Δημοσιεύτηκε στο politicalcritique.

Κρίστιαν Σίμον: Ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας, Βίκτορ Όρμπαν βασίζει τις πολιτικές του στους προϋπάρχοντες φόβους της κοινωνίας του, αλλά δεν αποφεύγει να δημιουργεί νέους κινδύνους και εχθρούς. Πού βρίσκονται οι ρίζες αυτού του είδους της πολιτικής;

Ζολτάν Λόκνερ: Ο Όρμπαν βρήκε το δρόμο του προς τη μακροχρόνια ουγγρική συντηρητική παράδοση (την επονομαζόμενη εθνική παράδοση, που διεκδικεί το αποκλειστικό δικαίωμα σε αυτόν τον τίτλο) στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του '90. Αυτό οφείλεται εν μέρει σε ιδεολογικές αλλαγές και εν μέρει σε πολιτικές σκοπιμότητες. Την εποχή εκείνη, στην Ουγγαρία κυβερνούσε ένας σοσιαλ-φιλελεύθερος συνασπισμός, οπότε ο Όρμπαν συνειδητοποίησε ότι για να έχει πολιτική επιτυχία, έπρεπε να στρέψει την πλάτη του στον φιλελευθερισμό και να μετατρέψει το κόμμα του σε μια εθνικιστική, αντιφιλελεύθερη πολιτική δύναμη. Αυτό εξηγεί ήδη ορισμένους από τους φόβους στους οποίους στηρίζει τη ρητορική του, καθώς η παράδοση αυτή είναι δύσπιστη απέναντι στον κοσμοπολιτισμό, τα καθολικά ανθρώπινα δικαιώματα και σε όλα όσα θεωρεί ότι είναι ενάντια ή αντίθετα στα εθνικά συμφέροντα, τα οποία προέρχονται από κάποια ξένη συνωμοσία.

Επιπλέον, ο δεξιός τρόπος σκέψης έχει επιβαρυνθεί και με τη Συνθήκη του Τριανόν, η οποία υπεγράφη μετά το τέλος του Α 'Παγκοσμίου Πολέμου, γεγονός που οδήγησε την Ουγγαρία στην απώλεια των δύο τρίτων της παλιάς της επικράτειας. Στην Ουγγαρία, αυτό το εθνικό τραύμα θεωρείται ως το πιο προφανές σημάδι ότι η χώρα ταπεινώνεται συνεχώς και ότι η επιβίωση του έθνους κινδυνεύει- και ως εκ τούτου είναι συνήθως οι ξένοι παράγοντες (ή οι υποτιθέμενοι συνεργάτες τους, οι φιλελεύθεροι και οι σοσιαλιστές) οι οποίοι έχουν την ευθύνη αν κάτι δεν πάει καλά στην Ουγγαρία.

Στις αρχές της πρώτης δεκαετίας του 2000, υπήρξε μια κοινωνικο-λαϊκιστική στροφή στην πολιτική του Όρμπαν: αφού έχασε τις εθνικές εκλογές το 2002, συνειδητοποίησε ότι η παλιά του ρητορική, η οποία απευθυνόταν μόνο στις πλούσιες και τις μεσαίες τάξεις, δεν άγγιζε αρκετό κόσμο. Ήταν ανάγκη να απευθυνθεί και στα περιθωριοποιημένα μέλη της κοινωνίας. Αν και δεν άλλαξε τους πραγματικούς στόχους των κοινωνικών πολιτικών του (συνεχίζει να μην θέλει να μειώσει τις κοινωνικές ανισότητες και δεν υποστηρίζει την κατάργηση του σχολικού διαχωρισμού), αντιλήφθηκε ότι υπήρχαν ευρέως διαδεδομένοι φόβοι ανάμεσα στους χαμένους της μετα-κομμουνιστικής μετάβασης, τους οποίους έπρεπε να ενσωματώσει στη ρητορική του (σε συνδυασμό με ένα εθνικό αίσθημα). Σήμερα, 4 εκατομμύρια Ούγγροι ζουν κάτω από το ελάχιστο όριο διαβίωσης, και ακόμη και πριν από την οικονομική κρίση, στα χρόνια πριν από τον Όρμπαν, ο αριθμός αυτός ήταν πολύ υψηλότερος από τα 3 εκατομμύρια. Έτσι, υπήρξαν πολλοί δυνητικοί αποδέκτες για τα μηνύματα που στηρίχθηκαν σε θέματα σχετικά με την κοινωνική ασφάλιση.

Επομένως, ώσπου να γίνει ο Όρμπαν πρωθυπουργός το 2010, η ρητορική του βασίστηκε σε τρεις  απειλές: τον επονομαζόμενο «θάνατο του έθνους» (εξαφάνιση του έθνους ή τουλάχιστον διάλυση της εθνικής ταυτότητας), οι κοινωνικοί φόβοι και ο φόβος απέναντι στους ξένους και τους αγνώστους.

Και οι τρεις αυτοί φόβοι βρίσκονται στη ρητορική του για τους πρόσφυγες: λέει ότι ξένοι και δυνητικοί τρομοκράτες διασχίζουν τα σύνορα της χώρας. Ως φτηνοί εργάτες κλέβουν τις θέσεις εργασίας των ντόπιων και με την απροθυμία τους να ενσωματωθούν στην κοινωνία καταστρέφουν την κουλτούρα μας. Αυτοί οι τρεις φόβοι εμφανίζονται κάθε φορά που μιλάει για έναν νέο εχθρό;

Ένα κύριο χαρακτηριστικό του πολιτικού μηχανισμού του Όρμπαν είναι η ικανότητά του να συνδυάζει με άψογο τρόπο διαφορετικούς φόβους. Ο αριθμός των συνδυασμών και παραλλαγών είναι σχεδόν ατελείωτος. Λόγω της κυβερνητικής προπαγάνδας, σχεδόν όλα τα θέματα στη χώρα συζητούνται στο πλαίσιο των φόβων και των απειλών. Αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι και οι τρεις απειλές συνυπάρχουν, αλλά συμβαίνει συχνά- για παράδειγμα, στην περίπτωση του «αγώνα» του ενάντια στις Βρυξέλλες. Δεδομένου ότι η ΕΕ αποδοκιμάζει την κυριότερη κοινωνική πολιτική της ουγγρικής κυβέρνησης, το λεγόμενο rezsicsökkentés (η επιβολή περικοπών στους παρόχους υπηρεσιών κοινής ωφέλειας από την κυβέρνηση) και θα επιβάλει λιτότητα στη χώρα, ο Όρμπαν μπορεί να εμφανιστεί ως ο σωτήρας της Ουγγαρίας, που κρατάει σε απόσταση τους ξένους (την ΕΕ), προστατεύει την εθνική κυριαρχία και, τέλος- μα όχι λιγότερο σημαντικό- προστατεύει τον λαό από τη λιτότητα (παρόλο που η ουγγρική κυβέρνηση μειώνει τις δαπάνες για την υγειονομική περίθαλψη, την εκπαίδευση και τις κοινωνικές υπηρεσίες).

Επιπλέον, δεδομένου ότι η κυβέρνηση παρουσιάζεται ως ο μοναδικός εκπρόσωπος του λαού και ο μοναδικός προστάτης των συμφερόντων του- όπου τόσο ο «λαός» όσο και τα «συμφέροντά» του καθορίζονται από την κυβέρνηση- όλοι οι πολιτικοί αντίπαλοι χαρακτηρίζονται ως εχθροί, όπως έχουμε δει σε περιπτώσεις ακτιβιστών που συγκέντρωσαν υπογραφές ενάντια στους υπό διεκδίκηση Ολυμπιακούς Αγώνες στην Ουγγαρία ή σε οργανισμούς ανθρωπίνων δικαιωμάτων που βοηθούν τους πρόσφυγες.

Γιατί η απώλεια της ταυτότητας κατέχει τόσο κυρίαρχο ρόλο στις συζητήσεις περί ασφάλειας, τόσο στην Ουγγαρία όσο και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες;

Θα αναφέρω δύο λόγους, αν και υπάρχουν πολλοί, οι οποίοι είναι ως ένα βαθμό αλληλένδετοι. Ο ένας είναι η παγκοσμιοποίηση, η οποία επηρεάζει τον πολιτισμό μας, τον τρόπο ζωής μας, καθώς και τις πολιτικές και οικονομικές σχέσεις μας: το φαινόμενο αυτό θέτει ερωτήματα σχετικά με το τι σημαίνει σήμερα η εθνική κυριαρχία και μπορεί να οδηγήσει σε διάφορες απαντήσεις από τους πολιτικούς. Οι δεξιοί επικριτές λένε ότι η εξαφάνιση ενός εθνικού πλαισίου θα οδηγήσει στην εκκαθάριση των παραδόσεων που καθορίζουν την ταυτότητά μας, ενώ οι αριστεροί κριτικοί της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης καταδικάζουν την έλλειψη διακρατικής διακυβέρνησης που θα μπορούσε να ελέγξει τη ροή κεφαλαίων χωρίς να υπάρχουν σύνορα. Η διακρατική διακυβέρνηση όμως θα εντείνει τους ήδη υπάρχοντες κινδύνους της παγκοσμιοποίησης- λένε οι υποστηρικτές της εθνικής κυριαρχίας.

Η άλλη ομάδα προβλημάτων είναι αυτή των ανισοτήτων: σήμερα, δεν είναι μόνο οι αναπτυξιακές διαφορές μεταξύ διαφορετικών χωρών ή περιοχών του κόσμου που είναι προβληματικές, καθώς υπάρχουν και αυξανόμενες διαφορές στις λεγόμενες ανεπτυγμένες χώρες, τόσο από πλευράς πλούτου όσο και από πλευράς εισοδήματος. Είναι ολοένα και πιο αμφίβολο το πώς θα μπορούσε να υπάρχει μια αίσθηση κοινής συμμετοχής μεταξύ όλων εκείνων των ανθρώπων που μπορεί να ζουν στην ίδια χώρα, αλλά μπορεί να αντιμετωπίζουν πολύ διαφορετικές δυσκολίες. Μια πιθανή απάντηση από τις κυβερνήσεις είναι η δύναμη των εθνικών συνειδήσεων που πρόσφατα ανακαλύφθηκε ξανά, η οποία μπορεί επίσης να απαλλάξει τις κυβερνήσεις από την ανάγκη να αντιμετωπίσουν τις ανισότητες, καθώς μπορούν να ισχυριστούν ότι οι κοινωνικές αδικίες προέρχονται από ενστάσεις εθνικού επιπέδου και ως εκ τούτου πρόκειται για λάθη ξένων δυνάμεων.

Υπάρχει ένας επικείμενος κίνδυνος σε αυτή την κατάσταση: οι κυβερνήσεις που προσπαθούν να  διορθώσουν το αίσθημα της αβεβαιότητας στον κόσμο μέσω αναφορών στο έθνος, στην πραγματικότητα καμουφλάρουν τα αυταρχικά τους πειράματα εμφανίζοντάς τα ως μια ενσάρκωση της εθνικής βούλησης. Έτσι, αποσπούν από τους ψηφοφόρους  την άδεια ώστε να συγκεντρώσουν την εξουσία στα χέρια τους.

Δεν έχει περάσει πολύς καιρός, από τότε που ο Όρμπαν χαρακτήρισε το ίδρυμα του γεννημένου στην Ουγγαρία αμερικάνου δισεκατομμυριούχου Τζορτζ Σόρος, καθώς και τις ΜΚΟ που λαμβάνουν χρηματοδότηση από αυτόν, ως τους νέους εχθρούς του. Ο αντιπρόεδρος του κόμματος Fidesz του Όρμπαν, Τσίλαρντ Νέμεθ, δήλωσε ακόμη ότι οι οργανώσεις αυτές θα πρέπει να εξαφανιστούν από τη χώρα. Γιατί ήταν τόσο σημαντικό για αυτόν να κηρύξει εχθρό τον Σόρος;

Η επίθεση στον Σόρος ξεκίνησε κάπως νωρίτερα. Η αρχή εντοπίζεται στην εποχή πριν από την προσφυγική κρίση, όταν η κυβέρνηση άρχισε να επιτίθεται εναντίον των ΜΚΟ που έλαβαν χρηματοδότηση από τις Νορβηγικές Επιχορηγήσεις αμέσως μετά τις εκλογές το 2014.

Τότε, ένα μέρος του λαού περίμενε ότι, μετά τη δυναμική και αλαζονική πρώτη θητεία του, η δεύτερη θητεία του θα αφορούσε τη σταθεροποίηση. Αντ’ αυτού, αποφάσισε να επιτεθεί στην κοινωνία των πολιτών, ακόμη και με τίμημα τη διπλωματική σύγκρουση. Ο λόγος αυτής της συμπεριφοράς ήταν πολύ πιθανόν ότι, μετά την αποδυνάμωση του συστήματος κατανομής των εξουσιών και την κυριαρχία στα μέσα ενημέρωσης, η κυβέρνηση ήθελε να καταργήσει τις λειτουργίες ελέγχου μιας ανεξάρτητης κοινωνίας των πολιτών. Δεδομένου ότι οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών λαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος της χρηματοδότησής τους από το κράτος- και οι αποφάσεις σχετικά με το σύνολο των οργανισμών