του Μηνά Κωνσταντίνου
Η Frontex είναι ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός που έχει επωμιστεί την αρμοδιότητα της διαχείρισης της επιχειρησιακής συνεργασίας στα εξωτερικά σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στο πλαίσιο αυτό έχει τη δυνατότητα να συμμετέχει σε κοινές επιχειρήσεις με τα κράτη-μέλη για την προστασία των εξωτερικών συνόρων της Ένωσης.
Την περασμένη Τρίτη, η Frontex ανακοίνωσε πως στο πλαίσιο λειτουργίας της στην Ελλάδα, θα αρχίσει να συλλέγει προσωπικά δεδομένα των υπόπτων για διακίνηση ανθρώπων, τρομοκρατία, σωματεμπορία και άλλα διασυνοριακά εγκλήματα.
Η συλλογή δεδομένων θα λάβει χώρα στο πλαίσιο του επιχειρησιακού έργου «PeDRA» (Επεξεργασία προσωπικών δεδομένων για την ανάλυση κινδύνου), η οποία αναφέρεται πως «συμβάλλει στην καταπολέμηση του διασυνοριακού εγκλήματος, εξασφαλίζοντας ότι οι πληροφορίες που περιέχουν προσωπικά δεδομένα χρησιμοποιούνται και αναφέρονται αποτελεσματικά, από το πεδίο των επιχειρήσεων έως το εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο».
Όπως ξεκαθαρίζει, τα δεδομένα αυτά θα χρησιμοποιούνται από την Frontex για την «ανάλυση κινδύνου σύμφωνα με τις αρχές προστασίας των δεδομένων», ενώ καθημερινά θα παρέχονται και στη Europol, ώστε να υποστηρίξουν, όπως αναφέρεται, τις έρευνες της στα υπόλοιπα κράτη-μέλη της Ένωσης.
Όπως αναφέρεται στην ανακοίνωση, η PeDRA ξεκίνησε να εφαρμόζεται στην Ιταλία τον Φεβρουάριο του 2016 και καθιερώθηκε αργότερα στην Ισπανία. Από την εφαρμογή της PeDRA, περισσότερες από 2.000 εκθέσεις έχουν συλλεχθεί μέχρι σήμερα σε όλες τις λειτουργικές περιοχές, δημιουργώντας περισσότερες από 1.400 προφίλ υπόπτων για συμμετοχή σε διασυνοριακά εγκλήματα.
«Η ανάλυση κινδύνου αυτών των δεδομένων έχουν ρίξει αρκετό φως στις δραστηριότητες των εγκληματικών δικτύων, και έχουν παράσχει στη Europol νέα πεδία ερευνών» καταλήγει η ανακοίνωση.
Τι είναι η PeDRA
Η Frontex ανέφερε την Τρίτη στην ανακοίνωσή της για την PeDRA πως το πρόγραμμα «αντιπροσωπεύει ένα σημαντικό ορόσημο για την πάλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατά της διευκόλυνσης της παράνομης μετανάστευσης και άλλα διασυνοριακά εγκλήματα, διότι αποδεικνύει ότι οι κοινές επιχειρήσεις της Frontex μπορεί να χρησιμοποιηθούν ως μια αποτελεσματική πλατφόρμα για τη συλλογή, και τη μετέπειτα ανάλυση των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα των υπόπτων σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης».
Καθώς ο εγχώριος, αλλά και ο διεθνής τύπος αποδεικνύονται φτωχοί στις αναφορές τους στη δράση της Frontex στα ευρωπαϊκά και ελληνικά σύνορα, αντλήσαμε πληροφορίες από το έγγραφο με τίτλο «Processing personal data for risk analysis (PeDRA) – Privacy statement» και ημερομηνία έκδοσης την 30η Ιανουαρίου του 2016, που φέρει την υπογραφή του Οργανισμού.
Ως υπεύθυνη επεξεργασίας των προσωπικών δεδομένων που συλλέγονται αναφέρεται η Μονάδα Ανάλυσης Κινδύνου (RAU), που αναλαμβάνει τον ρόλο του ελεγκτή των δεδομένων. Όπως αναφέρεται, «τα στοιχεία συλλέγονται από τα κράτη-μέλη κατά την διάρκεια κοινών επιχειρήσεων με τη Frontex, επιχειρήσεων ταχέων επεμβάσεων (επιχείρηση «Ποσειδών») και Πιλοτικών Σχεδίων».
Στο στόχαστρο αυτών των ερευνών, σύμφωνα με το έγγραφο της Frontex, «βρίσκονται πρόσωπα ύποπτα από τις αρχές του κράτους-μέλους για διασυνοριακά εγκλήματα, για συμμετοχή σε διευκόλυνση παράνομης μετανάστευσης, για εμπορία ανθρώπων κ.α.». Επίσης αναφέρεται πως κατά τη διάρκεια των ερευνών «αρκετά από τα δικαιώματα των υποκείμενων προσώπων στον έλεγχο περιορίζονται, ως αναγκαίο μέτρο για την διασφάλιση της πρόληψης, διερεύνησης, διαπίστωσης και δίωξης ποινικών πράξεων».
Σύμφωνα με τα όσα προβλέπει η PeDRA, σκοπός της επεξεργασίας των προσωπικών δεδομένων είναι η «ανάλυση κινδύνου, καθώς και η διαβίβασή τους, κατά περίπτωση, στη Europol». Οι αρχές είναι υποχρεωμένες να διαγράφουν τα δεδομένα με την πάροδο τριών μηνών, σύμφωνα με το έγγραφο.
Αξίζει τέλος να σημειωθεί πως αναφέρεται ότι η συλλογή, επεξεργασία και διαβίβαση των εν λόγω προσωπικών δεδομένων φέρει τη σφραγίδα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Προστασίας Δεδομένων (ΕΕΠΔ), «αλλά μόνο εφόσον ισχύουν οι κατάλληλες διασφαλίσεις».
Σε ρόλο παρατηρητή η Αρχή Προστασίας Δεδομένων
«Αναρμόδια» δηλώνει η Αρχή Προστασίας Δεδομένων (ΑΠΔ) για την επεξεργασία προσωπικών δεδομένων που διενεργείται από την Frontex εντός ελληνικής επικράτειας, καθώς η τελευταία «ως Ευρωπαϊκός Οργανισμός υπάγεται, όσον αφορά την επεξεργασία προσωπικών δεδομένων, στον έλεγχο του Ευρωπαίου Επόπτη Προστασίας Δεδομένων (EDPS) σύμφωνα με τον Κανονισμό 45/2001».
Στην επικοινωνία του ThePressProject με την ΑΠΔ, το τμήμα Επικοινωνία της Αρχής μας ενημέρωσε πως δεν έχει αρμοδιότητα, καθώς η σύσταση της Frontex έχει την βάση της στο άρθρο 11γ του Κανονισμού 1168/2011, ο οποίος τροποποίησε τον Κανονισμό 2007/2004. Με βάση τον Κανονισμό, η Frontex «μπορεί να προβαίνει σε επεξεργασία προσωπικών δεδομένων τα οποία συλλέγονται κατά τη διάρκεια των κοινών επιχειρήσεων, προκειμένου να συμβάλλει στην ασφάλεια των εξωτερικών συνόρων των κρατών-μελών».
Αστυνομία, λιμενικό και όποια άλλη υπηρεσία κατέχει πληροφορίες για άτομα που θεωρούνται ύποπτα για διασυνοριακά εγκλήματα, οφείλουν δηλαδή να τα παραδώσουν στη Frontex όποτε αυτά ζητηθούν, αφού ο Κανονισμός προβλέπει πως «τα δεδομένα διαβιβάζονται στην Frontex από τις αρμόδιες προς τούτο αρχές των εθνικών κρατών που συμμετέχουν στις κοινές επιχειρήσεις».
Με τη σειρά της η Frontex θα τα παραδίδει στη Europol, βάση του προγράμματος PeDRA, το πλαίσιο των δράσεων των οποίων διέπεται από την από 28-3-2008 μεταξύ τους σχετική συμφωνία.
Ο εκτελεστικός Διευθυντής της Frontex, Fabrice Leggeri, ο Διευθυντής της Europol, Rob Wainwright, ο υπουργός Εξωτερικών του και Ευρωπαϊκών Υποθέσεων του Λουμβούργου, Jean Asselbom και ο Επίτροπος της Κομισιόν για τη Μετανάστευση, Εσωτερικών Υποθέσεων και Ιθαγένειας, Δημήτρης Αβραμόπουλος υπογράφουν τον Δεκέμβριο του 2014 την συμφωνία Frontex-Europol για την επέκταση της συνεργασίας τους στην καταπολέμηση των διασυνοριακών εγκληματικών δραστηριοτήτων με την ανταλλαγή πληροφοριών, συμπεριλαμβανομένων των προσωπικών δεδομένων των υπόπτων εγκληματιών (@Frontex)
Τροχονόμος η Ευρωπαϊκή Αρχή
Για το πρόγραμμα PeDRA έχει εκδώσει σχετική Γνωμοδότηση ο Ευρωπαίος Επόπτης Προστασίας Δεδομένων (EDPS) τον Ιούλιο του 2015. Σύμφωνα με την Γνωμοδότηση του EDPS, η Frontex έχει δικαίωμα να συλλέγει στοιχεία προσωπικών δεδομένων ατόμων που θεωρούνται ύποπτα από τις αρμόδιες εθνικές αρχές για εμπλοκή τους σε διασυνοριακά εγκλήματα, για δύο χρήσεις:
- Για την ανάλυση κινδύνων, τα αποτελέσματα των οποίων οφείλουν να είναι «αποπροσωποποιημένα»
- Για την προετοιμασία «πακέτων δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα», για την περαιτέρω διαβίβαση πληροφοριών στην Europol.
Για την εφαρμογή της PeDRA σε ύποπτους διασυνοριακών εγκλημάτων, σημειώνεται πως τα στοιχεία που θα συλλέγονται είναι η προσωπική διεύθυνση και η «ασφαλής διεύθυνση κατοικίας», μέσα επικοινωνίας (αριθμός τηλεφώνου, social media, κλπ.), όπλο, φωτογραφία, περιστατικό «μη αδικήματος», περίπτωση επίθεσης, εθνικότητα, σεξουαλική προτίμηση.
Σχετικά με την αντιμετώπιση προσφύγων και μεταναστών από τις ευρωπαϊκές αρχές, η Γνωμοδότηση αρχικά διαμηνύει πως «τα θύματα εμπορίας ανθρώπων και οι παράνομοι μετανάστες αποκλείονται ρητώς από τη συλλογή πληροφοριών για τα άτομά τους». Ωστόσο, λίγο πιο κάτω εξηγεί πως αυτές οι πληροφορίες θα αντλούνται τελικώς, αλλά υπό τη μορφή αφηγηματικών εκθέσεων (συνέντευξη), και άλλες πηγές δεδομένων «που θα προστεθούν όσο ωριμάζουν οι διαδικασίες».
Σύμφωνα με τον EDPS, ένας «μη εξαντλητικός» κατάλογος των κατηγοριών των δεδομένων που οι αρχές έχουν το ελεύθερο να συλλέγουν στις εκθέσεις τους κατά την εφαρμογή της PeDRA από ύποπτους πρόσφυγες και μετανάστες, είναι το ονοματεπώνυμο-ψευδώνυμο, φύλλο, εθνικότητα, ονόματα οικείων, ομάδα οργανωμένου εγκλήματος και γνωστές επιχειρήσεις της. Στην απάντηση της στον Επόπτη πάντως, η Frontex υποστηρίζει πως τα στοιχεία που αφορούν αιτούντες άσυλο «δεν θα χρησιμοποιούνται από την PeDRA».
Ο EDPS προβλέπει πως η αρχική πηγή των εκθέσεων αυτών θα είναι οι μετανάστες που συλλαμβάνονται στα εξωτερικά σύνορα της Ένωσης, και τις πληροφορίες θα συλλέγουν οι εθνικές αρμόδιες αρχές, οι οποίες προβλέπεται να έχουν ειδική εκπαίδευση, ώστε να αποφευχθούν οι περιπτώσεις συλλογής στοιχείων που δεν είναι νόμιμες. Ακολούθως, τα στοιχεία θα διαβιβάζονται στην Frontex.
Στην γνωμοδότηση αναφέρεται επίσης πως όσα δεδομένα έχουν συλλεχθεί και αποδεικνύονται μη νόμιμα, θα αποθηκεύονται προσωρινά μέχρι να επιβεβαιωθεί η νομιμότητά τους, καθώς και πως η Frontex έχει το δικαίωμα να ζητήσει περαιτέρω πληροφορίες για ένα πρόσωπο από το κράτος-μέλος που της έδωσε τις αρχικές πληροφορίες.
Ακόμη, υπογραμμίζει πως τα στοιχεία που η Frontex θα αποστείλει στη Europol, οφείλουν να έχουν εξεταστεί κατά περίπτωση (case by case) και όχι να αποστέλλονται μαζικά, κάτι που αποτελεί τον πυρήνα της εξέτασης ασύλου. Ωστόσο, λίγες γραμμές πιο κάτω εμφανίζεται να το επιτρέπει, όταν «με βάση τις πληροφορίες, προκύπτει προστιθέμενη αξία από τις διασυνδέσεις μεταξύ των διαφόρων εκθέσεων που ελήφθησαν».
Σύμφωνα πάντως με την ιστοσελίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, «Τα όργανα και οι οργανισμοί της ΕΕ απαγορεύεται να επεξεργάζονται προσωπικά σας δεδομένα που αφορούν φυλετική ή εθνοτική καταγωγή, πολιτικά φρονήματα, θρησκευτικές ή φιλοσοφικές πεποιθήσεις και συμμετοχή σε συνδικαλιστικές οργανώσεις. Δεν μπορούν επίσης να επεξεργάζονται δεδομένα για την υγεία ή τον σεξουαλικό προσανατολισμό σας».
Κράτος εν κράτει
Αξίζει πάντως να σημειωθεί πως, παρά το γεγονός πως η δράση της Frontex θεωρείται περιορισμένη και συνεπικουρεί στις εθνικές αρχές των κρατών-μελών, επικρατεί μεγάλη αμφισβήτηση, τόσο για τις αυξανόμενες εξουσίες που της αποδίδονται, όσο και για το εάν τις χρησιμοποιεί για να προστατέψει τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Τον Νοέμβριο του 2015, το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων κάλεσε την Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη μέλη να αναλάβουν συγκεκριμένες δράσεις για τη μείωση της ανάγκης για επικίνδυνα ταξίδια στα θανάσιμα νερά της Μεσογείου, για την αντιμετώπιση της κρίσης στα κλειστά σύνορα της Ευρώπης, να θέσει επιτέλους σε λειτουργία το νεκρό σύστημα ασύλου και να διασφαλίσει ότι η συνεργασία της ΕΕ με άλλες χώρες βελτιώνει την προστασία των προσφύγων και το σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα. Έναν χρόνο αργότερα, η Ένωση αποδεικνύει πως έχει πάει προς την αντίθετη κατεύθυνση.
Σημειώνεται επίσης πως είναι αρκετές οι ΜΚΟ και συλλογικότητες που έχουν εκθέσει σειρά παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, χωρίς να υπάρχει από την Ευρωπαϊκή Ένωση σχετική πρόβλεψη για έναν ανεξάρτητο μηχανισμό που θα την ελέγχει δικαστικώς, άμεσα και αποτελεσματικά. Μάλιστα, μόλις στις αρχές του έτους έγινε αποδεκτό το αίτημα για σύσταση ενός μηχανισμού καταγγελιών από το Ευρωκοινοβούλιο, μετά από το επίμονο αίτημα και την επιδεικτική -για χρόνια- απόρριψή του.
Δεδομένου πως σημαντικό μέρος των «θαλάσσιων» συνόρων της χώρας εκτείνεται σε ολόκληρα νησιά και όχι ακατοίκητες βραχονησίδες, τουλάχιστον 200.000 πολίτες της χώρας, αλλά και χιλιάδες πρόσφυγες και μετανάστες που παραμένουν εγκλωβισμένοι στα νησιά εξαιτίας των κλειστών συνόρων, θα βρεθούν εντός πεδίου επιβολής της άσημης PeDRA και των αυξημένων αρμοδιοτήτων της Frontex.
Οι κατασταλτικοί μηχανισμοί της Ένωσης δυναμώνουν, την ώρα που οι εκατοντάδες υπάλληλοι που θα έστελνε η ΕΕ μετά την συμφωνία με την Τουρκία για την υπηρεσία ασύλου δεν ήρθαν ποτέ, δεκάδες χιλιάδες πρόσφυγες και μετανάστες παραμένουν έρμαια της ξενοφοβίας και στη Μεσόγειο έχουν πνιγεί περισσότεροι άνθρωποι παρά ποτέ.