Σε μια συνέντευξη που έδωσε στην εφημερίδα της Νικαράγουας El Nuevo Diario στις 3 Ιούνη 1992, ακριβώς 30 χρόνια πριν, ο Φιδέλ Κάστρο τοποθετήθηκε και για μια σειρά ενδιαφέροντα, επίμαχα ζητήματα της ιστορίας του κομμουνιστικού κινήματος. [1]
Ένα από αυτά ήταν ο Σοβιετο-φινλανδικός πόλεμος που διάρκεσε από το Νοέμβριο του 1939 έως τον Μάρτη του 1940. H Σοβιετική Ένωση, προετοιμαζόμενη για την επερχόμενη παγκόσμια σύγκρουση επιχείρησε να διασφαλίσει ότι από την πλευρά της Φινλανδίας δεν θα προερχόταν κάποια απειλή για τη χώρα, πολύ περισσότερο που το Λένινγκραντ βρισκόταν σε απόσταση αναπνοής και η κυβέρνηση της Φινλανδίας ήταν υποχείριο της Γερμανίας και της Βρετανίας.
Ο σκοπός του πολέμου ήταν η απόσπαση στρατιωτικών και γεωγραφικών ωφελημάτων καθώς και μια πολιτική συμφωνία που να διασφαλίζει την ουδετερότητα της Φινλανδίας. Ο σκοπός αυτός, από τη σκοπιά του σοβιετικού κράτους, ειδικά στις συγκεκριμένες διεθνείς συνθήκες ήταν με μια έννοια απόλυτα θεμιτός. Το μοναδικό τότε στον κόσμο σοσιαλιστικό κράτος ενδιαφερόταν για τη διατήρηση της ασφάλειάς του.
Ωστόσο, ο Φιδέλ Κάστρο επισήμανε στη συνέντευξή του μια άλλη παράμετρο εξίσου ή και περισσότερο σημαντική. «Πιστεύω επίσης», είπε, «ότι ο μικρός πόλεμος εναντίον της Φινλανδίας ήταν ένα άλλο τρομερό λάθος, από την άποψη των αρχών του διεθνούς δικαίου».
Περισσότερο δηλαδή από την ανάγκη διαφύλαξης της περιμέτρου ασφαλείας της Σοβιετικής Ένωσης είχε το γεγονός ότι η σοβιετική κυβέρνηση και ο κόκκινος στρατός εμφανίζονταν στα μάτια της παγκόσμιας κοινής γνώμης ως επιτιθέμενοι, ως εκείνη η πλευρά που παραβίαζε το διεθνές δίκαιο. Αυτό, υποστήριξε ο Φιδέλ Κάστρο, ήταν ένα πολιτικό λάθος που αποδυνάμωσε το κύρος της Σοβιετικής Ένωσης. Έπληξε το κύρος των κομμουνιστών και του σοσιαλιστικού κράτους στα μάτια των λαών της Ευρώπης και γενικότερα. Ακόμη και αν στρατιωτικά η Σοβιετική Ένωση κατοχυρώθηκε καλύτερα στην πράξη, η ηθικο-πολιτική της αποδυνάμωση της επέφερε μεγαλύτερη ζημία παρά όφελος, στην προσπάθεια αναχαίτισης της επερχόμενης ναζιστικής επίθεσης. Στην ίδια λαθεμένη λογική, υποστήριξε ο Κάστρο, ήταν η κατάληψη από την ΕΣΣΔ μέρους εδαφών της Πολωνίας το 1939, όταν το μεγαλύτερο μέρος της κατακτήθηκε από τους ναζί.
Ο Φιδέλ Κάστρο δεν είχε προφανώς καμιά αυταπάτη για το χαρακτήρα και τα όρια του διεθνούς δικαίου και μάλιστα εκείνου πριν τον β’ παγκόσμιο πόλεμο. Καταλάβαινε ωστόσο ότι ο προληπτικός πόλεμος είναι ασύμβατος προς ένα σοσιαλιστικό κράτος, ότι η ηθικο-πολιτική υπεροχή των κομμουνιστών, των επαναστατών, του σοσιαλιστικού κράτους ήταν, είναι και θα είναι πάντοτε ο κύριος και καίριος παράγοντας διασφάλισης της ειρήνης και της ακεραιότητας του σοσιαλιστικού κράτους. Το σημαντικότερο στον πόλεμο είναι η ηθική, πολιτική ενότητα του λαού. Ο αγώνας πρέπει να είναι αλλά και να φαίνεται δίκαιος. Την πολιτική αυτή ακολούθησε με συνέπεια ως επικεφαλής της Κουβανικής σοσιαλιστικής δημοκρατίας.
Ποια είναι η αξία της ανάλυσης του Φιδέλ Κάστρο σήμερα; Πολλαπλή. Ανάμεσα στα άλλα υπογραμμίζει τη σημασία της πάλης για την τήρηση του διεθνούς δικαίου ενάντια στις συνεχόμενες παραβιάσεις του από τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις. Ειδικά το σύγχρονο, μετά τον B΄παγκόσμιο πόλεμο, διεθνές δίκαιο οικοδομήθηκε υπό την καθοριστική επιρροή των σοσιαλιστικών κρατών. Επιτάσσει το σεβασμό της εθνικής κυριαρχίας και του απαραβίαστου των συνόρων, τη μη επέμβαση στα εσωτερικά των κρατών, την ειρηνική επίλυση των διαφορών.
Απαγορεύει ρητά τον πόλεμο ως μέσο επίλυσης των διαφορών. Απαγορεύει τον προληπτικό πόλεμο που εξαπολύεται με το επιχείρημα ότι προκαταλαμβάνει τον επιτιθέμενο πριν επιτεθεί. [2]
Δεν είναι τυχαίο πως προληπτικό πόλεμο εξαπέλυσαν επανειλημμένα οι ΗΠΑ τις τελευταίες δεκαετίες. Παλαιότερα σκέφτονταν να εξαπολύσουν “προληπτικό πυρηνικό πόλεμο” εναντίον της ΕΣΣΔ. Γι’ αυτό οι λαοί πρέπει σθεναρά να απορρίπτουν τέτοιες δικαιολογίες, από όπου και αν διατυπώνονται. Υπέρ της τήρησης του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ τάσσονται οι λαοί. Στην πλευρά της καταπάτησής του βρίσκονται οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις ή και περιφερειακές καπιταλιστικές δυνάμεις όπως η Τουρκία.
[1] Βλ. περ. Μαρξιστική Σκέψη, τ. 28, 2019, σελ. 425 επ.
[2] Βλ. Κ. Χατζηκωνσταντίνου, Ο προληπτικός πόλεμος ή η παραχάραξη της λογικής, Αθήνα, εκδ. Παπαζήση, 2005.
Ο Δημήτρης Καλτσώνης είναι καθηγητή θεωρίας κράτους και δικαίου στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.