του Θέμη Τζήμα
Η Λαγκάρντ συγκεκριμένα, τοποθετήθηκε στις 18 Απριλίου πάνω στα ζητήματα της ευρωπαϊκής και παγκόσμιας οικονομίας. Σε αυτή της την ομιλία, μεταξύ άλλων είπε τα εξής: «Οι τεκτονικές πλάκες της γεωπολιτικής μετατοπίζονται ταχύτερα. Γινόμαστε μάρτυρες ενός κατακερματισμού… σε ανταγωνιστικά μπλοκ… Όλα αυτά θα μπορούσαν να έχουν εκτεταμένες επιπτώσεις σε πολλούς τομείς χάραξης πολιτικής… [και] για τις κεντρικές τράπεζες… Την εποχή μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, ο κόσμος επωφελήθηκε από ένα εξαιρετικά ευνοϊκό γεωπολιτικό περιβάλλον. Υπό την ηγεσία των ΗΠΑ, οι βασισμένοι σε κανόνες διεθνείς θεσμοί άνθισαν και το παγκόσμιο εμπόριο επεκτάθηκε. Αυτό οδήγησε σε εμβάθυνση των παγκόσμιων αλυσίδων και, καθώς η Κίνα εντάχθηκε στην παγκόσμια οικονομία, σε μαζική αύξηση της παγκόσμιας προσφοράς εργασίας. Ως αποτέλεσμα, η παγκόσμια προσφορά έγινε πιο ελαστική στις αλλαγές της εγχώριας ζήτησης, οδηγώντας σε μια μακρά περίοδο σχετικά χαμηλού και σταθερού πληθωρισμού… Τα πρόσφατα γεγονότα αποκάλυψαν τον βαθμό στον οποίο οι κρίσιμες προμήθειες εξαρτώνται από σταθερές παγκόσμιες συνθήκες. Αλλά αυτό θα μπορούσε, με τη σειρά του, να επιταχύνει τον κατακερματισμό, καθώς οι επιχειρήσεις προσαρμόζονται επίσης εν αναμονή. Πράγματι, στον απόηχο της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, το μερίδιο των παγκόσμιων επιχειρήσεων που σχεδιάζουν να περιφερειοποιήσουν την αλυσίδα εφοδιασμού τους σχεδόν διπλασιάστηκε -σε περίπου 45%– σε σύγκριση με ένα χρόνο νωρίτερα.
Μια πρόσφατη μελέτη που βασίζεται σε δεδομένα από το 1900 διαπιστώνει ότι οι γεωπολιτικοί κίνδυνοι οδήγησαν σε υψηλό πληθωρισμό, χαμηλότερη οικονομική δραστηριότητα και πτώση του διεθνούς εμπορίου… Η ανάλυση της ΕΚΤ υποδηλώνει ότι παρόμοια αποτελέσματα μπορεί να αναμένονται και για το μέλλον. Εάν οι παγκόσμιες αλυσίδες αξίας κατακερματιστούν κατά μήκος γεωπολιτικών γραμμών, η αύξηση του παγκόσμιου επιπέδου των τιμών καταναλωτή θα μπορούσε να κυμαίνεται μεταξύ περίπου 5% βραχυπρόθεσμα και περίπου 1% μακροπρόθεσμα. Αυτές οι αλλαγές υποδηλώνουν επίσης ότι λαμβάνει χώρα μια δεύτερη αλλαγή στο τοπίο των κεντρικών τραπεζών: μπορεί να δούμε τον κόσμο να γίνεται πιο πολυπολικός. Μετά το 1945, το δολάριο εδραιώθηκε ως το παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα και πιο πρόσφατα, το ευρώ ανέβηκε στη δεύτερη θέση. Αλλά τα νέα εμπορικά πρότυπα μπορεί να έχουν επιπτώσεις στις πληρωμές και τα διεθνή συναλλαγματικά αποθέματα. Τα νέα εμπορικά πρότυπα μπορούν επίσης να οδηγήσουν σε νέες συμμαχίες. Μια μελέτη διαπιστώνει ότι οι συμμαχίες μπορούν να αυξήσουν το μερίδιο ενός νομίσματος στα αποθεματικά του εταίρου κατά περίπου 30 ποσοστιαίες μονάδες. Όλα αυτά θα μπορούσαν να δημιουργήσουν μια ευκαιρία για ορισμένες χώρες που επιδιώκουν να μειώσουν την εξάρτησή τους από τα δυτικά συστήματα πληρωμών και τα νομισματικά πλαίσια.
Ορισμένες χώρες σκοπεύουν να αυξήσουν τη χρήση εναλλακτικών λύσεων στα κύρια παραδοσιακά νομίσματα για την τιμολόγηση του διεθνούς εμπορίου… Βλέπουμε επίσης αυξημένη συσσώρευση χρυσού ως εναλλακτικού περιουσιακού στοιχείου, πιθανώς λόγω χωρών με στενότερους γεωπολιτικούς δεσμούς με την Κίνα και τη Ρωσία. Υπάρχουν επίσης προσπάθειες για τη δημιουργία εναλλακτικών λύσεων στο SWIFT… Οι εξελίξεις αυτές δεν υποδηλώνουν επικείμενη απώλεια δεσπόζουσας θέσης για το δολάριο ΗΠΑ ή το ευρώ… Αλλά υποδηλώνουν ότι το καθεστώς του διεθνούς νομίσματος δεν πρέπει πλέον να θεωρείται δεδομένο … Έτσι, εάν βρεθούν αντιμέτωπες με επίμονες διαταραχές της προσφοράς, οι ανεξάρτητες κεντρικές τράπεζες μπορούν και θα προχωρήσουν στη διασφάλιση της σταθερότητας των τιμών. Αλλά αυτό μπορεί να επιτευχθεί με χαμηλότερο κόστος εάν άλλες πολιτικές είναι συνεργατικές και βοηθούν στην αναπλήρωση της ικανότητας εφοδιασμού. Για παράδειγμα, εάν οι δημοσιονομικές και διαρθρωτικές πολιτικές επικεντρωθούν στην άρση των περιορισμών στην προσφορά που δημιουργούνται από τη νέα γεωπολιτική – όπως η εξασφάλιση ανθεκτικών αλυσίδων εφοδιασμού ή η διαφοροποίηση της παραγωγής ενέργειας – θα μπορούσαμε τότε να δούμε έναν ενάρετο κύκλο χαμηλότερης μεταβλητότητας, χαμηλότερου πληθωρισμού, υψηλότερων επενδύσεων και υψηλότερης ανάπτυξης. Αλλά αν η δημοσιονομική πολιτική επικεντρώνεται κυρίως στη στήριξη των εισοδημάτων για την αντιστάθμιση των πιέσεων του κόστους… Αυτό θα τείνει να αυξήσει τον πληθωρισμό, να αυξήσει το κόστος δανεισμού και να μειώσει τις επενδύσεις σε νέα προσφορά. Στο βαθμό που η γεωπολιτική οδηγεί σε κατακερματισμό της παγκόσμιας οικονομίας σε ανταγωνιστικά μπλοκ, αυτό απαιτεί μεγαλύτερη πολιτική συνοχή… Η επίτευξη του σωστού πλαισίου πολιτικής δεν θα καθορίσει μόνο τον τρόπο με τον οποίο οι οικονομίες μας θα τα πάνε στο εσωτερικό, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζονται παγκοσμίως σε ένα πλαίσιο μεγαλύτερου «ανταγωνισμού συστήματος».
Ας μας συγχωρήσουν οι αναγνώστες για την παράθεση ενός τόσο μακροσκελούς αποσπάσματος, ωστόσο τα λέει όλα με εξαιρετική και σπάνια διαύγεια. Η δυτική ηγεσία του πλανήτη κλονίζεται. Η ευκαιρία μερίδων πολύ μεγάλου δυτικού κεφαλαίου να βγάζουν με σταθερό τρόπο πολλά λεφτά, χάρη στη δυνατότητα των κρατών τους να περιφερειοποιούν τον εκτός «Δύσης» κόσμο, να διαθέτουν πάμφθηνη εργασία, αδιατάρακτες εφοδιαστικές αλυσίδες, την κυριαρχία του δολαρίου, ελεγχόμενους διεθνείς οικονομικούς οργανισμούς και κέντρα και εν τέλει μια φαινομενικώς αδιαμφισβήτητη στρατιωτική και πολιτική κυριαρχία των ΗΠΑ, δείχνει να τελειώνει ή το λιγότερο απειλείται. Τι σημαίνει αυτό; Ότι αν το δολάριο κλονιστεί και αν υπάρξει ένα εναλλακτικό κοσμοσύστημα για κρίσιμο χρονικό διάστημα, για τη Δύση ο πληθωρισμός θα είναι υψηλός, η ανάπτυξη χαμηλή, τα κέρδη του πολύ μεγάλου κεφαλαίου μικρότερα η κοινωνική αποσταθεροποίηση εντεινόμενη. Η Δύση όμως έχει ένα μεγαλύτερο ακόμα πρόβλημα: αν δεν είναι κυρίαρχη δε θα επιβιώσει ως τέτοια. Δε μιλάμε για μια μεγάλη οικονομική κατάρρευση: μιλάμε για το κλείσιμο μιας περιόδου αιώνων.
Η Κριστίν Λαγκάρντ και όχι μόνο, θέλει να καταπνιγεί η προσπάθεια εναλλακτικών χρηματοπιστωτικών και εφοδιαστικών αλυσίδων, όπως και η αποδολαριοποίηση. Για να επιτευχθεί αυτό, ο δυτικός κόσμος θα δώσει την απελπισμένη μάχη για τη διαιώνιση ης κυριαρχίας του στην Ουκρανία και στην Ταϊβάν, όπως και σε δευτερεύοντα μέτωπα (βλ. Ιράν). Θα διεξάγει μια σειρά υβριδικών επιχειρήσεων (από «πολύχρωμες επαναστάσεις» έως χούντες). Εν τω μεταξύ αυτό που οι κεντρικές τράπεζες θέλουν είναι η δυνατότητα να αντιμετωπιστούν οι επιπτώσεις του πληθωρισμού χωρίς να δοθούν αυξήσεις στους εργαζομένους. Αφενός (κατά την επίσημη ρητορική) για να μην υπάρξουν περαιτέρω πληθωριστικές πιέσεις, αφετέρου (και στην πραγματικότητα) προκειμένου να μην υπάρξει καμιά εκδοχή αναδιανομής εισοδήματος εν μέσω νέας, γιγάντιας κρίσης προς τα χαμηλότερα εισοδήματα.
Τι σημαίνουν τα παραπάνω; Ότι οι κυβερνήσεις στα κράτη- μέλη της ΕΕ θα είναι κυβερνήσεις πολέμου και λιτότητας ή για να το θέσουμε με πιο γλαφυρό τρόπο, κυβερνήσεις διεθνοπολιτικών και οικονομικών- δημοσιονομικών μνημονίων. Επιπλέον όμως, στην περίπτωση της πατρίδας μας υπάρχει μια ακόμα εκκρεμότητα: η έστω μερική εξομάλυνση των σχέσεων με την Τουρκία (και ο εξευμενισμός της) μέσα από προσφυγή στη Χάγη ή με άλλο τρόπο συνεννόησης, ο οποίος όμως δε θα συμπεριλαμβάνει μόνο τις ΑΟΖ. Όλα τα παραπάνω προϋποθέτουν ισχυρές κυβερνήσεις, οι οποίες με δεδομένο τον υπάρχοντα συσχετισμό δεν μπορούν να είναι μονοκομματικές, ακόμα και στην περίπτωση που υπάρξει αυτοδυναμία μετά από δεύτερη κάλπη. Μιλούμε επομένως για σχεδιασμό συγκυβέρνησης με πρωθυπουργό όχι κάποιων εκ των ηγετών των δύο κομμάτων και με καθοριστικό το ρόλο του ΚΙΝΑΛ, όπως και ο πρόεδρός του έχει ήδη εξηγήσει. Η συγκεκριμένη διαχείριση της υπόθεσης Γεωργούλη, όπως και το θέμα των υποκλοπών παλιότερα, φαίνεται ότι επισφραγίζουν αδυναμία συνεργασίας του ΚΙΝΑΛ με οποιονδήποτε ένα μόνο εκ των δύο μεγαλυτέρων κομμάτων.
Το μεγάλο πρόβλημα για το λαό μας είναι ότι ενώ υπάρχουν σχηματισμοί οι οποίοι ασκούν κριτική σε πτυχές ή και στο μεγαλύτερο μέρος των οικονομικών πολιτικών που ασκούνται και που θα ασκηθούν, δεν υπάρχουν δυνάμεις που να συνδυάζουν αυτήν την κριτική με ικανοποιητική ανάλυση των διεθνών σχέσεων. Το ΚΚΕ είναι με τη νίκη «του ουκρανικού λαού» -άρα αντικειμενικώς του ΝΑΤΟ- και με τις ίσες αποστάσεις, ενώ το ΜΕΡΑ25 κάνει μεν βήματα, δε διαθέτει δε, καν συγκροτημένο πρόγραμμα εξωτερικής πολιτικής και ενώ υποστηρίζει ένα νέο κίνημα αδεσμεύτων, το κάνει με αφελή τρόπο (σε σύγκρουση και με τη Ρωσία και με την Κίνα, συνθήκη η οποία θα ακυρώσει κάθε εκδοχή κινήματος αδεσμεύτων). Στην πραγματικότητα δεν έχει ασπαστεί το σχέδιο ενός πολυκεντρικού κόσμου, ως βήματος που ανοίγει νέες δυνατότητες για ένα κρίσιμο χρονικό διάστημα, με αποτέλεσμα να κάνει μισά βήματα. Η αδυναμία σύνδεσης του εθνικού και του κοινωνικού με ολοκληρωμένο στρατηγικώς, τρόπο σημαίνει ότι η κριτική στο σύστημα εξουσίας είναι ημιτελής και δεν κινητοποιεί τις λαϊκές μάζες. Είναι αμφίβολο κατά πόσο αυτό μπορεί να αλλάξει μέχρι τις εκλογές(σχεδόν αδύνατον). Πρόκειται για το μεγάλο κενό: ενώ το σύστημα εξουσίας διαθέτει και στρατηγική και τακτική (και φυσικά μέσα για να τις υλοποιήσει), οι αντιπολιτευόμενοι σε αυτό πάσχουν ιδίως στο επίπεδο της στρατηγικής. Παρόλα αυτά είναι κρίσιμο να υπάρξει μια Βουλή με τέτοια σύνθεση που θα δυσκολεύει και αριθμητικά τα σενάρια καθεστωτικής συγκυβέρνησης. Παρότι μια σειρά από δυνάμεις εξακολουθούν να απογοητεύουν σε κάθε ευκαιρία. Δεν πρέπει να ξεχνούμε άλλωστε ότι σήμερα ακόμα κυριαρχούν μεταβατικά κόμματα. Έχουμε κάποιο δρόμο ακόμα μέχρι τη νέα περίοδο μαζικών κομμάτων. Ωστόσο δεν πρέπει να έχουμε μια Βουλή που θα βγάλει εύκολα, σταθερή συγκυβέρνηση.