Το 2012, ιδρύθηκε η στρατιωτικη διοικηση για το Στρατο Ξηράς του ΝΑΤΟ στο Ιζμιρ της Τουρκίας γνωστό ως LANDCOM και παρέμεινε εκεί κατα την διάρκεια του επονομαζόμενου πραξικοπήματος ‘’Γκιουλέν’’ το 2016 καθώς και της διχοτόμησης της Βόρειας Συρίας σε συνεργασία με τις ΗΠΑ.
H Τουρκία συμμάχησε με το Ισραήλ στον Δεύτερο Πόλεμο του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, στηρίζoντας το Αζερμπαϊτζάν, και στις 9 Μάη ο Πρόεδρος της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγιπ Ερντογάν υποδέχθηκε θερμά τον Ισραηλινό ομόλογό του Ισαακ Χέρτζοκ. Ο Χέρτζοκ έτυχε μεγαλοπρεπέστατης υποδοχής: Ισραηλινές σημαίες κοσμούσαν το Προεδρικό Παλάτι ενώ το όχημα του Ισραηλινού Προέδρου συνοδευόταν από έφιππη φρουρά. 21 κανονιοβολισμοί σηματοδότησαν την άφιξή του και την έναρξη της ‘’Χατίκβα’’, του εθνικού ύμνου του Ισραήλ. Κατα τη διάρκεια του πολέμου στην Ουκρανία, η κυβέρνηση Ερντογάν εχει αποστείλει σημαντική στρατιωτική βοήθεια και UAV στην κυβέρνηση Ζελένσκι ενώ πρόσφατα ο Ερντογάν επισκέφθηκε την Σαουδική Αραβία όπου κυριολεκτικά αγκάλιασε τον διάδοχο του θρόνου Bin-Salman.
Eνώ η κυβέρνηση των ΗΠΑ έχει εκφράσει την δυσαρέσκειά της όσο αναφορά την νεο-Οθωμανική προσέγγιση στην ανατολική Μεσόγειο από πλευράς Τουρκίας, καθώς και την αγορά ρωσικών αντιπυραυλικών συστημάτων S-400 το 2019, παρουσιάζονται και διάφορες ευκαιρίες. Η ευκαιρία παρουσίας της έδρας Στρατού Ξηράς ΝΑΤΟ μπορεί να έχει πρόσβαση στην Ουκρανία, την Βόρεια Αφρική, τη Μέση Ανατολή την Κεντρική Ασία καθώς και στην μακρινή Κίνα όπου οι Ουιγούροι ως ‘’σύμμαχοι’’ της Τουρκίας-ΝΑΤΟ μπορούν να φανούν χρήσιμοι. Ενώ το 1683 στην δεύτερη πολιορκία της Βιέννης από την τότε Οθωμανική Αυτοκρατορία, ανησυχούσε τις Δυτικές Ευρωπαϊκές Δυνάμεις, σήμερα υπάρχει ένα αυξανόμενο ενδιαφέρον για τον τρόπο αξιολόγησης της τρέχουσας κατάστασης της ‘’Οθωμανικής επιλογής του ΝΑΤΟ’’.
Τα τελευταία 7 χρόνια, η Τουρκική εξωτερική πολιτική έχει αναβαθμιστεί δια μέσω πολιτικών, στρατιωτικών, διπλωματικών και οικονομικών μέσων και οδών. Παρ’ όλη την αποτυχία της Τουρκίας να εισέλθει στον θεσμό των G20, η κυβέρνησή της έχει επεκτείνει την οικονομική και πολιτική επιρροή της στην Ανατολική Μεσόγειο, τα Βαλκάνια, τον Καύκασο αλλά και στην Βόρεια Αφρική. Αυτή η πολιτική ήταν αποτέλεσμα πολυμερών συμφωνιών και σχέσεων με χώρες του ΝΑΤΟ αλλά και με χώρες εκτός όπως πολλές αφρικανικές χώρες. Επιπλέον η Τουρκία έχει καταφέρει να διατηρήσει τις οικονομικές της σχέσεις με την Ρωσία σε τομείς όπως η αγροτικές εξαγωγές και ο τουρισμός. Σήμερα, η Τουρκία αποτελεί την μόνη χώρα μέλος του ΝΑΤΟ που διατηρεί πολύπλευρες σχέσεις με την Ρωσία αλλά και έχει αναβαθμίσει τον ρόλο της ως ‘’μεσάζοντα’’ στην εξεύρεση λύσης στον πόλεμο μεταξύ Μόσχας και Κιέβου.
Παρόλη την εμφανώς, ουδέτερη στάση της Τουρκίας στην διένεξη, η ίδια αποβλήθηκε από το πρόγραμμα F-35 των ΗΠΑ και έχει υποστεί μια οικονομική συρρίκνωση λόγω των διεθνών οικονομικών πιέσεων μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016. Συγκεκριμένα, το 2021 η Τουρκική Λίρα υποτιμήθηκε αρκετές φορές, συνολικά 44% σε σύγκριση με το δολάριο, αγγίζοντας το ποσοστό υποτίμησης στο 36%. Συνεπώς η οικονομική ασφυκτικότητα δημιούργησε σκληρές συνθήκες διαβίωσης για τα χαμηλά και εργατικά στρώματα της χώρας. Φυσικά με τον σημερινό, πόλεμο στην Ουκρανία ακολούθησε και η αύξηση του πληθωρισμού και στην ΕΕ αλλά και στις υπόλοιπες χώρες.
Παρόλα αυτά, η κυβέρνηση Ερντογάν κατάφερε να πουλήσει τουρκικά ομόλογα στις κεντρικές τράπεζες ορισμένων χωρών, πρόσφατα με τα ΗΑΕ ύψους 15 δις δολαρίων.
Επίσης αξίζει να σημειωθεί η σταθερή στρατιωτική, τεχνολογική και βιομηχανική ανάπτυξη της Τουρκίας, με την παράλληλη αύξηση εξαγωγών προς τρίτες χώρες ορισμένες από αυτές εντός του ΝΑΤΟ. Τα πλέον δοκιμασμένα UAV στον πόλεμο της Λιβύης, του Ναγκόρνο-Καραμπάχ και της Συρίας έπαιξαν καθοριστικό παράγοντα στην ζήτηση τους στο εξωτερικό μαζί με άλλο εξοπλισμό.
Το 2019, η Τουρκική κυβέρνηση υπέγραψε μια αμυντική συμφωνία με την Ουκρανία που προέβλεπε την αγορά 42 UAV Bayraktar TB2. Μάλιστα η Τουρκία έχει προσφερθεί να στείλει παραπάνω έπειτα από αίτηση της Ουκρανικής κυβέρνησης για την συνέχιση του πολέμου ενάντια στη Μόσχα. Επιπλέον, η κατασκευάστρια εταιρία Baykar, έχει συμβόλαια με τρίτες χώρες όπως το Κατάρ, το Αζερμπαϊτζάν και την Πολωνία που έγινε και η πρώτη χώρα μέλος της ΕΕ και ΝΑΤΟ με UAVs τουρκικής κατασκευής. Πολλά κράτη ακόμα έχουν εκφράσει το ενδιαφέρον τους για το συγκεκριμένο μοντέλο. Αξίζει να σημειωθεί ότι μέχρι τον Φεβρουάριο του 2022 η Ουκρανία είχε παραλάβει 20 οπλισμένα UAV. Τέλος, η Τουρκία έχει επεκτείνει τις εξαγωγές των οπλικών της συστημάτων στον Νίγηρα, την Αιθιοπία και το Μαρόκο.
Πέραν των προαναφερθείσων χωρών, η Baykar έχει ανοίξει διάλογο προς πώληση, με τις κυβερνήσεις της Ουγγαρίας, της Αλβανίας του Καζακστάν, του Ομάν και της Σομαλίας. Οι πωλήσεις φυσικά έχουν φέρει και κέρδη στην Τουρκική οικονομία καθώς και τις δυνατότητες εξέλιξης της ήδη υπάρχουσας τεχνογνωσίας. Η Τουρκία, ανήκει στις 15 χώρες που κυριαρχούν στην εξαγωγή όπλων παγκοσμίως, που αντιστοιχεί περίπου στο 1% των παγκόσμιων πωλήσεων.
Σε αυτό το πλαίσιο, η Τουρκική στρατιωτική βιομηχανία θα επεκτείνει τις στρατιωτικές πωλήσεις και υποδομές με την σκέψη και σε καινούργιους υποψήφιους αγοραστές, καθώς και με την κατασκευή καινούριων οικονομικών οπλικών συστημάτων, όπως ο πύραυλος cruise, Сakir. Ενώ η κατοχή των S400 παραμένει ένα πολύπλοκο ζήτημα μεταξύ ΗΠΑ, Τουρκίας, η τελευταία συντηρεί αμερικανικές βάσεις στο έδαφός της και παράλληλα συνεχίζει να φιλοξενεί την έδρα του στρατού ξηράς του ΝΑΤΟ στο Ιζμιρ. Συνεπώς, και ως αντιστάθμισμα για την αποπομπή της Τουρκίας από το πρόγραμμα F35, η Τουρκία είναι πιθανόν να λάβει 40 F16 τελευταίας γενιάς. Παράλληλα το Αμερικανικό State Department, με επιστολή στην Γερουσία και στο Κονγκρέσο παροτρύνει ότι μια πιθανή πώληση F-16 στην σύμμαχο και μέλος του ΝΑΤΟ, Τουρκία θα συμβάδιζε με τα συμφέροντα των ΗΠΑ στην περιοχή αλλά και στην σταθερή και μελλοντική ενότητα του ΝΑΤΟ. Παρότι οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι των ΗΠΑ έχουν θεωρητικά προσπαθήσει να ασκήσουν πίεση για την τελευταία στρατιωτική επέμβαση στο Βόρειο Ιράκ εκ μέρους της Τουρκίας, ο Μεβλούτ Τσαβούσογλου θα συναντήσει τον Αμερικανό ομόλογό του Άντονι Μπλίνκεν. Ο Τσαβούσογλου έχει εκφράσει αισιοδοξία αναφορικά με την πώληση των F-16 καθώς οι συζητήσεις είχαν θετικό αντίκτυπο στις ΗΠΑ και αναφέρθηκε με καλά λόγια για τον Μπλίνκεν και τις προσπάθειές του στο Αμερικανικό Κονγκρέσο ως προς την πώληση οπλικών συστημάτων στην Τουρκία.
Σχέσεις μεταξύ Τουρκίας και Ισραήλ
Aπό τον θάνατο των Τούρκων ναυτικών και εθελοντών του Μavi Matan στα παράλια της Γάζας το 2010 από το ναυτικό του Ισραήλ, οι σχέσεις μεταξύ των δυο χωρών παρέμενε στο ναδίρ μέχρι πρόσφατα. Το 2016 οι κυβερνήσεις της Ελλάδας, Κύπρου και Ισραήλ υπέγραψαν ένα πολυεπίπεδο μνημόνιο συνεργασίας με την στήριξη των ΗΠΑ για την κατασκευή του ακριβού αγωγού East Med, ένα έργο που θα τροφοδοτούσε την ΕΕ με 10εκ. Κυβικά μέτρα φυσικού αερίου τον χρόνο. Η έμμεση συμμετοχή και τρίτων χωρών όπως της Αιγύπτου, ώθησε την Τουρκία σε μια εντονότερη εξωτερική αμφισβήτησης προς τους γείτονές της, νιώθοντας αποκλεισμένη από την Ανατολική Μεσόγειο. Κατ΄αυτόν τον τρόπο το Ισραήλ κατάφερε να εξασφαλίσει την παρουσία του μέχρι και την Ελλάδα συμμετέχοντας σε κοινές στρατιωτικές ασκήσεις. Το 2020, η Ελλάδα και η Τουρκία οδηγήθηκαν σε μια παραλίγο στρατιωτική κρίση ανάλογη του 1996 και έτσι οι δυο οικονομίες αύξησαν δραματικά τις στρατιωτικές δαπάνες τους. Η Ελλάδα οδηγήθηκε σε μια πολυδάπανη πολιτική εξοπλιστικών προγραμμάτων από την Γαλλία ενώ η Τουρκία αύξησε τις δαπάνες σε έρευνα, παραγωγή UAV πυραύλων Cruise και εγχώριων φρεγατών.
Στην ελληνική κοινή γνώμη επικρατεί μια εικόνα χάσματος μεταξύ Ισραήλ-Τουρκίας που έχει κανένα δεδομένο πραγματικότητας και στοιχείων που να συνηγορούν σε αυτό. Αντιθέτως το 2020 σε αγαστή συνεργασία με την Αζέρικη και Τουρκική κυβέρνηση συνεργάστηκαν στον εξοπλισμό του αζέρικου στρατού με τουρκικά και ισραηλινά όπλα επικρατώντας στο τέλος. Αυτή η σύμπλευση συμφερόντων δεν ήταν τυχαία δεδομένων των οικονομικών και πολιτικών συμφερόντων για την ευρύτερη περιοχή και από τις δύο χώρες. Γεγονός είναι ότι το Ισραήλ ήδη εφοδιάζει με φυσικό αέριο την Τουρκία δια μέσω Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου στα νότια παράλια της, πιο συγκεκριμένα το λιμάνι Ceyhan. H συμφωνία του αγωγού East Med και η ανεπιθύμητη σύγκρουση Ισραήλ και Τουρκίας για τον αγωγό, οδήγησε στην απαξίωση του έργου και την σιωπηλή απόρριψή του και από το Αμερικανικό State Department τον Ιανουάριο του 2022.
Το αρχικό πλάνο του αγωγού ήταν η διασύνδεση των κοιτασμάτων στην Ανατολική Μεσόγειο με την Κύπρο και την Ελλάδα. Το έργο ήταν δαπανηρό και δύσκολο, που είχαν ως αποτέλεσμα την στρατιωτικοποίηση της περιοχής με τον κίνδυνο μιας σύρραξης μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας το καλοκαίρι του 2020. Επιπλέον, διενεργήθηκαν και άλλοι διάλογοι, αυτή τη φορά μεταξύ Ελλάδας, Αιγύπτου και Ισραήλ για την μεταφορά LNG από τα κοιτάσματα της Αιγύπτου και Ισραήλ από τα λιμάνια της Δαμιέττης στην Αίγυπτο προς Ελλάδα και Ευρώπη. Παρόλα αυτά, το Ισραήλ μονομερώς και σε συμφωνία με την Τουρκία, την εφοδιάζει στα νότια παράλιά της. Με το ξεκίνημα του ρωσο-ουκρανικού πολέμου, η Αμερικανή Υπουργός Εξωτερικών Victoria Nuland να επιμένει σταθερά στην απεξάρτηση της Ευρώπης από το ρωσικό φυσικό αέριο, έχε φυσικά ζητήσει να συμπεριληφθεί και η Τουρκία, αφού θα ήταν και οικονομικότερο το έργο διέλευσης φυσικού αερίου μέσω Τουρκίας.
Επιπλέον, ήδη το Ισραήλ εφοδιάζει την Τουρκία απο το κοίτασμα Λεβιάθαν και υπάρχει υποδομή. Δεν θα ήταν καθόλου περίεργο να συμφωνήσουν και με αυτό και οι ευρωπαϊκές χώρες. Ήδη κατασκευάζονται αρκετοί σταθμοί υγροποίησης φυσικού αερίου σε πολλές χώρες, ώστε να μειώσουν την εξάρτησή τους από το ρωσικό αέριο. Τα δεδομένα της Ευρωπαϊκής ενεργειακής πολιτικής άλλαξαν άρδην έπειτα απο την ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Φυσικά ο πόλεμος που στην ουσία ξεκίνησε το 2014, πέρασε σε μια γενίκευση και αυτό ήταν και η αφορμή της Αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής για την ενεργειακή ηγεμονία στην Ευρώπη, παραγκονίζοντας τους Ρώσους ανταγωνιστές της. Υπό αυτές τις συνθήκες, νεκραναστήθηκε και η ιδέα του East Med Pipeline, και μαζί της και η Τουρκία ως ο πλέον βασικός ‘’πυλώνας σταθερότητας’’ στην νοτιο-ανατολική πτέρυγα της συμμαχίας του ΝΑΤΟ. Το φυσικό επακόλουθο ήταν και η περαιτέρω σύμπτυξη σχέσεων με την κυβέρνηση του Ισραήλ. Εν τέλει και η Τουρκία και το Ισραήλ απο το 2015 είχαν σύμπλευση συμφερόντων και στην Συρία ως προς την αντίταξή τους προς τον Ασσαντ. Αυτό δεν αναιρεί και το γεγονός ότι η κυβέρνηση του Ισραήλ στήριξε έντονα μαζί με τις ΗΠΑ και τις πολιτοφυλακές του SDF (Syrian Democratic Forces) που αντιτάχθηκαν στην Τουρκία. Το ενδιαφέρον παραμένει ως προς τις συνομιλίες μεταξύ της Τουρκίας και του Βορείου Ιράκ σχετικά με την ενεργειακή πολιτική στην περιοχή, παρ’οτι η Τουρκία επιχειρεί στρατιωτικά στην περιοχή.
Μια άλλη περιοχή σύμπλευσης συμφερόντων είναι το Βόρειο Ιράκ. Tο Ισραήλ διατηρεί άριστες σχέσεις με τον Πρόεδρο Μπαρζανί του KRG, και επομένως το Ιρμπίλ και το Τελ-Αβιβ διατηρούν εμπορικούς δεσμούς. Παρ’ όλη την Τουρκική πολεμική εμπλοκή στην περιοχή, και την υποτιθέμενη ουδετερότητα της πρώτης ως προς το Ιράν, Ο Μπαρζάνι, είναι διατεθειμένος να τροφοδοτήσει την Ευρώπη με φυσικό αέριο δια μέσω Τουρκίας. Συγκεκριμένα, στις 28 Μαρτίου στο Παγκόσμιο Φόρουμ Ενέργειας του Ατλαντικού Συμβουλίου (Atlantic Council Global Energy Forum) στο Ντουμπάι, ο Μπαρζανί δήλωσε ότι η Περιφερειακή Κυβέρνηση του Κουρδιστάν (Βόρειο Ιράκ) θα καταστεί εξαγωγέας στο υπόλοιπο Ιράκ, στην Τουρκία και την Ευρώπη στο εγγύς μέλλον. Αυτό θα ωφελούσε την Τουρκία μεσοπρόθεσμα ακριβώς επειδή θα γινόταν ενεργειακός κόμβος στην περιοχή και τροφοδοτικός κόμβος για την Ευρώπη. Από την πλευρά του Ιρακινού Κουρδιστάν, επίσης θα ήταν μια επικερδής συμφωνία. Αξίζει να σημειωθεί, ότι το Ιράν έχει θέσει στο στόχαστρο την περιοχή καθώς το Ισραήλ έχει και παρουσία στην περιοχή. Ένας εναλλακτικός παροχέας ενέργειας και αερίου στο υπόλοιπο Ιράκ στην Τουρκία αλλά και στην Ευρώπη θα ήταν καταστροφικός για την ιρανική οικονομία δεδομένων και των σκληρών κυρώσεων της Δύσης.
Eπι του παρόντος, το Ισραήλ και η Τουρκία δείχνουν να βρίσκουν κοινό έδαφος στην Μέση Ανατολή αλλά και στην Ανατολική Μεσόγειο. Αφενός η Τουρκία έχει βελτιώσει αισθητά τις σχέσεις της με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το πράττει επίσης με τον πολυτιμότερο σύμμαχο στην περιοχή, Κατάρ. Αφετέρου, το Ισραήλ έχει ανακτήσει τις διπλωματικές σχέσεις με τα ΗΑΕ αλλά και με την Σαουδική Αραβία στην ευρύτερη περιοχή του Αραβικού Κόλπου. Επιπλέον και Τουρκία και Ισραήλ έχουν συμμαχήσει εναντίον του καθεστώτος Άσσαντ και διατηρούν σχετικά ουδέτερη στάση με την Ρωσία παρά την σκληρή ρητορική των τελευταίων ημερών σε σχέση με την Ουκρανία. Φυσικά αυτό φάνηκε και στον πόλεμο του Ναγκόρνο Καραμπάχ το 2020.
Ως εκ τούτου η επίσκεψη του Ισραηλινού Προέδρου Herzog στις 9 Μαρτίου στην Κωνσταντινούπολη, μόνο τυχαία μπορεί να μη θεωρηθεί. Παρά τις σημερινές διαφωνίες ως προς το ζήτημα της Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσα του Ισραήλ, αυτό το ζήτημα έχει παραγκωνιστεί προς το παρόν. Επομένως μόνο ιστορική μπορεί να χαρακτηριστεί αυτή η επίσκεψη, και σηματοδοτεί την ουσιαστική σύμπλευση συμφερόντων των μεγαλύτερων δυνάμεων στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου στα πλαίσια του νατοϊκού ελέγχου της περιοχής. Ουσιαστικά μια τέτοια σύμπλευση είναι απαγορευτική για την επέκταση και παρουσία του Ιράν και της Ρωσίας στην Ανατολική Μεσόγειο, και την Μέση Ανατολή.
Παρ’ όλη την νεο-Οθωμανική ρητορική του Προέδρου της Τουρκίας και ενός μέρους της αστικής της τάξης, οι σχέσεις της χώρας με το Ισραήλ φαίνεται να σταθεροποιούνται αλλά και να βελτιώνονται. Αναφορικά με την έστω τυπική συμμαχία Ελλάδας, Ισραήλ και Κύπρου, ο Benett και ο Herzog έχουν επεκτείνει το ισραηλινό κεφάλαιο στις αναφερθείσες χώρες. Η Τουρκία σαν ανερχόμενη περιφερειακή δύναμη με βιομηχανική ανάπτυξη και έναν πληθυσμό περί των 84 εκατομμυρίων κατοίκων, δεν θέλει να αφεθεί εκτός κανενός ενεργειακού και πολιτικύ σχεδιασμού στην Ανατολική Μεσόγειο και επομένως οι επιθετικές κινήσεις της στην περιοχή όπως στην Λιβύη και την Συρία.
Αντιθέτως, η Ελληνική και Κυπριακή κυβέρνηση από το 2016, είχαν πλησιάσει αρκετά το Ισραήλ και τις ΗΠΑ στον σχεδιασμό του πολυδάπανου East Med. Σε αυτό το πλαίσιο το Ισραήλ κατάφερε να εξάγει σημαντικό κεφάλαιο στις δυο χώρες καθώς και να εδραιοποιήσει την παρουσία του στην Κύπρο και να πουλήσει οπλικά συστήματα στην Ελλάδα. Στα ελληνικά ΜΜΕ παρουσιάστηκε ως πολιτική αποτροπής προς την Τουρκική επιθετικότητα σχετικά με την οριοθέτηση της ΑΟΖ στην Ανατολική Μεσόγειο στο Αιγαίο και ανοικτά της Λιβύης.
Η Ελληνικές κυβερνήσεις προσπάθησαν να εκμεταλλευτούν τις διαφορές μεταξύ Γαλλίας και Τουρκίας στην Βόρεια Αφρική και Ανατολική Μεσόγειο και επομένως με ενα εξοπλιστικό πρόγραμμα ύψους 5 δις Ευρώ η Ελλάδα αγόρασε φρεγάτες και μαχητικά από την Γαλλία. Παρ’ όλα αυτά εντός του ΝΑΤΟ και των σχεδιασμών του το Ιράν και η Ρωσία για να ανακοπούν, χρειάζεται πέρα από την σύμμαχο χώρα Ισραήλ και την Τουρκία αλλά και την Ελλάδα μέλη του ΝΑΤΟ. Έτσι λοιπόν οι αμερικανικές βάσεις στην περιοχή αποσκοπούν στον αποκλεισμό και περιορισμό της Ρωσίας από τις θερμές θάλασσες. Επίσης αποσκοπούν στην πλήρη συνεργασία για την εξόρυξη και μεταφορά φυσικού αερίου προς την Ευρώπη. Η Ελλάδα ως τώρα κατάφερε να παράσχει καινούριες αμερικανικές βάσεις χωρίς κανένα ουσιαστικό αντάλλαγμα. Η Κύπρος στρατιωτικοποιήθηκε περαιτέρω χωρίς να της παρέχεται κανένα αντάλλαγμα. Οι παραδοσιακά έστω και τυπικές οικονομικές σχέσεις Ελλάδας Κύπρου με τη Ρωσία αξιοποιήθηκαν από την Τουρκία που έχει αναλάβει τον ρόλο του μεσάζοντα στον πόλεμο μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας.
Κατά τη διάρκεια συνάντησης των πρωθυπουργών και προέδρων χωρών του ΝΑΤΟ στις 24 Μαρτίου, ο Πρόεδρος Ερντογάν απέσπασε την προσοχή απο την πλειονότητα των αξιωματούχων και προέδρων μεταξύ αυτών του Εμμανουέλ Μακρόν, του Μπόρις Τζόνσον και φυσικά του Τζο Μπάιντεν. Ο Μπάιντεν μάλιστα αγκάλιασε τον Ερντογάν σαν πιστό συνέταιρο και σύμμαχο. Αντιθέτως, ο Έλληνας Πρωθυπουργός αγνοήθηκε παντελώς από τον περίγυρό του. Αυτό επιβεβαιώνει το πολιτικό βάρος της Τουρκίας μέσα στο ΝΑΤΟ σε σχέση με την στάση της στον πόλεμο στην Ουκρανία. Επιπλέον η ΥΠΕΞ των ΗΠΑ Βικτόρια Νούλαντ επισκέφθηκε την Κύπρο στις 6 Απριλίου και σύμφωνα με τα λεγόμενα του Προέδρου Νίκου Αναστασιάδη, του ζητήθηκε να συμπεριληφθεί η Τουρκία στην ενεργειακή πολιτική της περιοχής. Με άλλα λόγια οι ΗΠΑ επιθυμούν την Τουρκία να συμπεριληφθεί στον σχεδιασμό και υλοποίηση του East Med.
Tέλος ο Τούρκος ΥΠΕΞ Μεβλούτ Τσαβούσογλου, ανακοίνωσε την επικείμενη επίσκεψή του στο Ισραήλ όπου και θα συναντηθεί και με τον Ισραηλινό ομόλογό του Νaftali Benett. O Τσαβούσογλου θα συνοδευτεί από τον Τούρκο Υπουργό Ενέργειας Φατίχ Ντονμέζ όπου και θα συζητηθούν θέματα ενεργειακής συνεργασίας στην Ανατολική Μεσόγειο. Επίσης ο Τούρκος Υπουργός θα συναντηθεί και με τις Παλαιστινιακές αρχές. Παρ’ όλες τις προστριβές έπειτα απ’ο τον θάνατο ενός Παλαιστίνιου διαδηλωτή στο τέμενος Αλ-Ακσα κατά τη διάρκεια του Ραμαζανιού, η Τουρκία βλέπει το Ισραήλ ως έναν μελλοντικό σύμμαχο για την σταθεροποίηση της περιοχής και σαν βασικό πυλώνα εντός του ΝΑΤΟ για μελλοντικούς σχεδιασμούς.
Σχέσεις μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας
Για την περαιτέρω κατανόηση των δυο χωρών αξίζει να αναφερθούν μερικά γεγονότα αναφορικά με τον χώρο της Μαύρης Θάλασσας. Αρχικά από τον 16ο έως και τις αρχές του 20ου αιώνα, περίπου έντεκα πόλεμοι έχουν λάβει χώρα μεταξύ της τότε Οθωμανικής και της τότε Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Η περίπλοκη ιστορία της χερσονήσου της Κριμαίας και των γύρω περιοχών αποτελούσε κομμάτι ανταγωνισμών για την εκάστοτε κυριαρχία από την κάθε πλευρά. Κατά τον 15ο αιώνα η Οθωμανική Αυτοκρατορία και το υποτελές Χανάτο της Κριμαίας κυριάρχησαν την περιοχή έως και το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα. Η ανερχόμενη Ρωσική Αυτοκρατορία κατόρθωσε να κυριαρχήσει την πολυ-πολιτισμική Κριμαία στο τέλος του Ρωσο-Τουρκικού πολέμου του 1768-1774 και να την προσαρτήσει το 1783. Για να ανατρέψουν την ήττα, χωρίς αποτέλεσμα, οι Οθωμανοί είχαν συμμαχήσει με τους Τατάρους της Κριμαίας αλλά και με τη Λιθουανοπολωνική Κοινοπολιτεία.
Κατά τον 19ο αιώνα και έπειτα από τον Κριμαϊκό πόλεμο η Κριμαία είχε πολλές μειονότητες όπως Κριμαιανοί Γότθοι, Τατάροι, Χαζάροι, Αρμένιοι, Βούλγαροι, Έλληνες, και στον 20ο αιώνα φυσικά Ουκρανούς. Στην συνθήκη του Κιουτσουκ Καϊναρτζή το 1774, οι Οθωμανοί εγκατέλειψαν την Κριμαία και τους δόθηκε ναυτική πρόσβαση στα στενά του Βοσπόρου σηματοδοτώντας την εμπορική και ναυτική παρακμή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η συνθήκη προσέβλεπε στο κλείσιμο των στενών σε καιρό πολέμου και ίσχυσε μέχρι και την κατάρρευση της τσαρικής Ρωσίας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Τα διάδοχα κράτη, η Τουρκική Δημοκρατία και η ΕΣΣΔ υπέγραψαν την συνθήκη του Μοντρέ εμπνευσμένη απο την προϋπάρχουσα συνθήκη του 1774.
Σήμερα η Τουρκία σαν χώρα μέλος του ΝΑΤΟ απαγόρευσε την διέλευση πλοίων από τα στενά και ιδιαίτερα των ρωσικών πολεμικών σκαφών και φρεγατών, ενεργοποιώντας την συνθήκη σε καιρό πολέμου. Αυτό αποδεικνύει, την μη ουδετερότητα της Τουρκίας απέναντι στη Ρωσία αναφορικά με την στάση της στον πόλεμο. Μολαταύτα, η Τουρκική κυβέρνηση δεν επέβαλε καμία οικονομική κύρωση στην Ρωσία όπως οι υπόλοιπες χώρες του ΝΑΤΟ και συνολικά η Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτό οφείλεται σε πολλούς λόγους: Πρώτον, η Τουρκία θέτει τον εναέριο της χώρο αλλά και το έδαφος της ως χώρα μετεπιβίβασης Ρώσων τουριστών και πολιτών που επιθυμούν να ταξιδέψουν στην Ευρώπη. Φυσικά οι Τουρκικές αερογραμμές λαμβάνουν τα οικονομικά οφέλη και η Τουρκία μετατρέπεται σε εμπορικός και ταξιδιωτικός κόμβος, αφου οι Ρώσοι τουρίστες δεν επηρρεάζονται απο τις Δυτικές κυρώσεις. Δεύτερον, η μεγάλη μεταφορά ρωσικού κεφαλαίου στην Τουρκία είναι δεδομένη, ευνοώντας την Τουρκία πολιτικά και οικονομικά.
Τέλος, η Τουρκία διατηρεί και αυξάνει τις αγρο-κτηνοτροφικές εξαγωγές της στην Ρωσία σε ένα ολιγοπώλιο που ευνοεί την οικονομία της βραχυπρόθεσμα, και χάρη στην εισρροή τουριστών από τη Ρωσία. Η Τουρκία αποτελεί έναν οικονομικό ταξιδιωτικό προορισμό που ευνοεί τον τουρισμό από την Ρωσία.
Ενώ οι υπάρχουσες εμπορικές συμφωνίες συνεχίζουν να υφίστανται, είναι αξιοσημείωτη η άφιξη πολλών Ρώσων ολιγαρχών στην Τουρκία, αναζητώντας την αποφυγή κυρώσεων. Ο διάσημος μεγιστάνας και ολιγάρχης Ρομάν Αμπράμοβιτς, αποτελεί ένα πρόσφατο παράδειγμα μεσάζοντα στις διαπραγματεύσεις μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας.
Η δυσαρέσκεια πολλών ολιγαρχών και ενός κομματιού της ρωσικής αστικής είναι δεδομένο. Πολλοί από αυτούς, όπως ο Ολεγκ Ντεριπάσκα, ο Ρόμαν Αμπράμοβιτς και ο Φρήντμαν μεταξύ άλλων έχουν από την πρώτη στιγμή την δυσαρέσκειά τους προς την κυβέρνηση στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης. Αυτό είναι λογικό διότι οι περισσότεροι εκτέθηκαν οικονομικά από τις Ευρωπαϊκές και Αμερικανικές κυρώσεις. Το γεγονός ότι αρκετοί ολιγάρχες παρέμειναν μακριά από την Ρωσία και χώρες της επιρροής της, θα μπορούσε μελλοντικά να αποτελέσει έναν σημαντικό παράγοντα για το μέλλεσθαι της ρωσικής πολιτικής. Αυτό το σενάριο, τώρα μοιάζει απίθανο αφού ο Πούτιν επίσημα φαίνεται να αγγίζει το 83% της έγκρισης των πολιτών, και υπάρχει αρκετή συσπείρωση.
Το τελευταίο διάστημα ο Ρόμαν Αμπράμοβιτς έχει εντοπιστεί στο πολυτελές γιοτ του, ‘’Εclipse’’ στην Τουρκία, όπου και σχεδιάζει να μείνει προς το παρόν. Ταυτόχρονα, η Τουρκία δεν φαίνεται να επιβάλλει κυρώσεις στο αξίας 750 εκατομμυρίων λιρών σουπερ- γιοτ, του μεγιστάνα. Επίσης ο Αμπράμοβιτς, διατηρεί συζητήσεις για την απόκτηση της ποδοσφαιρικής ομάδας της Γκιόζτεπε έπειτα από την παραίτηση του πρώην προέδρου της στις 21 Μαρτίου. Είναι πιθανή η απόκτηση της μικρής ομάδας από την Σμύρνη, από τον πρώην ιδιοκτήτη της Αγγλικής ομάδας και πρώην πρωταθλήτριας Chelsea.
Σχέσεις μεταξύ Τουρκίας και Ουκρανίας
Ο ανταγωνισμός μεταξύ των τουρκόφωνων Τατάρων της Κριμαίας και της Ρωσίας θα μπορούσε να ενταθεί περαιτέρω στο μέλλον. Συνεπώς, η Τουρκία είναι διατεθειμένη να εργαλειοποιήσει την νεο-Οθωμανική ρητορική της στην περιοχή σαν ‘’εγγυητής’’ της ειρήνης στην περιοχή. Η ρητορική αυτή του ‘’εγγυητή’’ ειρήνης ήδη αξιοποιείται από την Τουρκία για την Κύπρο, τη Συρία και την Λιβύη. Αυτός ακριβώς είναι και ο σκοπός της τουρκικής πολιτικής ηγεσίας στο νεο-οθωμανικό δόγμα που προορίζει και για την Ουκρανία. Πέραν από τις πλέον αναβαθμισμένες διμερείς στρατιωτικές και πολιτικές σχέσεις μεταξύ Ερντογάν και Ζελένσκι , η Τουρκία ήδη χρησιμοποιεί την παρουσία των Τατάρων στην Κριμαία εναντίον της ρωσικής παρουσίας στην περιοχή.
Πρόσφατα, κοντινοί σύμβουλοι του Ζελένσκι, συναντήθηκαν στην Κωνσταντινούπολη με μέλη της Τουρκικής κυβέρνησης. Μεταξύ των Ουκρανών συμβούλων παρευρίσκονταν οι, David Arakhamia, ο Myckhailo Podolyak και ο εξόριστος πρώην ηγέτης των Τατάρων της Κριμαίας Mustafa Dzhemilev. O Dzhemiliev, ήταν πρώην σοβιετικός αντιφρονών και έπειτα μέλος της Ουκρανικής Ράντα έως το 2019. Σήμερα αρκετοί Κριμαιανοί Τατάροι διαμένουν στην Τουρκία, όπου διδάσκονται τα παν-τουρκικά εθνικιστικά ιδεώδη για την Κριμαία. Επιπλέον ο Ερντογάν έχει προσπαθήσει να διαπραγματευτεί μεταξύ Dzhemilev και Ρωσίας αναφορικά με την Ταταρική μειονότητα στην Κριμαία.
Ο δεύτερος σύμβουλος Mikhailo Podolyak, που συνόδευσε την ουκρανική αντιπροσωπεία τον Απρίλιο στην Τουρκία, ανέβασε μια φωτογραφία στα ΜΚΔ στην οποία εμφανίζεται και ο Χαλούκ Μπαϊρακτάρ, Διευθύνων σύμβουλο της εταιρίας Baykar.
Ο αδερφός του Χαλούκ, Σελτσούκ Μπαϊρακτάρ, είναι ο τεχνικός επιμελητής της Baykar και γαμπρός του Ερντογάν. Ο Σελτσούκ Μπαϊρακτάρ έχει γράψει στο παρελθόν ότι είναι από τους λίγους που ωφελήθηκαν πραγματικά από την αποπομπή της Τουρκίας από το πρόγραμμα F-35 των ΗΠΑ. Τα λεγόμενά του φαίνονται να επιβεβαιώνονται στον πόλεμο της Ουκρανίας όταν η συμφωνία μεταξύ Κιέβου και ‘Αγκυρας έκλεισαν για αγορά Bayraktar TB2. Μια φωτογραφία στα ΜΚΔ ανέβηκε από τον Ποντόλιακ που επιβεβαιώνει το επίπεδο δέσμευσης μεταξύ Τούρκων και Ουκρανών αξιωματούχων.
Η φωτογραφία του Ποντόλιακ συνοδευόταν από τα εξής σχόλια: «Οι ρωσικές φάλαγγες καίγονται τέλεια στα υπέροχα πεδία μας. Και θα συνεχίζονται να καίγονται- καθώς τα Bayraktar-εκτελούν το καθήκον τους σε κάθε πεδίο- τρομακτικά, καταστροφικά», δήλωσε ο Ποντόλιακ σχολιάζοντας τα εξής δίπλα από την φωτογραφία του. «Θα είμαι πάντα ευγνώμων στον δημιουργό και πατέρα αυτών των υπερόπλων. Για την νίκη μας.» Η φωτογραφία φαίνεται να κατέβηκε γρήγορα από το προφίλ του.
Κατά τη διάρκεια των πρώτων μηνών του 2022 οι τουρκικές εξαγωγές όπλων προς την Ουκρανία έχουν ανέβει κατά 5,491% σε σύγκριση με πέρυσι αγγίζοντας 59 εκατομμύρια δολάρια. Μέχρι τον Απρίλιο έχουν παραδοθεί πάνω από 20 Bayraktar TB2 στην Ουκρανία. Επιπλέον, η Ουκρανία χρησιμοποιεί και πιο ελαφρύ εξοπλισμό από την Τουρκία όπως αλεξίσφαιρα γιλέκα, κράνη και ασύρματους για το πεδίο της μάχης που δεν έχουν παραδοθεί από άλλους συμμάχους. Ωστόσο, η Τουρκία διατηρεί μια ευαίσθητη διπλωματική ισορροπία, ευνοώντας την Ουκρανία και ταυτόχρονα διατηρώντας εμπορικές και οικονομικές συμφωνίες με τη Ρωσία. Είναι δεδομένο ότι η Τουρκία είναι η πιο δραστήρια χώρα σε οικονομικό, πολιτικό, διπλωματικό και στρατιωτικό επίπεδο στα πλαίσια του ΝΑΤΟ. Μια δυνατή Τουρκία με νεο-Οθωμανική ρητορική που ωριμάζει και εξελίσσεται, είναι αποδεκτή από την κυβέρνηση των ΗΠΑ, δεδομένων των εγκάρδιων χαιρετισμών μεταξύ των προέδρων Τζο Μπάιντεν και Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.
*Είναι ιστορικός και ανεξάρτητη ερευνήτρια. Η έρευνα της σχετίζεται με τις πολιτικές εξελίξεις στην ευρύτερη περιοχή της Ευρασίας.