του Θάνου Καμήλαλη

Η «απειλή» της Eldorado για αποχώρηση από την Ελλάδα δεν είναι καινούρια. Ανάλογες κινήσεις είχε κάνει η εταιρεία τον Αύγουστο του 2015 και τον Ιανουάριο του 2016, όταν και τότε είχε έρθει σε σύγκρουση με την κυβέρνηση. Αυτή τη φορά όμως υπάρχει μια βασική διαφορά: Η πραγματική αιτία της διαμάχης είναι ο «πυρήνας» της «επένδυσης», η μέθοδος μεταλλουργίας. Μία παραβίαση των δεσμεύσεων από την πλευρά τής εταιρείας και ένα ζήτημα που θα ήταν σκανδαλώδες να αποσιωπηθεί από την όποια κυβέρνηση.

Αντί, όμως, η υπόθεση της εξόρυξης χρυσού στη Χαλκιδική να συζητείται με τα πραγματικά δεδομένα, τα υπέρ και τα κατά για το Δημόσιο, η συζήτηση περιστρέφεται γύρω από μύθους για ανάπτυξη, καταγγελίες περί «αριστερής ιδεοληψίας» και κάθε είδους πιέσεις.

Μύθοι και αλήθειες

1. «Το κράτος δεν τηρεί τις υποχρεώσεις του προς την Eldorado»

Η Eldorado υποστηρίζει ότι:

Παρά τις επανειλημμένες προσπάθειες της Eldorado και της ελληνικής θυγατρικής της, Ελληνικός Χρυσός, για εποικοδομητική συνεργασία με την Ελληνική Κυβέρνηση, το Υπουργείο Ενέργειας και Περιβάλλοντος (Υπουργείο) και άλλες κυβερνητικές υπηρεσίες, οι καθυστερήσεις στην έκδοση αδειών ρουτίνας για την κατασκευή και την ανάπτυξη των έργων Σκουριών και Ολυμπιάδας στη Χαλκιδική, Β. Ελλάδα, συνεχίζονται.

Ενώ ο πρόεδρος της εταιρείας, Τζορτζ Μπερνς, πρόσθεσε λίγο αργότερα:

Εάν η ελληνική κυβέρνηση επιθυμεί να εργαστεί στο πλαίσιο των συμβατικών της υποχρεώσεων με την Ελληνικός Χρυσός, να εκδώσει έγκαιρα τις άδειες και να στηρίξει την επένδυση, τότε η Eldorado θα είναι σε θέση να επανεκτιμήσει τα επενδυτικά της σχέδια στη χώρα.

Ας μιλήσουμε λοιπόν (ξανά) για τις «συμβατικές υποχρεώσεις», βγάζοντας εκτός της συζήτησης το τεράστιο περιβαλλοντικό κόστος της «επένδυσης». Αυτό που αποφεύγει να πει η εταιρεία, είναι ότι δεν πρόκειται για «άδειες ρουτίνας». Όπως έχει αναφέρει σε αρκετά ρεπορτάζ του το TPP, η βασική αιτία της νέας διαμάχης της Eldorado με το υπουργείο Περιβάλλοντος είναι το βασικότερο στοιχείο της «επένδυσης»: Η μέθοδος μεταλλουργίας και κατ’επέκταση, το εάν η καναδική εταιρεία θα παράγει όντως χρυσό στην Ελλάδα (από τον οποίο η χώρα θα αποκομίζει οικονομικά οφέλη) ή θα εξάγει συμπυκνώματα χρυσού σε άλλες χώρες, εξαφανίζοντας έτσι το (όποιο) όφελος για το ελληνικό Δημόσιο.

Εδώ και τουλάχιστον 6 χρόνια, από την πρώτη έγκριση του επενδυτικού της σχεδίου, η Eldorado δεν μπορεί να αποδείξει ότι η μέθοδος μεταλλουργίας την οποία η ίδια πρότεινε, μπορεί να εφαρμοστεί στα εδάφη της Χαλκιδικής. Το αδιέξοδο στο οποίο βρίσκεται η εταιρεία μοιάζει ακόμα μεγαλύτερο, δεδομένου ότι η αρχική σύμβαση δεν προβλέπει καμία εναλλακτική μέθοδο μεταλλουργίας εκτός της «μεθόδου ακαριαίας τήξης» (flash smelting).

Στην πραγματικότητα, όπως έχει αναφερθεί ξανά στο TPP, η μέθοδος του flash smelting για την μεταλλουργία στη Χαλκιδική προκρίνεται από την Eldorado Gold εδώ και μία δεκαετία. Στην Προκαταρκτική Περιβαλλοντική Εκτίμηση (ΠΠΕ) του 2006, η Eldorado θεωρεί την ακαριαία τήξη εφαρμοστέα μέθοδο. Η μελέτη υποβλήθηκε το 2006 στο ΥΠΕΧΩΔΕ και χρειάστηκαν να περάσουν τρισήμιση χρόνια για να εγκριθεί τελικά από την κυβέρνηση της ΝΔ (λίγο πριν από τις εκλογές του 2009).

Όσο η Eldorado υποχρεούταν να γίνεται πιο συγκεκριμένη, προκειμένου να λαμβάνει τις αδειοδοτήσεις για τη συνέχιση του έργου, το flash smelting προωθήθηκε ως η μοναδική μέθοδος που θα εφαρμοστεί για τη μεταλλουργία στη Χαλκιδική. Στη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (Μ.Π.Ε) του 2010, η εταιρεία υποστηρίζει ότι «η εφαρμοσιμότητα της μεθόδου της ακαριαίας τήξης αποδείχθηκε με την εκτέλεση μεγάλης κλίμακας πιλοτικών δοκιμών σε αντιπροσωπευτικά δείγματα» στο Pori της Φινλανδίας. Το ίδιο αναφέρεται και στην Απόφαση Έγκρισης Περιβαλλοντικών όρων (ΑΕΠΟ) το 2011, που αποτελεί την αφετηρία του «Επενδυτικού Σχεδίου Ανάπτυξης της Εταιρείας».

Συγκεκριμένα η ΑΕΠΟ αναφέρει:

Απαραίτητη προϋπόθεση για την αξιοποίηση των παραγόμενων πυριτών Ολυμπιάδας και χαλκού-χρυσού Σκουριών στην τροφοδοσία του νέου εργοστασίου μεταλλουργίας είναι η εφαρμογή της Πυρομεταλλουργικής Μεθόδου Ακαριαίας Τήξης (flash smelting)

Επί χρόνια λοιπόν, ακόμα κι αν αφαιρεθεί η περιβαλλοντική καταστροφή και ο ιδιαίτερα υψηλός κίνδυνος για τη δημόσια υγεία, στην υπόθεση της Eldorado εξελίσσεται ένας συνεχής παραλογισμός. Η εταιρεία δεν μπορεί να αποδείξει ότι η μέθοδος μεταλλουργίας, για την οποία έχει δεσμευτεί, είναι εφαρμόσιμη, παρ' όλα αυτά λαμβάνει σταδιακά όλες τις απαραίτητες «άδειες ρουτίνας» για να κατασκευάζει τις εγκαταστάσεις της και να προχωράει το σχέδιο της.

Το καλοκαίρι του 2016, η αρμόδια τεχνική υπηρεσία του υπουργείου Περιβάλλοντος απέρριψε ξανά τη μεταλλουργική μέθοδο της Eldorado Gold ως μη εφαρμόσιμη, λόγω της εξαιρετικά υψηλής περιεκτικότητας του μίγματος τροφοδοσίας τής μεταλλουργικής μονάδας στο εξαιρετικά τοξικό στοιχείο αρσενικό. Το Υπουργείο αναφέρει ότι εάν προχωρήσει η εξόρυξη χρυσού στην περιοχή, θα εκπέμπονται ετησίως στην ατμόσφαιρα 20.000 τόνοι αρσενικού. Η Eldorado κλήθηκε να τροποποιήσει το σχέδιο της, κάτι που δεν έκανε και τον Νοέμβριο του 2016 το υπουργείο Περιβάλλοντος επικύρωσε ουσιαστικά την προηγούμενη απόφαση του. Ακουλούθησε η προσφυγή της εταιρείας στο Συμβούλιο της Επικρατείας, μια κίνηση που μοιάζει με «τελευταίο χαρτί» δεδομένου ότι το ΣτΕ δύσκολα θα εκφέρει άποψη σε μία τεχνική κρίση υπηρεσίας Υπουργείου και τέλος, η απόφαση του Δημοσίου να προσφύγει στη διαίτησια, κίνηση που επίσης προβλέπεται στη σύμβαση με την εταιρεία.

2. «Η εξαγορά των 2 δις»

Η Eldorado επίσης ισχυρίζεται ότι «από την εξαγορά των Μεταλλείων Κασσάνδρας με αντίτιμο 2 δις δολάρια το 2012, η Eldorado έχει επενδύσει επιπλέον 1 δις δολάρια στη χώρα». 

Εδώ σημειώνεται μια πολύ σημαντική λαθροχειρία, δεδομένου ότι τα 2 δισ. ευρώ (όπως έντεχνα αποκρύπτεται) δεν καταβλήθηκαν στο ελληνικό Δημόσιο, αλλά στην εταιρεία European Goldfields, που με σκανδαλώδη τρόπο είχε αποκτήσει τα μεταλλεία Κασσάνδρας το 2003. Τότε, μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα, το ελληνικό κράτος είχε πάρει την κυριότητα των μεταλλείων από την εταιρεία TVX και, χωρίς ανοικτό διεθνή διαγωνισμό, τα παραχώρησε στη νεοσύστατη τότε «Ελληνικός Χρυσός», μια εταιρεία του ομίλου Μπόμπολα με μετοχικό κεφάλαιο τότε μόλις 60.000 ευρώ. Η εξάγορα έγινε για 11 εκατ. ευρώ, που όμως δεν κατέληξαν στα ταμεία του κράτους, αλλά δόθηκαν στην TVX για την κυριότητα των μεταλλείων, έτσι, το όφελος για το Δημόσιο ήταν μηδενικό.

Στις 23 Φεβρουαρίου 2011, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσισε ότι η ιδιωτικοποίηση του 2003 συνιστά παράνομη κρατική ενίσχυση, διατάζοντας την «Ελληνικός Χρυσός» να πληρώσει €15,3 εκατ. ευρώ στο Ελληνικό Δημόσιο. Όπως ανακοίνωσε:

«Μετά από μια σε βάθος έρευνα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η πώληση των Μεταλλείων Κασσάνδρας, το 2003, πραγματοποιήθηκε κάτω από την πραγματική αγοραία αξία τους και, ως εκ τούτου, περιλάμβανε επιδοτήσεις κατά παράβαση των κανόνων της ΕΕ για τις κρατικές ενισχύσεις. Η επιδότηση υπολογίζεται στα € 14 εκ. Δεδομένου ότι η εταιρεία επίσης δεν κατέβαλε φόρους μεταβίβασης, το συνολικό ποσό που πρέπει να ανακτηθεί από τον δικαιούχο στα ταμεία του κράτους είναι € 15.300.000, συν τους τόκους.»

Επιπρόσθετα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διαπίστωσε ότι η ιδιωτικοποίηση «πραγματοποιήθηκε χωρίς μια διαφανή και ανοικτή δημόσια διαδικασία προσφορών». Η «Ελληνικός Χρυσός» άνηκε τότε στην εταιρεία European Goldfields, η οποία εξαγοράστηκε το 2011 από την Eldorado Gold έναντι… 2 δισ. ευρώ. Κάπως έτσι, η «δημιουργική ασάφεια» στην ανακοίνωση της Eldorado την φέρνει να έχει αγοράσει τα μεταλλεία πληρώνοντας 2 δισ. ευρώ, θέλοντας ουσιαστικά να προπαγανδίσει ότι αυτά τα 2 δισ. κατέληξαν στο ελληνικό Δημόσιο. Μόνο που τα κέρδη του Δημοσίου ήταν σκανδαλωδώς μηδενικά.

Όσον αφορά τώρα τις «επενδύσεις 1 δισ.» ο αριθμός αυτός αλλάζει ανάλογα με την… εποχή, τις συνθήκες και το μέσο. Για παράδειγμα, όπως έχει σημειώσει το «Παρατηρητήριο Μεταλλευτικών Δραστηριοτήτων», «το newsletter του Ευρωπαϊκού συνδέσμου Euromines το Μάιο 2017 ήταν αφιερωμένο στην εξορυκτική συνεργασία ΕΕ-Καναδά στα πλαίσια της CETA και περιλάμβανε άρθρο της Louise Burgess της Eldorado Gold». Εκεί η L.Burgess αναφέρει ότι «έχουμε επενδύσει πάνω από 740 εκατ. ευρώ για την ανάπτυξη των έργων Ολυμπιάδας, Σκουριών και Περάματος», ποσό στο οποίο φαίνεται ότι συνυπολογίζονται και οι όποιοι φόροι καταβάλλονται προς το ελληνικό κράτος.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει και η συνέχεια, όπου το στέλεχος της εταιρείας αναφέρει ότι «αναμένουμε οτι θα επενδύσουμε επιπλέον € 92 εκατ. τα επόμενα πέντε χρόνια για την ανάπτυξη αυτών των έργων». Επομένως, υπάρχει σημαντική διαφορά από τα 832 εκατ. συνολικά, μέχρι το 2022, μέχρι το «1 δισ. ήδη», ειδικά όταν η ίδια η εταιρεία παραδέχεται ότι τα επόμενα πάντα χρόνια οι «επενδύσεις» της θα είναι μηδαμινές (ουσιαστικά έχει σκοπό μόνο να αποκομίζει κέρδη).

3. «Τα πολλαπλά οφέλη για το Δημόσιο»

Η επένδυση της Eldorado και της θυγατρικής της, «Ελληνικός Χρυσός» στη Χαλκιδική, παρουσιάζεται συνήθως ως ένα έργο «με πολλαπλά οικονομικά ωφέλη» για το Δημόσιο. Σε αυτήν την επιχειρηματολογία, υπάρχουν δύο σημαντικά λάθη.

Το πρώτο έχει να κάνει και πάλι με το flash smelting. Σε περίπτωση που η Eldorado καταφέρει να «ξεφύγει» από την υποχρέωση να παράγει χρυσό στην Ελλάδα, έχουν εκφραστεί σοβαροί φόβοι ότι θα χρησιμοποιεί τα μεταλλεία της Χαλκιδικής για να εξάγει συμπυκνώματα χρυσού σε άλλες χώρες, μειώνοντας έτσι σημαντικά το οικονομικό όφελος για το Δημόσιο. Ένας φόβος που έχει εκφραστεί και από κυβερνητικά στελέχη, που κάνουν λόγο για ανάγκη «καθετοποίησης της παραγωγής χρυσού», όπως τόνισε και σήμερα ο αναπληρωτής υπουργός Περιβάλλοντος, Σωκράτης Φάμελλος.

To δεύτερο έχει να κάνει με το τεράστιο σκάνδαλο φοροαποφυγής, στο οποίο είχε βρεθεί αναμεμειγμένη η Eldorado. Όπως ειχε αποκαλύψει το 2015, η ολλανδική ΜΚΟ SOMO η Eldorado Gold χρησιμοποιούσε (χωρίς απ'όσο γνωρίζουμε να έχει αλλάξει κάτι) μια σειρά από ολλανδικές εταιρείες-θυρίδες (mailbox companies) για να φοροαποφεύγει στην Ελλάδα.  

Πρόκειται για εταιρείες που απαρτίζονται μόνο από μία… ταχυδρομική διεύθυνση, ωστόσο χρησιμεύουν στις πολυεθνικές για να συνάπτουν διεθνείς συμφωνίες «αποφυγής της διπλής φορολόγησης» που καταλήγουν όμως να είναι «διπλής φοροαποφυγής. (Δείτε το αφιέρωμα του TPP για την έρευνα της SOMO εδώ.)

4. Οι θέσεις εργασίας

Ίσως όμως το πιο ευαίσθητο επιχείρημα, είναι αυτό των θέσεων εργασίας. Σύμφωνα με τον διευθύνοντα σύμβουλο της εταιρείας, Τζορτζ Μπερνς, αν προχωρήσει η «επένδυση» τότε «προσθέτουμε άλλες 1.200 θέσεις εργασίας στο σημερινό εργατικό δυναμικό μας, περίπου 2.400 ατόμων, στην Ελλάδα».

Αφενός, υπάρχει ένα ζήτημα σχετικά με το πόσες είναι τελικά οι θέσεις εργασίας που «προσφέρει» η Eldorado. 

Αφετέρου, και καθώς κάθε θέση εργασίας είναι σημαντική ασχέτως του συνολικού αριθμού, θα πρέπει να αναλογιστεί κανείς πόσες θέσεις εργασίας χάνονται σε μία περιοχή όπου στο τέλος, η μοναδική δραστηριότητα θα είναι τα μεταλλεία χρυσού. Όπως σημειώνουν συχνά κάτοικοι της Χαλκιδικής, η αδηφάγα μεταλλευτική δραστηριότητα αναπτύσσεται εις βάρος του τουρισμού, των κτηνοτρόφων των μελισσοκόμων και άλλων επαγγελμάτων που θα μπορούσαν να αναπτυχθούν εάν το περιβάλλον τής περιοχής δεν καταστρεφόταν.

Ο εκβιασμός και η «ώρα της κρίσης» για την κυβέρνηση

Τα αδιέξοδα όμως της Eldorado είναι γνωστά, με την εταιρεία να φαίνεται ότι αναζητεί για μία ακόμα φορά από την ελληνική κυβέρνηση να κάνει «τα στραβά μάτια» και να παραβιάσει τη νομιμότητα. Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ, όσο κι αν μπαίνει στο στόχαστρο της Eldorado που την κατηγορεί ότι «αντιμάχεται την επένδυση», έχει δώσει άπλετο χρόνο στην εταιρεία να εφαρμόσει τις υποχρεώσεις της. Ακόμα και στην περίπτωση του flash smelting, η κυβέρνηση επέλεξε τη λύση της διαιτησίας και όχι τη μονομερή καταγγελία της σύμβασης.

Η ώρα της κρίσης όμως έφτασε, καθώς το τελεσίγραφο της Eldorado αναφέρει ότι αν δεν έχει λάβει τις απαιτούμενες άδειες μέχρι 22 Σεπτεμβρίου, τότε θα αποχωρήσει από την Ελλάδα. Ακόμα κι αν αυτή η απειλή είναι «μπλόφα», οι επόμενες κινήσεις της κυβέρνησης θα είναι πολύ κρίσιμες για το τι προτίθεται να κάνει σε μία υπόθεση που απασχολεί εδώ και 7 χρόνια την ελληνική κοινωνία, έχει σημαδέψει τη ζωή χιλιάδων κατοίκων της Χαλκιδικής (εκατοντάδες από τους οποίους θεωρούνται «μέλη εγκληματικής οργάνωσης») κι έχει ήδη προκαλέσει μεγάλες καταστροφές στο περιβάλλον, απειλώντας για ακόμη μεγαλύτερες.

Μόλις χθες, Κυριακή, ο Αλέξης Τσίπρας τόνισε κατά τη συνέντευξη Τύπου στη ΔΕΘ ότι «αν καταστρέψουμε το περιβάλλον δεν θα έχουμε παραγωγή στη χώρα». Η ώρα να τηρήσει τα λεγόμενα του ήρθε πολύ σύντομα.