Η γεωπολιτική ατζέντα στη Μέση Ανατολή και ο Λίβανος

Το πολύπλοκο, κατακερματισμένο πρόσωπο του Λιβάνου, το “σύστημα ειρήνης” που αποφασίστηκε το 1990 για να δώσει τέλος στον Εμφύλιο, και σήμερα αποτελεί το στόχο των διαδηλωτών, είναι το κεντρικό θέμα της κουβέντας σε όλη την πόλη. Η Βηρυτός αναρωτιέται για το μέλλον της, την ταυτότητά της, τον ρόλο της, ακόμη μια φορά. Η ανάλυση της κατάστασης, η Μεγάλη Εικόνα, απαιτεί φωνές ψύχραιμες και ικανές να αναδείξουν το πλήρες σκηνικό, στη χώρα που αποτελεί την καρδιά της Μ. Ανατολής και συμπυκνώνει την πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα όλης της περιοχής, παραμένοντας κύριος στόχος της πολιτικής Ισραήλ και ΗΠΑ. Κι αυτές αναζήτησε το The Press Project.

Ο οικονομολόγος και ανθρωπολόγος Σαρμπέλ Ναχάς, θεωρείται από τις πιο προοδευτικές φωνές της χώρας. Μας τον συστήνουν ως “το Λιβανέζο Μπέρνι Σάντερς”. Ηγέτης του κόμματος “Πολίτες για την Πολιτεία”, προερχόμενος από την ουνίτικη εκκλησία των μελχιτών, πρώην υπουργός Εργασίας και υπουργός Τηλεπικοινωνιών. Όλη του η πολιτική καριέρα, ένας αγώνας δρόμου για την υπεράσπιση των φτωχότερων και πιο αδύναμων κοινωνικών στρωμάτων. Eντοπίζει τις ρίζες όσων συμβαίνουν σήμερα, στην διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Συζητά την ανάδειξη των αναλογιών με την ελληνική κινητοποίηση των πρώτων χρόνων της κρίσης, από τα λιβανέζικα ΜΜΕ. Εδώ, όσα συμβαίνουν στο Λίβανο δε συγκρίνονται με την Αραβική Άνοιξη, αλλά με όσα συνέβησαν στην Ελλάδα τα πρώτα χρόνια της κρίσης. Τράπεζα, ηγεμονίες μεγάλων δυνάμων, και, ακόμη χειρότερα, “εδώ όλα αυτά που πέρασαν σε σας τα κάνουν από μόνοι τους, χωρίς ΔΝΤ, χωρίς τρόικα και γερμανούς, και χωρίς καν να το συζητάνε”.

Για εκείνον, ο Λίβανος παραμένει στη σκιά του ΜετΑποικιοκρατικού ζητήματος. Ο σεχταρισμός, ο διαχωρισμός κοινοτήτων και θέσεων εξουσίας, είναι ένας ανεπτυγμένος, βολικός τρόπος “αποστασης από την ευθύνη της εξουσίας”. Τα βιλαέτια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ο έλεγχος μέσω των θρησκευτικών ηγετών, πέρασε στο Λίβανο και έμεινε, γιατί αντί της απελευθέρωσης από το ζυγό, ακολούθησε η γαλλική αποικιοκρατία. Αυτή είναι η μία, μεγάλη διαφορά με την υπόλοιπη περιοχή – ο Λίβανος δεν μπόρεσε ποτέ να αποκτήσει την ομοιογένεια της Ελλάδας, της – έστω δια πυρός και σιδήρου – Τουρκίας. Ο ελλαδικός πληθυσμός είναι ομοιογενής εθνικά και θρησκευτικά “ακόμη κι αν αδιαφορεί για τη θρησκεία”, αφού κουβαλάει την ίδια παράδοση. “Τι θα ήταν η Ελλάδα χωρίς αυτή την ομοιογένεια; ένας ακόμη Λίβανος” – και δεν το λέει ως δυστύχημα, αλλά ως την ενδιαφέρουσα πρόκληση του χρόνου και των συγκυριών, περασμένων και μελλούμενων, στην ευρύτερη περιοχή. Δύο ανάλογες νέες πατρίδες, αντικρυστά της ίδιας θάλασσας, απαντούν διαφορετικά στις προκλήσεις. Κι η Ιστορία αλλάζει δραματικά.

Ο καθηγητής Πολιτικής και Ανθρωπολογίας στο Αμερικάνικο Πανεπιστήμιο της Βηρυτού, Νικόλας Κοσματόπουλος ήταν από την πρώτη μέρα στις διαδηλώσεις, μαζί με τους μαθητές του, ένα με τον ξεσηκωμένο λαό. Τον ρωτάω για τον “αντιΧεσμπολά χαρακτήρα των διαδηλώσεων”, που τόσο τονίζουν τα δυτικά Μέσα. Και το τοπίο ξεκαθαρίζει, σιγά σιγά.

“Η Χεζμπολά είχε εδώ και καιρό απειλήσει με λαϊκές κινητοποιήσεις ενάντια στο τραπεζικό σύστημα.Υπάρχει μάλιστα δημόσια δήλωση του Νασράλα, το 2018, ότι αν δεν υπάρξει κρατικός έλεγχος στο τραπεζικό σύστημα, η Χεζμπολά θα κατεβάσει τον κόσμο στο δρόμο. Τελικά, ο κόσμος της κατέβηκε μαζί με όλους τους άλλους, στις 17 Οκτώβρη. Τις πρώτες ημέρες των διαδηλώσεων ο κόσμος που κατέβηκε ήταν και δικός της κόσμος, αλλά όχι μόνο. Στο νότο, όπου έχει την πιο οργανική σχέση με τον πληθυσμό, αλλά και στη Βηρυτό, πολλοί διαδηλωτές ήταν εμφανώς κοντά στη Χεζμπολά, τόσο κοινωνικά-οικονομικά, δηλαδή από τα χαμηλότερα οικονομικά στρώματα, όσο και πολιτικά, δηλαδή υποστηρικτές της Αντίστασης (ενάντια στο Ισραήλ και την πολιτική των ΗΠΑ στην περιοχή).”.

Όταν όμως άρχισαν να εμφανίζονται συνθήματα κατά του Ναζράλα, αισθάνθηκαν αποξενωμένοι.

“Αυτός ο κόσμος ένιωσε προοδευτικά αποξένωση, αρχικά γιατί άλλοι διαδηλωτές συμπεριελάμβαναν τον Σαγιεντ Χασάν Νασράλα στις διεφθαρμένες ελίτ. Πχ. το σύνθημα “Κίλομ γιανι κίλομ”, που σημαίνει “όλοι τους σημαίνει όλοι τους”, διαδεχόταν το “κι ο Νασράλα ένας από αυτούς “(νασραλα ουαχεντ μινουν) [πράγμα που δεν είναι αλήθεια, καθώς ο Νασράλα δε μετέχει σε κυβέρνηση]. Επειτα, τις επόμενες ημέρες υπήρξαν περαιτέρω ρήγματα και κατατμήσεις. Σε κάποιες περιοχές, διεφθαρμένα κόμματα εξουσίας, όπως οι φαλλαγγίτες, επανήλθαν στα μπλόκα ως θιασώτες της αλλαγής και της επανάστασης.  Κάποιοι έλεγαν σε συνεντεύξεις στην τηλεόραση ότι στόχος της επανάστασης ήταν να διαλύσει την Αντίσταση. Προϋπάρχουσες διασπάσεις, φρέσκα αποπροσανατολιστικά σχόλια, κι επικίνδυνες γενικεύσεις, ήρθαν κι έδεσαν πάνω σε μια ήδη εδραιωμένη καχυποψία  λόγω της βαριάς σκιάς που ρίχνει γεωπολιτική κι ο ανταγωνισμός μεγάλων και περιφερειακών δυνάμεων στην περιοχή.

Ειδικά στα δυτικά (σόσιαλ) μίντια, και τους ντόπιους μισθοφόρους τους, το φιλτράρισμα σχεδόν όλων των πολιτικών γεγονότων στον Λίβανο μέσα από ένα μονότονο αντι-Χεζμπολά (κι αντι-Ιράν) πρίσμα προξενεί καχυποψία στους ντόπιους κι αμάθεια στους δυτικούς αναγνώστες. Πολλά από αυτά που λέγονται και γραφονται για εκείνην, εμπίπτουν σε εκείνα τα “γεγονότα” που δεν εμπίπτουν σε εμπειρική εξακρίβωση. Για παράδειγμα, υπήρξε μια φημη ότι η Χεζμπολάχ έστειλε κόσμο να χτυπήσει τις διαδηλώσεις. Όποιος ήταν κάτω στις διαδηλώσεις ξέρει πολύ καλά ότι πολύς κόσμος της Χεσμπολά συμμετείχε από την πρώτη στιγμή. Ειδικά η πιτσιρικαρία με τα μηχανάκια είχε κάνει μεγάλο χαμό τις πρώτες μέρες, χρησιμοποιώντας ένα πανέξυπνο νομαδικό σύστημα μεταλαμπάδευσης των μπλόκων, με φοβερή επιτυχία. Οδηγούσαν από στενό σε στενό και από διασταύρωση σε διασταύρωση, έβαζαν φωτιά σε λάστιχα αυτοκινήτου που είχαν μαζί τους και συνέχιζαν στην επόμενη γωνία. Ηταν σε όλους γνωστό ότι προέρχονταν από τον ευρύτερο κοινωνικό χώρο της Χεζμπολά και της Αμαλ [οι δύο βασικές σιίτικες οργανώσεις του Λιβάνου]. Αυτοί εξαφανίστηκαν, όχι γιατί αποφάσισε η Χεσμπολα να τους μαζέψει, αλλά όταν ένοιωσαν ότι τα πράγματα δεν τους εξέφραζαν απόλυτα. Κάποια στιγμή, αυτά τα παιδιά εμφανίστηκαν με σημαίες της Χεζμπολάχ και της Αμαλ στο κέντρο της πόλης. Μέσα σε μερικά λεπτά το τουίτερ είχε βουήξει ότι η Χεζμπολάχ είχε στείλει τραμπούκους να διαλύσουν τη διαδήλωση. Τα σόσιαλ έσπειραν πανικό, ο οποίος άδειασε την πλατεία εκείνη τη στιγμή, και τελικά αποξένωσε ακόμη περισσότερους. Κι από τότε έχουμε μια μόνιμη επωδό χεσμπολο-λογίας, και μια τεράστια προσπάθεια να χρωματιστούν οι διαδηλώσεις ως αντιχεσμπολά.. Κι αυτό είναι ένα πολύ επικίνδυνο παιγνίδι, γιατί ανοίγει περαιτέρω ανεξέλγκτα γεωπολιτικά σενάρια. Απεύχομαι να γίνει κάτι τέτοιο, αλλά το βλέπω μπροστά μου ως πιθανότητα”.

Ο λόγος του είναι εκείνος όχι μόνον του δασκάλου, αλλά και του αδιάλλειπτα αυτόπτη μάρτυρα. “Ήμουν από την αρχή στις διαδηλώσεις. Μαζί με κάποιους συναδέλφους, μεταφέραμε τις τάξεις μας ως teach ins στο κέντρο της πόλης, και ειδικά στο Αυγό, ένα προπολεμικό σινεμά. Στόχος ήταν να ανοίξουμε και την συζήτηση για την εταιρία δράκο του real estate, την Solidere, και την πολιτική της που οδήγησε στην μετατροπή του μεταπολεμικού κέντρου σε ένα θεματικό πάρκο για τις οικονομικές και πολιτικές ελίτ.  Το κέντρο της Βηρυτού, από ένα λαϊκό κέντρο, παλιότερα, με πλανόδιους, μικρομαγαζάκια, λεωφορεία, κι όλες τις τάξεις, μετατράπηκε σε ένα τεράστιο άψυχο εμπορικό κέντρο. Θέλαμε να ανοίξουμε και το μέτωπο της καταστροφικής διαχείρισης της πόλης στα χρόνια του νεοφιλελευθερισμού”.

Συζητάω μαζί του και αυτή την, πρωτόγνωρη για μένα, συγκροτημένη πολιτική άποψη, τον συγκροτημένο πολιτικό λόγο που αρθρώνουν, στις συνεντεύξεις με τους πολίτες, ακόμη και τα 16χρονα.

“Στο Λίβανο οι άνθρωποι έχουν αρκετά καλή γνώση για το πολιτικό γίγνεσθαι στον κόσμο. Είναι μια κοινωνία αρκετά παγκοσμιοποιημένη, οι πιο πολλοί γνωρίζουν και αγγλικά και γαλλικά και άλλες γνώσσες- και δε μιλάω για την αστική τάξη-, κι αυτό είναι ένα από τα αποτελέσματα της αποικιοκρατίας, και της εμπορικής φύσης της οικονομίας τους αλλά όχι μόνο. Η γεωπολιτική είναι ένας ακομα σημαντικός παράγοντας. Οι λιβανέζοι γνωρίζουν στο πετσί τους ότι ζουν σε μια γειτονιά στην οποία η διεθνής γεωπολιτική έχει κυκλώσει, αν όχι περικυκλώσει. Πόλεμοι, προσφυγιά, σύγχρονη αποικιοκρατία, ορίζουν το σύγχρονο Λίβανο. Για αυτό οι λιβανέζοι είναι πολιτικά μορφωμένοι, κι όχι λιβανοκεντρικοί. Λόγος παραπάνω ότι έχουν τεράστια προσφυγιά στην χώρα και Διασπορά εκτός χώρας. Αν αυτό ισχύει μια φορά για το Λίβανο, ισχύει δέκα φορές για την Χεχμπολάχ. Εκείνη έχουν επίγνωση ότι αν αν ο Λίβανος είναι κέντρο της Γεωπολιτικής, οι ίδιοι είνα συχνά το επίκεντρο, αν όχι κυριολεκτικά, ο στόχος. Υπάρχει λοιπόν πολύ ενδιαφέρον και φροντίδα για ιστορική γνώση, για πολιτική μόρφωση, πραγματική δίψα για εργαλεία ανάλυσης κι αλλαγής των παγκόσμιων συσχετισμών”.”.

Ο Νάσερ Καντίλ, είναι ο πιο γνωστός και σεβαστός δημοσιογράφος και πολιτικός αναλυτής του Λιβάνου. Αρχοντικός, πανέξυπνος, με εκείνη την ευλογημένη ικανότητα των μεγάλων δημοσιογράφων να αναλύει απλά και άριστα ακόμη και το δυσκολότερο θέμα. Με δέχεται στο γραφείο του, που το στολίζουν φωτογραφίες των σημαντικότερων συνεντεύξεών του. Η διακριτική παρουσία του οδηγού/φρουρού του θυμίζει πόσοι δημοσιογράφοι έχουν δολοφονηθεί σε ετούτο τον τόπο γιατί υπερασπίστηκαν τη λαϊκή αλήθεια.

“To πρόβλημα του Λιβάνου είναι πρόβλημα ουσίας, μεταξύ ΗΠΑ και Αντίστασης. Οι Αμερικάνοι είναι υποχρεωμενοι [λόγω του Ισραήλ και των συμφερόντων τους στην περιοχή] να συνεχίζουν να πλήττουν το Λίβανο και την Αντίσταση.”. Αναφέρεται σε ένα δημοσίευμα του αμερικάνου δημοσιογράφου, Ντέηβιντ Ιγκασιους: “από το 2015, είχε προτείνει, από την Ουάσιγκτον Ποστ, “ριξτε χρημα στο Λίβανο. Το χρημα θα χωρισει το Λαό από την Αντίσταση”.”. Όχι κυρώσεις, όπως αλλού – ο Λίβανος απαιτεί χρήματα. Για να προχωρήσει σε μεγαλύτερο βάθος η διαφθορά.

“Η πολιτική διαφθορά άρχισε να εκτινάζεται το ’90. Γιατί ενεργοποίησαν τη διαφθορά; γιατί με την διαφθορά έχουν στο τσεπάκι τους τους πολιτικούς. Πολιτική και οικονομία.”.   

O Nτέηβιντ Σάττερφελντ είναι εμπειρότατος αμερικάνος διπλωμάτης στα της Μ. Ανατολής και, μέχρι τον Ιούνιο του 2019, ήταν υφυπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ για θέματα Μ. Ανατολής. Κατόπιν ανέλαβε την αμερικάνικη πρεσβεία στην Άγκυρα. Είπε επίσημα προ πέντε μηνών ότι, αν ο Λίβανος φρόντιζε τον αφοπλισμό της Χεσμπολάχ, τότε θα μπορούσε να ξεκινήσει γεωτρήσεις στη Μεσόγειο, μαζί με την Κύπρο και το Ισραήλ. Λεφτά. Η απάντηση της Χεσμπολά ήταν,  “Δε διαπραγματευόμαστε τους πυραύλους μας”. Ομοίως, ο πρόεδρος (και πρώην στρατηγός) Αούν αρνήθηκε. Κατόπιν, ο Πομπέο έκανε την ίδια πρόταση στον Τζιμπράν Μπασίλ [γαμπρό του Αούν και υπουργό Eξωτερικών και Προσφύγων]. Και ο Μπασίλ αρνήθηκε.

Ο Νάσερ Καντίλ θεωρεί ότι όλα αυτά δεν είναι τυχαία. “Τα ονόματα που βρίζουν συγκεκριμένης απόχρωσης διαδηλωτές, στο δρόμο, είναι αυτά. Του Νασράλα, του Αούν, του Μπασίλ” – ειδικά του τελευταίου η μανούλα του έχει υποφέρει τα πάνδεινα στα χείλη του αντιδραστικού τμήματος των διαδηλωτών. “Ποιοί δεν άκουσαν τα ονόματά τους στο δρόμο; Ο Χαρίρι [ο παραιτηθείς πρωθυπουργός, με το δωράκι των 16 εκατομμυρίων στην ερωμένη του], ο Τζουμπλάτ [Δρούζος ηγέτης, κληρονομικώ δικαίω], ο [υπουργός Οικονομικών!] Ζάζα”.

Καταλαβαίνω ότι το ειλικρινές, παλλαϊκό κίνημα, δέχεται πιέσεις να γυρίσει στο σεχταρισμό, ακριβώς από την αμερικάνικη πολιτική και όσους είναι στο πέηρολ των αμερικάνων. Εκφράζω την ανησυχία μου για μια νέα πολεμική έκρηξη. “[Οι Αμερικάνοι και οι Ισραηλινοί] δεν είναι σε θέση για πόλεμο, γιατί χάσανε όλους τους πολέμους. Εχουμε το λαό μας. Οι λιβανεζοι πολίτες δεν ειναι αμερικανικά στρατιωτάκια”.

Η αναλογία γεννιέται στο μυαλό μου: Οι αμερικάνοι ζητάνε από το Λιβανέζικο ΕΑΜ να προχωρήσει σε Βάρκιζα. Και το Λιβανέζικο ΕΑΜ, η Χεσμπολά, μαζί με όσους πολιτικούς – χριστιανούς, σουνίτες, σιίτες – αρνούνται να παραδώσουν τη χώρα, αυτούς που εδώ αναφέρονται μαζικά ως “η Αντίσταση”, παραμένει αμετακίνητη. Μακρυά από Βάρκιζες.

Τελειότητες στα ανθρώπινα, ανά πρόσωπο, δεν υπάρχουν. Όμως η Εθνική Αντίσταση αποτελεί συνάντηση των πιο όμορφων, των πιο τέλειων χαρακτηριστικών του συνόλου των προσώπων, μιας αληθινής κοινωνίας. Η δοξαστική της θέση σε κάθε παράδοση αυτό καθορίζει – τη μνήμη του Αγώνα για Ελευθερία και Αυτοδιάθεση.  Κάτι που ο Λίβανος δεν έχει ζήσει ακόμη. Πως, λοιπόν, να την παραδώσει;

Ο τελευταίος λόγος στον Σαρμπέλ Ναχάς, και πάλι, για το μεγάλο ερώτημα που αναδεικνύεται στο Λίβανο: “Χωρίς ομοιογένεια δεν μπορεί κάποιος να συγκροτήσει πολιτική κοινωνία, από όσα αναδεικνύονται μετά τη διάλυση μιας αυτοκρατορίας”. Ο Λίβανος, και κάποιες ακόμη χώρες της περιοχής “πήγαμε να κρύψουμε κάτω από το χαλί με εκβιασμούς και ταξικές συνεργασίες το πρόβλημα. […]. Εδώ είναι η πραγματικότητα της κοινωνίας που προκύπτει από μια αυτοκρατορία, όταν δεν γίνονται οι απαραίτητες προσαρμογές. Όσο έρχονταν δολάρια, υπήρχε χρήμα, τα προβλήματα δεν αναδεικνύονταν. Με τον πόλεμο δίπλα μας και τα προβλήματα που δημιούργησε, βγήκαν στην επιφάνεια οι αντιθέσεις. Αυτό που γίνεται σήμερα έπρεπε να έχει γίνει προ πολλού. Η αδυναμία αντιμετώπισης επί ογδόντα χρόνια μας οδήγησε εδώ. Και τώρα είμαστε απέναντι στην κατασκευή μιας νέας νομιμότητας, μιας νέας κατανόησης της σχέσης εξουσίας και κοινωνίας και νομιμοποίησης της εξουσίας εντός της κοινωνίας”. Ειδικά σε μια περιοχή τόσο σημαντική γεωπολιτικά που μαζεύονται “Αμερικάνοι, Ιρανοί, Ρώσοι”. Στην οποία “δεν χρειαζόμαστε πια ιδεολογική δικαίωση η οποία να έχει ως αφετηρία του Ισραήλ”.