιες για το κατά πόσο μπορεί κάποιος να τις βοηθήσει, πώς θα γίνουν πιστευτές. Υπάρχει ένα μεγάλο στερεότυπο για τις γυναίκες με κάποια αισθητηριακή βλάβη για το κατά πόσο αυτό που λένε είναι αλήθεια κι έχουν αντιληφθεί τα γεγονότα όπως έγιναν. Και δεν ξέρουν και πού να απευθυνθούν για βοήθεια. Από τις συζητήσεις μας, διαπιστώσαμε πως για τις περισσότερες το “100” δεν ήταν το πρώτο πράγμα που ήρθε στο μυαλό τους. Κι αυτό κάτι σημαίνει για το ίδιο το 100. Επίσης, για να παρέμβει η αστυνομία, θα πρέπει να υπάρχει διερμηνέας, κι αυτό είναι κάτι για το οποίο η αστυνομία δεν έχει φροντίσει και άρα πρέπει να το αναλάβει η γυναίκα».

Σε δεύτερο επίπεδο, δυστυχώς παρατηρείται πως και οι δομές στήριξης δεν είναι προσβάσιμες. «Δε διατίθεται νοηματική διερμηνεία, εκπαιδευμένο προσωπικό σε θέματα αναπηρίας -ούτε καν για το πώς θα συνοδεύσεις μια γυναίκα με πρόβλημα όρασης, ούτε οι χώροι είναι προσβάσιμοι. Παρότι είναι κατοχυρωμένο δικαίωμα η συμπερίληψη, στην πράξη δε φαίνεται».  Η ελληνική πολιτεία οφείλει, όπως άλλωστε ορίζει και η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες, να λαμβάνει τα κατάλληλα μέτρα για την προστασία αυτών των γυναικών.

Από την ενημέρωση μέχρι τις δομές, τα κενά και οι τραγικές ελλείψεις δεν επιτρέπουν καμία αδιαφορία από τους αρμόδιους. Μιλάμε για γυναίκες που προσπαθούν να ξεφύγουν από την κακοποίηση και πέφτουν πάνω σε τοίχους, τη στιγμή που τους είναι ήδη δύσκολο να κάνουν το βήμα. «Μια γυναίκα έχοντας στη διάθεσή της μόνο ένα επίδομα αναπηρίας είναι δύσκολο να φύγει και να σταθεί ανεξάρτητη. Επίσης, συχνά τη σταματάει και το γεγονός ότι υπάρχει έλλειψη εμπιστοσύνης σχετικά με το ποιος μπορεί να τις πιστέψει, βοηθήσει και πού να απευθυνθούν, έχοντας επίγνωση ότι και οι δομές δεν είναι προσβάσιμες. Να σημειώσουμε, δε, πως μπορεί ο κακοποιητής να είναι ο σύζυγος/ σύντροφος που αναλαμβάνει και χρέη φροντίδας, οπότε γίνεται ακόμα πιο δύσκολο να φύγουν από κάποιον που τις κακοποιεί και δήθεν τις “φροντίζει”».

Η πτυχιακή μου αφορούσε τις γυναικοκτονίες. Ως δημοσιογράφος έχω γράψει πολλά ρεπορτάζ, αναλύσεις και κάνει συνεντεύξεις για θέματα γύρω από την έμφυλη βία. Έχω παρευρεθεί σε σχετικές ημερίδες. Κι όμως, κάθε φορά που η συζήτηση πηγαίνει στο εμπειρικό κομμάτι, κάθε φορά που τα λόγια που φτάνουν στ’ αφτιά των γυναικών και η βία που έχουν ζήσει έρχονται στη συζήτηση, ο ίδιος κόμπος με βαραίνει, το ίδιο αίσθημα δυσφορίας. Στις περιπτώσεις γυναικών με αισθητηριακές βλάβες το πατριαρχικό κομμάτι εμπλέκεται με τον μισαναπηρισμό. Υπάρχουν μορφές κακοποίησης που σχετίζονται με το είδος της αναπηρίας. Η κα. Χαρίδη τα εξηγεί καλύτερα. «Η αναπηρία χρησιμοποιείται για να εκφραστεί η κακοποίηση. Για παράδειγμα, σε μια κωφή που το κινητό της είναι απαραίτητο, μπορεί κάποιος να της το αποσπάσει ή σε μια τυφλή, το μπαστούνι της. Έχουμε ακούσει από γυναίκες να τους λένε “τι θες και σπουδάζεις; Αφού είσαι κωφή, δε θα βρεις ποτέ δουλειά”, “κάτσε εδώ, πού θα πας; Ποιος θα σε δεχτεί όπως είσαι;”. Και βέβαια παίζει ρόλο και το ταξικό κομμάτι, όπως και άλλα στοιχεία, για παράδειγμα αν είναι προσφύγισσα ή πιο ευάλωτη».

«Αυτό το ντοκιμαντέρ, αυτή η καμπάνια είναι το πρώτο βήμα. Στη συνέχεια θα θέλαμε να προχωρήσουμε σε χαρτογράφηση των υπηρεσιών που μπορούν να στηρίξουν σε τέτοιες περιπτώσεις και να βρεθούν μονοπάτια παραπομπών για μια γυναίκα, ώστε να ξεφύγει» καταλήγει.