της Μαρίας Καδόγλου
“Προσπαθούμε να σταματήσουμε την Eldorado χωρίς να την πληρώσουμε και από πάνω” δήλωσε στον ραδιοσταθμό stokokkino.gr η βουλευτής Χαλκιδικής Κατερίνα Ιγγλέζη [1]. Ίσως η βουλευτής και ο αρμόδιος Υπουργός ΠΑΠΕΝ κ. Λαφαζάνης θα έπρεπε να προβληματιστούν από τις πρόσφατες δηλώσεις του Υπουργού Οικονομίας Γιώργου Σταθάκη που άφησε να εννοηθεί ότι η κυβέρνηση δεν έχει αντιρρήσεις για τη CETA, τη συμφωνία ελευθέρου εμπορίου ΕΕ-Καναδά και μάλλον προτίθεται να την εγκρίνει. Ίσως θα έπρεπε να προβληματιστούμε όλοι μας. Γιατί στην περίπτωση που η κυβέρνηση τηρήσει τη δέσμευσή της για ακύρωση της “χρυσής επένδυσης” – απόλυτα δικαιολογημένα και νόμιμα όπως θα αναλύσουμε σε άλλο άρθρο – αυτή η συμφωνία θα δώσει πράγματι στην εταιρεία το όχημα για να ζητήσει υπέρο Και μακάρι το πρόβλημα να ήταν μόνο οι Σκουριές αλλά δυστυχώς δεν είναι.
Το πιο ανησυχητικό σχετικά με τις εμπορικές συμφωνίες ΤΤΙΡ και CETA που αυτό το διάστημα διαπραγματεύεται η ΕΕ με τις ΗΠΑ και τον Καναδά αντίστοιχα, είναι ότι πολύ λίγοι φαίνεται να ανησυχούν. Λιγοστές υπογραφές από την Ελλάδα έχουν μαζευτεί στο κείμενο της “Αυτο-οργανωμένης Πρωτοβουλίας Ευρωπαίων Πολιτών Κατά της ΤΤΙΡ και της CETA” που αυτή την εβδομαδα θα φτάσει αισίως τα 2 εκατομμύρια υπογραφές [2]. Και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού έχει σηκωθεί θύελλα αντιδράσεων από τους πολίτες. Σε κοινή τους δήλωσή, εμπειρογνώμονες του ΟΗΕ εκφράζουν την ανησυχία τους ότι οι συμφωνίες ελευθέρου εμπορίου απειλούν “το δικαίωμα στη ζωή, την τροφή, το νερό και την υγιεινή, την υγεία, τη στέγη, την εκπαίδευση, την επιστήμη και τον πολιτισμό, τους εργατικούς κανονισμούς, την ανεξάρτητη δικαιοσύνη, το καθαρό περιβάλλον και το δικαίωμα να μην υφίστασαι υποχρεωτική μετεγκατάσταση” [3]. Στόχος αυτών των συμφωνιών είναι η πλήρης απελευθέρωση του εμπορίου μέσω της εξομοίωσης, στον ελάχιστο κοινό παρονομαστή, των εκατέρωθεν κανονιστικών ρυθμίσεων. Στην πράξη αυτό σημαίνει ολοκληρωτική διάλυση του πλαισίου κανόνων για το περιβάλλον, τα χημικά, την ασφάλεια των τροφίμων, της εργασίας κ.λ.π. που οικοδόμησε η ενωμένη Ευρώπη κατά τις τελευταίες δεκαετίες και που είναι από τα αναντίρρητα θετικά στοιχεία της ΕΕ.
Οι αντιδράσεις εστιάζουν κυρίως στις λεγόμενες ρήτρες “Επίλυσης Διαφορών Κράτους-Επενδυτή” ή “ρήτρες ISDS” (Investor-State Dispute Settlement) [4]. Αυτές προβλέπουν τη δυνατότητα των ξένων επενδυτών να παρακάμπτουν τα εθνικά δικαστήρια και να προσφεύγουν κατά των κρατών σε ιδιωτική διαιτησία ζητώντας υπέρογκες αποζημιώσεις αν θεωρήσουν ότι από κάποιο νέο νόμο ή κρατική πολιτική θίγονται τα συμφέροντά τους. Τα παραδείγματα πολυάριθμα και αρκούντως ανατριχιαστικά αφού το θράσος των πολυεθνικών περισσεύει. Και μπορεί η CETA να συζητιέται λιγότερο από τη μεγάλη αδελφή της, όμως δεν είναι καθόλου απίθανο η πρώτη περίπτωση που θα γίνει χρήση της ρήτρας ISDS κατά της Ελλάδας να μην είναι άλλη από την Καναδική Eldorado Gold.
Στις δυο συμφωνίες και ειδικά στις ρήτρες ISDS έχουν αντιταχθεί με δημόσιες τοποθετήσεις τους πολυάριθμα στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ, προεκλογικά, μετεκλογικά και μέχρι πολύ πρόσφατα [5]. Ωστόσο το τελευταίο διάστημα τα μηνύματα που έρχονται από την κυβέρνηση δημιουργούν ανησυχίες. Από την ενημέρωση που πραγματοποίησε στην Επιτροπή Ευρωπαϊκών Υποθέσεων της Βουλής στις 29/5 ο αρμόδιος υπουργός Οικονομίας Γιώργος Σταθάκης, έμεινε αναπάντητο το ερώτημα αν το ζήτημα της ΤΤΙΡ έχει τεθεί στην Ελλάδα από τους δανειστές της στο πλαίσιο της τρέχουσας διαπραγμάτευσης [6] – πράγμα που σημαίνει ότι πιθανότατα έχει τεθεί. Και αν έχει ζητηθεί από την Ελληνική κυβέρνηση να αποδεχθεί την ΤΤΙΡ, είναι λογικό να υποθέσουμε ότι έχει ζητηθεί το ίδιο και για την CETA. Μήπως έτσι εξηγείται το ότι λίγες μέρες νωρίτερα, μιλώντας στο Εμποροβιομηχανικό Επιμελητήριο [7] ο κ. Σταθάκης φάνηκε να αποδέχεται την CETA, υποστηρίζοντας ότι οι διαπραγματεύσεις έκλεισαν πριν έρθει ο ΣΥΡΙΖΑ στην κυβέρνηση και ότι οι ρήτρες ISDS που περιέχει η συμφωνία με τον Καναδά είναι κατά κάποιο τρόπο πιο ήπιες από αυτές της συμφωνίας με τις ΗΠΑ; Η θέση “δεν μπορούμε να αλλάξουμε τίποτε άρα υπογράφουμε” θα έβρισκε άραγε σύμφωνα πολλά μέλη της σημερινής κυβέρνησης;
Βεβαίως, τα πράγματα δεν είναι καθόλου όπως τα λέει ο κ. Σταθάκης:
Παρά τις προσπάθειες της Κομισιόν να ανακηρύξει τη συμφωνία οριστική, η συζήτηση για τη ρήτρα ISDS στην CETA ξανάνοιξε για τα καλά λόγω της διαπραγμάτευσης που γίνεται για την ΤΤΙΡ, καθώς θεωρείται ότι αν συμπεριληφθεί τέτοια ρήτρα στη μία συμφωνία, θα αποτελέσει προηγούμενο και για την άλλη. Επιπλέον, στην περίπτωση που υπάρχει ISDS μόνο στη συμφωνία με τον Καναδά και όχι με τις ΗΠΑ, οι Αμερικανικές πολυεθνικές κάλλιστα θα μπορούν να μηνύουν τα κράτη μέσω Καναδικών θυγατρικών τους. (Μια τέτοια περίπτωση είναι πολύ γνωστή και μάλιστα αφορά ένα μεταλλείο χρυσού. Το 2009, η Καναδική μεταλλευτική εταιρεία Pacific Rim χρησιμοποίησε την CAFTA, τη Συμφωνία Ελευθέρου Εμπορίου Κεντρικής Αμερικής, για να κάνει αγωγή κατά της κυβέρνησης του Ελ Σαλβαδόρ που δεν της έδωσε άδεια εξόρυξης. Ο Καναδάς δεν είναι μέλος της CAFTA αλλά οι ΗΠΑ είναι. Η Pacific Rim μετέφερε στις ΗΠΑ την έδρα της θυγατρικής της που λειτουργούσε το μεταλλείο στο Ελ Σαλβαδόρ, μόνο και μόνο για να μπορέσει να μηνύσει τη χώρα μέσω της CAFTA [8]. Με δεδομένο ότι το 75% των μεταλλευτικών εταιρειών που δραστηριοποιούνται διεθνώς έχουν έδρα τον Καναδά [9], η υπόθεση του Ελ Σαλβαδόρ θα μπορούσε να δημιουργήσει ένα εξαιρετικά κακό προηγούμενο).
Μπροστά στις μεγάλες αντιδράσεις απέναντι στη ρήτρα ISDS της ΤΤΙΡ, η Κομισιόν ξεκίνησε μια διαδικτυακή διαβούλευση διάρκειας τριών μηνών. Το ενδιαφέρον είναι ότι για να δείξει την προσέγγισή της στην ISDS, η Κομισιόν χρησιμοποίησε απόσπασμα από το σχετικό κεφάλαιο της – ακόμα μυστικής – CETA. Σύμφωνα με αυτή την “προσέγγιση”, οι κυβερνήσεις δίνουν την προηγούμενη και χωρίς όρους συναίνεσή τους στην υποβολή των απαιτήσεων των επενδυτών σε δεσμευτική διαίτησία, επιτρέποντας έτσι στους επενδυτές να παρακάμψουν τα εθνικά δικαστήρια. Οι χώρες δεν έχουν το δικαίωμα προσφυγής σε διαιτησία. Οι επενδυτές μπορούν να ξεκινήσουν διαδικασία διεθνούς διαιτησίας κατά ενός κράτους χωρίς πρώτα να χρησιμοποιήσουν όλα τα ένδικα μέσα στη χώρα που τους φιλοξενεί. Έτσι καθιερώνεται ουσιαστικά ένα σύστημα ιδιωτικής δικαιοσύνης, αποκλειστικά για τους ξένους επενδυτές, που περιλαμβάνουν τις μεγαλύτερες και πιο ισχυρές πολυεθνικές εταιρείες. Ευαίσθητες αποφάσεις σχετικά με μέτρα και νόμους για την προστασία του δημοσίου συμφέροντος θα γίνονται από “διαιτητές” που είναι καλοπληρωμένοι δικηγόροι του εμπορικού δικαίου που δεν λογοδοτούν πουθενά και έχουν προφανές οικονομικό συμφέρον από τη διαιώνιση αυτού του συστήματος [10]. Αυτή είναι η ρήτρα ISDS της CETA την οποία υπερασπίζεται ως «ήπια» και “ακίνδυνη” ο κ. Σταθάκης!
Το αποτέλεσμα ήταν ότι 150.000 Ευρωπαίοι πολίτες, το 97% των συμμετεχόντων, έκαναν σαφές ότι δεν θέλουν μιά τέτοια ρήτρα στη συμφωνία ΤΤΙΡ [11]. Η Κομισιόν αγνόησε την άποψη των πολιτών και επιμένει μέχρι σήμερα να συμπεριληφθεί η ρήτρα στην ΤΤΙΡ μετά από μια “εκ βάθρων αναθεώρηση” [12], αρνείται όμως να ξανασυζητηθεί το θέμα για την CETA [13].
Η ΤΤΙΡ με την αναθεωρημένη ρήτρα ISDS θα συζητηθεί σε μια κρίσιμη συνεδρίαση του Ευρωκοινοβουλίου στις 10 Ιουνίου. Οι αναλυτές φοβούνται ότι μια απόφαση που θα απορρίπτει την ISDS θα ανοίξει το Κουτί της Πανδώρας της CETA [14]. Όχι ότι έκλεισε ποτέ.
Τίποτα δεν έχει τελειώσει, όπως θέλει να πιστέψουμε ο κ. Σταθάκης. Η CETA δεν έχει ακόμα υπογραφεί από την Κομισιόν. Τόσο η CETA όσο και η ΤΤΙΡ θα είναι «μικτές συμφωνίες» που σημαίνει ότι θα πρέπει να εγκριθούν αρχικά από το Συμβούλιο της ΕΕ στο οποίο συμμετέχουν οι αρμόδιοι Υπουργοί (δηλαδή ο κ. Σταθάκης) και στη συνέχεια από τα Εθνικά Κοινοβούλια. Οι αποφάσεις πρέπει να είναι ομόφωνες, δηλαδή μία μόνο χώρα μπορεί να οδηγήσει σε κατάρρευση όλο το οικοδόμημα. Εαν γίνει προσπάθεια να παρακαμφθούν τα Εθνικά Κοινοβούλια, αυτό θα είναι άλλο ένα καρφί στο φέρετρο της αξιοπιστίας της Κομισιόν. Προς το παρόν οι αντιδράσεις είναι σημαντικές. Την αντίθεσή τους στην ISDS έχει δηλώσει η ομάδα των Σοσιαλιστών και Δημοκρατών στο Ευρωκοινοβούλιο [15] (στην οποία ανήκουν και το ΠΑΣΟΚ και το ΠΟΤΑΜΙ, και δεν έχουν αντίρρηση στην ISDS). Και μόλις τον Ιανουάριο 2015, Γερμανία και Γαλλία σε κοινή δήλωση των αρμόδιων Υπουργών τους, ζήτησαν τροποποίηση της ISDS της CETA που υποτίθεται ότι έχει ολοκληρωθεί από τον Οκτώβρη του 2013 [16]. Ο κ. Σταθάκης γιατί παραιτείται τόσο εύκολα;
Εδώ θα φανεί αν η σημερινή κυβέρνηση βάζει τη δημοκρατία και το δημόσιο συμφέρον πάνω από τα συμφέροντα των πολυεθνικών.