Δημοσιεύτηκε στο project-syndicate.

Όταν κατέρρευσε η Σοβιετική Ένωση το 1991, το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας (ΚΚΚ) προσπαθούσε εμμονικά να κατανοήσει τους λόγους. Τα κυβερνητικά think tanks που ανέλαβαν το έργο αυτό επέρριψαν μεγάλο μέρος της ευθύνης στον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, τον μεταρρυθμιστή ηγέτη που απλώς δεν ήταν αρκετά αδίστακτος ώστε να κρατήσει ενωμένη τη Σοβιετική Ένωση. Όμως οι Κινέζοι ηγέτες προέβαλαν και άλλους σημαντικούς παράγοντες, σε κανέναν από τους οποίους δεν φαίνεται να δίνουν σημασία σήμερα.

Είναι αναμφίβολο ότι ο ΚΚΚ έχει εμπεδώσει το πρώτο βασικό μάθημα: οι ισχυρές οικονομικές αποδόσεις είναι ζωτικής σημασίας για την πολιτική νομιμοποίηση. Και η προσήλωση του ΚΚΚ στην αύξηση του ΑΕΠ της Κίνας τις τελευταίες δεκαετίες έχει δημιουργήσει ένα «οικονομικό θαύμα», με το ονομαστικό κατά κεφαλή  εισόδημα να αυξάνεται θεαματικά από τα 333 δολάρια το 1991 στα 7.329 δολάρια πέρυσι. Αυτός είναι ο πιο σημαντικός λόγος για τον οποίο το ΚΚΚ έχει διατηρήσει την εξουσία.

Όμως το γεγονός ότι επέβλεπαν μια παραπαίουσα οικονομία δεν ήταν το μόνο λάθος των σοβιετικών ηγετών. Είχαν επίσης εμπλακεί σε μια δαπανηρή κούρσα εξοπλισμών με τις ΗΠΑ την οποία δεν θα μπορούσαν να κερδίσουν και έπεσαν θύματα της ιμπεριαλιστικής επεκτατικότητας, ρίχνοντας χρήματα και πόρους σε καθεστώτα με μικρή στρατηγική αξία και μακρά ιστορία χρόνιας οικονομικής κακοδιαχείρισης. Καθώς η Κίνα εισέρχεται σε έναν νέο «ψυχρό πόλεμο» με τις ΗΠΑ, το ΚΚΚ φαίνεται να κινδυνεύει να επαναλάβει τα ίδια καταστροφικά λάθη.

Εκ πρώτης όψεως ίσως να μην είναι εμφανές ότι η Κίνα πραγματικά έχει εμπλακεί σε μια κούρσα εξοπλισμών με τις ΗΠΑ. Άλλωστε ο επίσημος προϋπολογισμός της Κίνας για την άμυνα φέτος, που ανέρχεται σε περίπου 175 δισεκατομμύρια δολάρια, είναι μόλις το ένα τέταρτο του προϋπολογισμού ύψους 700 δισεκατομμυρίων που έχει εγκρίνει το αμερικανικό Κογκρέσο. Όμως οι πραγματικές στρατιωτικές δαπάνες της Κίνας εκτιμάται ότι είναι πολύ υψηλότερες από τον επίσημο προϋπολογισμό: σύμφωνα με το Stockholm International Peace Research Institute, η Κίνα δαπάνησε περίπου 228 δισεκατομμύρια δολάρια για την άμυνά της πέρυσι, περίπου το 150% του επίσημου αριθμού των 151 δισεκατομμυρίων δολαρίων.

Ούτως ή άλλως το θέμα δεν είναι τα καθ’ εαυτά χρήματα που δαπανά η Κίνα σε όπλα, αλλά κυρίως η συνεχιζόμενη αύξηση των στρατιωτικών δαπανών, η οποία υπονοεί ότι η χώρα είναι προετοιμασμένη να εμπλακεί σε έναν μακροχρόνιο πόλεμο φθοράς με τις ΗΠΑ. Όμως η οικονομία της Κίνας δεν είναι εξοπλισμένη ώστε να παράγει επαρκείς πόρους για να στηρίζει τις δαπάνες που απαιτούνται για να νικήσει σε αυτό το μέτωπο.

Αν η Κίνα διέθετε ένα βιώσιμο μοντέλο ανάπτυξης το οποίο θα στήριζε μια υπολογίσιμη οικονομική αποτελεσματικότητα, ίσως να ήταν σε θέση να αντέξει οικονομικά μια ήπϊα κούρσα εξοπλισμών με τις ΗΠΑ. Ωστόσο δεν διαθέτει τίποτα από τα δύο.

Σε μακροοικονομικό επίπεδο η ανάπτυξη της Κίνας είναι πιθανό να συνεχίσει να επιβραδύνεται, εξαιτίας της γρήγορης γήρανσης του πληθυσμού, τα μεγάλα ποσοστά χρέους, τις αναντιστοιχίες ληκτικότητας και τον κλιμακούμενο εμπορικό πόλεμο που έχουν ξεκινήσει οι ΗΠΑ. Όλα αυτά απομυζούν τους περιορισμένους πόρους του ΚΚΚ. Για παράδειγμα, για όσο διάστημα αυξάνεται ο λόγος εξάρτησης της τρίτης ηλικίας, τόσο θα αυξάνονται και τα κόστη για την υγειονομική περίθαλψη και τις συντάξεις.

Επιπλέον, αν και η κινεζική οικονομία είναι πολύ πιο αποτελεσματική από όσο ήταν η σοβιετική, δεν είναι σε καμία περίπτωση τόσο αποτελεσματική όσο η αμερικανική. Ο βασικός λόγος είναι το διαρκές βάρος των κρατικών επιχειρήσεων της Κίνας οι οποίες καταναλώνουν το μισό του συνόλου των τραπεζικών πιστώσεων, όμως συμβάλλουν μόλις κατά 20% στην προστιθέμενη αξία και την απασχόληση.

Το πρόβλημα για το ΚΚΚ είναι ότι οι κρατικές επιχειρήσεις διαδραματίζουν ζωτικής σημασίας ρόλο στη διατήρηση της μονοκομματικής εξουσίας, καθώς χρησιμοποιούνται τόσο για να επιβραβεύονται οι πιστοί του αλλά και για να μπορεί η κυβέρνηση πιο εύκολα να επεμβαίνει ώστε να επιτυγχάνονται οι επίσημοι μακροοικονομικοί στόχοι. Η διάλυση αυτών των φουσκωμένων και αναποτελεσματικών εταιρειών ισοδυναμεί με πολιτική αυτοκτονία. Ωστόσο η προστασία τους ίσως απλώς να καθυστερήσει το αναπόφευκτο, διότι όσο περισσότερο τους επιτρέπεται να απομυζούν τους λιγοστούς πόρους της οικονομίας, τόσο λιγότερο ανεκτή οικονομικά θα γίνεται η κούρσα εξοπλισμών με τις ΗΠΑ και τόσο μεγαλύτερη η πρόκληση στην εξουσία του ΚΚΚ.

Το δεύτερο μάθημα που οι Κινέζοι ηγέτες δεν έχουν κατανοήσει επαρκώς είναι η ανάγκη να αποφευχθεί η ιμπεριαλιστική επεκτατικότητα. Περίπου πριν από μία δεκαετία, με τεράστια εμπορικά πλεονάσματα να φέρνουν μεγάλα ποσά σκληρού νομίσματος, η κινεζική κυβέρνηση άρχισε να αναλαμβάνει ακριβές δεσμεύσεις στο εξωτερικό και να επιδοτεί εξαντλημένους «συμμάχους».

Πρώτο παράδειγμα είναι η περιβόητη πρωτοβουλία «Μία Ζώνη- Ένας Δρόμος», το πρόγραμμα του 1 τρισεκατομμυρίου δολαρίων που επικεντρώνεται στην ανοικοδόμηση των υποδομών αναπτυσσόμενων χωρών. Παρά τις ενδείξεις ήδη από νωρίς για προβλήματα, τα οποία σε συνδυασμό με την εμπειρία της Σοβιετικής Ένωσης θα έπρεπε να έχουν ωθήσει το ΚΚΚ να το ξανασκεφτεί, η Κίνα μοιάζει αποφασισμένη να συνεχίσει με την πρωτοβουλία, την οποία οι ηγέτες της χώρας έχουν χαρακτηρίσει πυλώνα της νέας «μεγάλης στρατηγικής».

Ένα ακόμη πιο εξωφρενικό παράδειγμα ιμπεριαλιστικής επεκτατικοτητας είναι η γενναιόδωρη βοήθεια της Κίνας σε διάφορες χώρες, από την Καμπότζη ως τη Βενεζουέλα και τη Ρωσία, οι οποίες της προσφέρουν λίγα σε αντάλλαγμα. Σύμφωνα με την AidData του College of William and Mary, από το 2000 ως το 2014 η Καμπότζη, το Καμερούν, η Ακτή Ελεφαντοστού, η Κούβα, η Αιθιοπία και η Ζιμπάμπουε έλαβαν συνολικά 24,4 δισεκατομμύρια δολάρια σε από την Κίνα σε επιχορηγήσεις ή σε μεγάλο βαθμό επιχορηγούμενα δάνεια. Την ίδια περίοδο η Αγκόλα, το Λάος, το Πακιστάν, η Ρωσία, το Τουρκμενιστάν και η Βενεζουέλα έλαβαν 98,2 δισεκατομμύρια δολάρια.

Τώρα η Κίνα δεσμεύθηκε να προσφέρει 62 δισεκατομμύρια δολάρια σε δάνεια για τον «Οικονομικό διάδρομο Κίνας-Πακιστάν». Το πρόγραμμα αυτό θα βοηθήσει το Πακιστάν να αντιμετωπίσει την επαπειλούμενη κρίση του ισοζυγίου πληρωμών, όμως επίσης θα αδειάσει τον κυβερνητικό κορβανά της Κίνας σε μια περίοδο που ο εμπορικός προστατευτισμός απειλεί την αναπλήρωσή του.

Όπως η Σοβιετική Ένωση, η Κίνα ακριβοπληρώνει μερικούς φίλους, αποκομίζοντας περιορισμένα οφέλη ενώ παράλληλα εμπλέκεται ολοένα και περισσότερο σε μια κούρσα εξοπλισμών. Ο σινο-αμερικανικός Ψυχρός Πόλεμος δεν έχει καν αρχίσει, και όμως η Κίνα είναι ήδη σε πορεία ήττας.