του Θάνου Καμήλαλη
Την περασμένη Τρίτη, 19 Δεκεμβρίου, το ICIJ έδωσε στη δημοσιότητα νέα στοιχεία, προσθέτοντας στη δημόσια βάση δεδομένων του τέσσερις νέες κατηγορίες: Εταιρείες με έδρα την Αρούμπα, τις Μπαχάμες, τα Νέβις και τα Μπαρμπέιντος. Στην τελευταία κατηγορία εμφανίζονται δύο θυγατρικές της Eldorado Gold: Η Eldorado Gold (Barbados) Limited και η Eldorado Gold Insurance Corporation. Η πρώτη φαίνεται ότι έχει ιδρυθεί το 2002 και η δεύτερη το 2010. Τα δεδομένα των Paradise Papers φτάνουν μέχρι το 2016, σημείο που και οι δύο εταιρείες φαίνεται να παραμένουν ενεργές, ενώ πριν μερικές εβδομάδες, τα νησιά Μπαρμπέιντος μπήκαν στη «μαύρη λίστα» της Ε.Ε, με τους φορολογικούς παραδείσους.
Οι δύο αυτές εταιρείες φαίνεται ότι έχουν κοινή έδρα, σε ένα κτίριο που φαίνεται ότι φιλοξενεί περίπου 250 ακόμα εταιρείες. Στα διοικητικά συμβούλια των δύο εταιρειών βρίσκουμε πολλά κοινά πρόσωπα. Μεταξύ αυτών ο Πολ Ραίτ, πρώην διευθύνων σύμβουλος της μητρικής Eldorado Gold (που αντικαταστάθηκε προ μηνών λόγω συνταξιοδότησης από τον Τζορτζ Μπερνς) και η Ντον Μος, αντιπρόεδρος της καναδικής πολυεθνικής. Στην πρώτη εταιρεία επίσης, συμμετέχει ο David Netherway που κατέχει πληθώρα διευθυντικών θέσεων σε μεταλλευτικές εταιρείες, μία από τις οποίες είναι η Afcan Mining Corporation, εταιρεία που έχει απορροφηθεί από την Eldorado. Στη δεύτερη, εμφανίζεται η Fabiana Chubbs, επικεφαλής της οικονομικής υπηρεσίας της μητρικής Eldorado.
Οι αναφορές των Paradise Papers, μολονότι το ICIJ δεν δημοσιεύει το πλήθος των εγγράφων που αφορούν τις offshore της βάσης δεδομένων του, φαίνεται ότι επιβεβαιώνουν όσα είχε αποκαλύψει σε πολυσέλιδη έρευνα της η ολλανδική ΜΚΟ, SOMO, στις αρχές του 2015. Σύμφωνα με τη SOMO, η Eldorado διατηρεί εδώ και χρόνια ένα πολύπλοκο εταιρικό πλέγμα, που μεταφέρει τα έσοδά της σε ολλανδικές εταιρείες – θυρίδες και από εκεί στον φορολογικό παράδεισο των Μπαρμπέιντος. Με αυτό τον τρόπο, η εταιρεία, για να χρηματοδοτεί τις «επενδύσεις» της, χρησιμοποιεί δάνεια από εταιρείας offshore στα Μπαρμπέιντος και στη συνέχεια, για την «αποπληρωμή των δανειών» αυτών, χρησιμοποιεί τον χαμηλό η και μηδενικό φόρο παρακράτησης στις συναλλαγές εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης και, μέσω εταιρειών που αποτελούν απλά γραμματοκιβώτια, χωρίς προσωπικό, στην Ολλανδία, χρησιμοποιεί τον μηδενικό φόρο παρακράτησης που ισχύει εκεί για να βγάλει τα χρήματα εκτός Ε.Ε., στέλνοντάς τα στα Μπαρμπέιντος.
Infographic από το ρεπορτάζ του TPP για την έρευνα της SOMO
Τον ρόλο της Ολλανδίας και άλλων χωρών, όπως του Λουξεμβούργου, στις μεθόδους φοροαποφυγής των πολυεθνικών τον γνωρίζουμε από προηγούμενες αποκαλύψεις, όπως τα Luxleaks. Οι χώρες αυτές μπορεί να μην αποτελούν ευρωπαϊκούς φορολογικούς παραδείσους, όπως η Ελβετία, αλλά λειτουργούν ως μεσάζοντες για να «δραπετεύουν» έσοδα από χώρες της Ε.Ε. όπου δραστηριοποιούνται οι πολυεθνικές (π.χ. Ελλάδα), σε κανονικούς φορολογικούς παραδείσους (π.χ. Μπαρμπέιντος).
Infographic από το ρεπορτάζ του TPP για την έρευνα της SOMO
Σύμφωνα με την έρευνα της SOMO, η πρακτικές αυτές της Eldorado οδηγούν σε απώλειες εκατομμυρίων ευρώ για το ελληνικό Δημόσιο. Το 2012 και 2013 η SOMO υπολόγισε ότι η Ελλάδα έχασε 1,8 εκατομμύρια ευρώ. Εκείνο το διάστημα, η παρακράτηση φόρου επί των τόκων και των δικαιωμάτων (royalties) ήταν στο 5%, λόγω της μεταβατικής περιόδου από την ψήφιση, το 2009, της ευρωπαϊκής οδηγίας για τους Τόκους και τα Δικαιώματα που επρόκειτο να οδηγήσει στην πλήρη κατάργηση των σχετικών φόρων. Από το 2013, ο φόρος έχει καταργηθεί πλήρως, κάτι που σημαίνει ότι ετησίως, οι απώλειες είναι μεγαλύτερες για τη χώρα.
Μπορεί τα νούμερα της φοροαποφυγής να μοιάζουν μικρά, ακόμα κι αν υπήρχαν στοιχεία για την περίοδο 2013-2016, διάστημα που ο μηχανισμός λειτουργούσε (και φαίνεται να λειτουργεί ακόμα) κανονικά. Θα πρέπει όμως να αναλογιστεί κανείς όμως, ότι ακόμα τα μεταλλεία χρυσού στη Χαλκιδική βρίσκονται σε φάση ανάπτυξης. Η εταιρεία δεν αποκομίζει κέρδη από την Ελλάδα και εμφανίζει κάθε χρόνο αρνητικούς ισολογισμούς, κάτι όμως που θα συμβεί σε περίπτωση που τα μεταλλεία τεθούν σε πλήρη λειτουργία. Το Συμβούλιο της Επικρατείας αλλά και οι υποστηρικτές της δραστηριότητας της Eldorado στην Ελλάδα επικαλούνται συχνά τα «οφέλη που θα προκύψουν για την εθνική οικονομία μέσω της φορολογίας». Λόγω του φορολογικού μηχανισμού όμως που διαθέτει η εταιρεία, φαίνεται ότι τα οφέλη αυτά θα είναι ελάχιστα, σχεδόν μηδαμινά.
«Είναι νόμιμο και το κάνουν όλοι»
Τόσο στελέχη της Eldorado, όσο και της Ελληνικός Χρυσός δεν έχουν διαψεύσει ποτέ την ύπαρξη του μηχανισμού φοροαποφυγής. Το επιχείρημα που αναφέρουν είναι ότι πρόκειται για καθ' όλα νόμιμες τακτικές, τις οποίες ακολουθούν όλες οι πολυεθνικές παγκοσμίως, κάτι που ισχύει, αλλά δεν αναιρεί το γεγονός όταν και όπου συμβαίνει, έχει ως αποτέλεσμα χαμένα έσοδα για το Δημόσιο. Ενδεικτική είναι η απάντηση του Πολ Ραίτ, τότε ισχυρού άνδρα της καναδικής πολυεθνικής, σε συνέντευξη του στην «Καθημερινή»:
«Οσον αφορά τον φορολογικό μας σχεδιασμό και τη χρήση ολλανδικών εταιρειών, κάνουμε ό,τι κάνουν οι περισσότερες πολυεθνικές επιχειρήσεις και είναι απολύτως νόμιμο. Προσπαθούμε, όπως κάθε επιχείρηση και κάθε φυσικό πρόσωπο, να ελαχιστοποιήσουμε με νόμιμα μέσα τους φόρους που θα κληθούμε να πληρώσουμε. Το 2017, όταν -εκτός απροόπτου- καταγράψει για πρώτη φορά κέρδη η «Ελληνικός Χρυσός», θα φανούν τα οφέλη που θα δρέψει από την ολλανδική φορολογική τεχνογνωσία».
Πιο πρόσφατα, για το ίδιο θέμα απάντησε ο διευθύνων σύμβουλος της «Ελληνικός Χρυσός», Δημήτρης Δημητριάδης, στο ντοκιμαντέρ της ERTreport για τις Σκουριές, που προβλήθηκε τον περασμένο Νοέμβριο. «Αυτήν τη στιγμή η εταιρεία είναι σε φάση ανάπτυξης. Αυτήν τη στιγμή ξοδεύουμε, επενδύουμε. Έχουμε επενδύσει μέχρι στιγμής 1 δις. δολάρια, θα επενδύσουμε ακόμα 1,8 δις. δολάρια. Όπως συμβαίνει σε όλες τις εταιρείες, όταν έχεις να ξοδέψεις, να επενδύσεις, φυσικά, δεν αποδίδεις [φόρο εισοδήματος]», τονίζει ο κ.Δημητριάδης, ενώ σχετικά με τη φορολογική σύνδεση Ελλάδας – Ολλανδίας – Μπαρμπέιντος, προσθέτει ότι «εκείνο που έχει γίνει είναι ότι η εταιρεία μας έχει υπογράψει δανειακές συμβάσεις με την μητρική εταιρεία για να επιστρέψει τα χρήματα αυτά εδώ και στη σύμβαση αυτή εδώ και ο νόμος επιτάσσει να υπάρχουν κάποια επιτόκια». (η απάντηση στο 40:00)
Αυτό πράγματι ισχύει, είναι ό,τι έχει περιγράψει η SOMO όσον αφορά τη χρηματοδότηση των θυγατρικών της Eldorado. Για παράδειγμα, στο τέλος του 2015, η Hellas Gold είχε δάνεια 617,5 εκ από την ολλανδική Eldorado Gold (Greece) και Eldorado Gold (Netherlands) για τα όποια πλήρωσε τόκους 12,4 εκατ. το 2015. O κ.Δημητριάδης δηλώνει επίσης ότι:
«Να σας το πω διαφορετικά. Είναι ένας τρόπος που γίνεται από όλες τις εταιρείες παγκοσμίως και είναι κάτι νόμιμο, δεν είναι παράνομο»
Στη συνέχεια σημειώνει ότι η εταιρεία «πληρώνει κανονικά τον ΦΠΑ», ενώ ένα άλλο επιχείρημα είναι η πληρωμή των ασφαλιστικών εισφορών των εργαζομένων. Φυσικά όμως, όπως σημειώνει και ο Σταύρος Ραφτόπουλος, ειδικός σύμβουλος του υπουργειου Περιβάλλοντος, αμέσως μετά, αυτές είναι αυτονόητες υποχρεώσεις (και δεν έχουν να κάνουν με τους φόρους που θα μειωθούν σημαντικά μέσω του μηχανισμού φοροαποφυγής).
Αξίζει μια σημείωση εδώ, όσον αφορά το ζήτημα της μεθόδου μεταλλουργίας flash smelting, πυρήνα της «επένδυσης» της Eldorado και σημείο τριβής ανάμεσα στην εταιρεία και το ελληνικό Δημοσίο. Η εταιρεία δεν μπορεί να αποδείξει ότι η μέθοδος για την οποία η ίδια δεσμεύτηκε, μπορεί να εφαρμοστεί στα εδάφη της Χαλκιδικής, χωρίς να έχει ως συνέπεια τόνους αρσενικού στην ατμόσφαιρα. Στην εκπομπή του ERTreport, ο κ.Δημητριάδης παραδέχεται για πρώτη φορά ότι αυτή η μέθοδος είναι «πατέντα» και δεν έχει εφαρμοστεί πουθενά αλλού στον κόσμο (η απάντησή του βρίσκεται στο 48:00). Σε ερώτηση για το πώς συμβαδίζει η «πατέντα» με την «κοινή πρακτική» που υποστηρίζει ότι εφαρμόζει η εταιρεία, ο διευθύνων σύμβουλος απαντάει ότι «είναι συνδυασμός τεχνολογιών».
«Μαύρες λίστες» και απρόθυμη Ευρώπη
Μετά την αποκάλυψη του προηγούμενου σκανδάλου φοροαποφυγής των ισχυρών, των Panama Papers, η Ευρωπαϊκή Ένωση υποσχέθηκε να λάβει μέτρα, για τον τερματισμό αυτών των πρακτικών. Οι διαβουλεύσεις προχώρησαν με πολύ αργούς ρυθμούς (και με εσωτερικές διαφωνίες χωρών όπως το Λουξεμβούργο που ωφελούνται από τους μηχανισμούς) και, μόλις πριν από μερικές εβδομάδες, η Ε.Ε. ανακοίνωσε τη δημιουργία μίας «μαύρης λίστας», με 17 χώρες που δεν ανταποκρίνονται στα κριτήρια φορολογικής δικαιοσύνης και διαφάνειας και αρνήθηκαν να δεσμευτούν για βελτιώσεις στο μέλλον. Στη λίστα αυτή βρίσκονται, μεταξύ άλλων και τα νησιά Μπαρμπέιντος. Παράλληλα, η Ε.Ε. ενέκρινε και μία «γκρίζα λίστα» χωρών, που έχουν δεσμευτεί να βελτιώσουν το καθεστώς και τη συνεργασία τους στο μέλλον. «Η λίστα δείχνει ουσιαστική πρόοδο. Ωστόσο, είναι μια ανεπαρκής απάντηση μπροστά στο μέγεθος της φοροδιαφυγής σε όλο τον κόσμο», σχολίασε ο Επίτροπος Οικονομικών της Ε.Ε., Πιερ Μοσκοβισί, μετά την ανακοίνωση των λιστών.
Αφενός όμως, η Ε.Ε. δεν ανακοίνωσε κάτι συγκεκριμένο σχετικά με τις κυρώσεις που θα επιβληθούν σε αυτά τα κράτη – έδρες χιλιάδων offshore. «Είμαστε ήδη έτοιμοι να εφαρμόσουμε μέτρα που περιλαμβάνονται ήδη στη νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, για παράδειγμα τη μεταφορά κονδυλίων της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε αυτές τις περιοχές» αρκέστηκε να δηλώσει ο αντιπρόεδρος της Κομισιόν, Βάλντις Νομπρόφσκις.
Αφετέρου, η Ε.Ε. δέχθηκε επικρίσεις από διεθνείς οργανώσεις (και το ICIJ) που ασχολούνται με ζητήματα φορολογικής δικαιοσύνης, για το γεγονός ότι οι λίστες της μοιάζουν ημιτελείς και αποτελέσματα πολιτικών πιέσεων. Δεν φαίνεται να είναι τυχαίο άλλωστε ότι από τις λίστες απουσιάζουν οι ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Ολλανδία και το Λουξεμβούργο. Η Oxfam για παράδειγμα, χρησιμοποίησε τα ίδια κριτήρια για τον καθορισμό των λιστών και κατέληξε σε μία λίστα 35 χωρών – φορολογικών παραδείσων, μεταξύ των οποίων τέσσερις ευρωπαϊκές: Η Ολλανδία (έδρα των θυγατρικών της Eldorado), το Λουξεμβούργο, η Μάλτα και η Ιρλανδία.
Φαίνεται λοιπόν, ότι παρά το εύρος των σκανδάλων φοροαποφυγής, η Ευρωπαϊκή Ένωση, παρά τις δεσμεύσεις της, δείχνει απροθυμία να πάρει μέτρα για τον περιορισμό ή και την εξάλειψη μηχανισμών φοροαποφυγής. Όσο αυτό δεν συμβαίνει και οι δρόμοι του χρήματος παραμένουν ανοιχτοί, το καθεστώς θα παραμένει πανευρωπαϊκά όπως ακριβώς το περιγράφουν τα στελέχη της Eldorado: Νόμιμο, που το κάνουν όλοι
Τα Paradise Papers και οι καταγγελίες της κυβέρνησης
Το τελευταίο διάστημα, λόγω της εμπλοκής της συζύγου του Κυριάκου Μητσοτάκη, Μαρέβας Γκραμπόφσκι, σε εταιρεία offshore, η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ και ο ίδιος ο Πρωθυπουργός, Αλέξης Τσίπρας, έχει ξοδέψει ώρες στη Βουλή καταγγέλλοντας αυτές τις πρακτικές. Ο Τσίπρας μάλιστα, προχώρησε σε διάγγελμα, μετά τη δημοσίευση του πρώτου κύματος των Paradise Papers, όπου δήλωσε:
«Το ζήτημα των φορολογικών παραδείσων είναι μια πρόκληση για την παγκόσμια κοινότητα και ως πρόκληση το αντιμετωπίζει και η ελληνική κυβέρνηση. Δεν μπορεί να υπάρξει δικαιότερος κόσμος, ούτε ελπίδα για τους εργαζόμενους, χωρίς διαφάνεια και δικαιοσύνη στα φορολογικά βάρη. […] Και φυσικά να συνεχίσουμε στη χώρα μας ακόμη πιο αποφασιστικά το χτύπημα της φοροδιαφυγής και την επιβολή κανόνων διαφάνειας και δικαιοσύνης. Για να εδραιωθεί επιτέλους στην Ελλάδα ένα μοντέλο δίκαιης ανάπτυξης που θα στηρίζει τις ανάγκες των πολλών. Δεσμευόμαστε σε αυτόν τον αγώνα για να δικαιώσουμε τις προσδοκίες και τις ελπίδες του ελληνικού λαού και να αποδείξουμε ότι υπάρχει άλλος δρόμος.»
Η φοροδιαφυγή είναι παράνομη, η φοροαποφυγή (μέσω offshore) όχι, αλλά και οι δύο έχουν το ίδιο αποτέλεσμα: Λιγότερους φόρους. Οι καταγγελίες και οι δεσμεύσεις είναι καλές για να χτυπηθούν οι πολιτικοί αντίπαλοι και όταν πρόκειται για ένα παγκόσμιο φαινόμενο, το οποίο δεν μπορεί να λύσει μόνη της η Ελλάδα. Το ερώτημα όμως είναι πώς συμπεριφέρεται η κυβέρνηση όταν το ζήτημα γίνεται και εγχώριο
Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ, όπως και οι προηγούμενες, δεν έχει θέσει ποτέ στο διάλογό της με την Eldorado το εταιρικό της πλέγμα, που σύμφωνα με τα στοιχεία της SOMO οδηγει ήδη σε φοροαποφυγή, που θα είναι ακόμα μεγαλύτερη στο μέλλον. Αυτήν την περίοδο το Δημόσιο και η Ελληνικός Χρυσός βρίσκονται στη διαδικασία της διαιτησίας, με ζήτημα το flash smelting, διαδικασία που σύμφωνα με την τελευταία ενημέρωση, θα διαρκέσει μέχρι τον Απρίλιο. Φαίνεται όμως, ότι η διαιτησία το μόνο που θα κάνει θα είναι απλά μια αναπροσαρμογή των όρων της σύμβασης του ελληνικού κράτους με την Eldorado. Εξάλλου η κυβέρνηση συνεχίζει να χορηγεί άδειες για τη συνέχιση των εργασιών της «Ελληνικός Χρυσός», ακόμα και με τη διαιτησία σε ξέλιξη.
Σε αυτό το σενάριο, η δραστηριότητα της θα συνεχιστεί, απλά με κάποιους διαφορετικούς όρους και με τις ίδιες καταγγελίες για περιβαλλοντική καταστροφή. Το επιχείρημα της συνέχισης των δραστηριοτήτων θα είναι και τότε το ίδιο: Τα «οικονομικά οφέλη του Δημοσίου από την επένδυση». Μόνο που, βάσει των όσων ήδη γνωρίζουμε, αυτά τα οφέλη θα είναι πολύ μικρά