Του Μέτοικου

Η νέα ελληνική κυβέρνηση δεν αποτέλεσε δυστυχώς εξαίρεση. Κι αν το “πρώτη φορά αριστερά” διατηρεί ακόμη για κάποιους ένα – ισχνό έστω – μέρος της προεκλογικής του νοηματοδότησης, η διαπραγματευτική τακτική των νέων κυβερνώντων υπήρξε τυπική περίπτωση ελληνικής πατέντας πάνω σε μια επιτυχημένη πλην όμως κακοχωνεμένη 'ξένη' ιδέα. Ένα πρόσφορο δηλαδή και ιδιαίτερα αποτελεσματικό διαπραγματευτικό concept, επιχειρήθηκε να εφαρμοστεί με τόση κωμικοτραγική ανευθυνότητα που οδήγησε σε προδιαγεγραμμένη αποτυχία.

Αν και ουδέποτε ο Αλέξης Τσίπρας και οι συνεργάτες του παραδέχθηκαν ευθέως ότι η τακτική που ακολουθούσαν κατά την πεντάμηνη διαπραγμάτευση με τους δανειστές βασίζονταν στο Game of Chicken (GoC), ντόπιοι και ξένοι, έγκυροι και φαιδροί, φιλοκυβερνητικοί και αντιπολιτευόμενοι αναλυτές, άρχιζαν, ανέπτυσσαν ή τελείωναν τις εκτιμήσεις τους θεωρώντας ως δεδομένο πως αυτό ήταν το concept που από την αρχή υιοθέτησε η Ελληνική πλευρά. Και για το συγκεκριμένο δεν είχαν άδικο. Τα πραγματικά προβλήματα τόσο για τους σχολιαστές όσο κυρίως γι' αυτούς που υποτίθεται δρομολογούσαν το GoC, πήγαζαν από το γεγονός πως οι τελευταίοι ευελπιστούσαν στην νικηφόρα έκβαση της αναμέτρησης παρόλο που αγνοούσαν επιδεικτικά τις αρχές και τους κανόνες του 'παιχνιδιού' στο οποίο συμμετείχαν.

Η μυθολογία του GoC μέσα από τον αμερικάνικο κινηματογράφο, η μαθηματική ανάλυση των πιθανοτήτων να επικρατήσει ένας παίκτης σε αυτό το παιχνίδι και η ιστορική αναδρομή σε εφαρμοσμένες πολιτικές συγκρούσεων δια της 'ακροσφαλούς διπλωματίας' (brinkmanship) ξεφεύγουν από τις προτεραιότητες αυτού του σημειώματος και ελάχιστα θα μας απασχολήσουν. Θα εστιάσουμε αντίθετα σε μια (1) θεμελιώδη συνθήκη και τρεις (3) βασικές προϋποθέσεις, για την συμμετοχή και την επίτευξη του στόχου, αντίστοιχα. Κι ας αξιολογήσει μετά ο αναγνώστης τις επιλογές και τους  χειρισμούς της νέας κυβέρνησης. 

• Αναμετριέσαι μόνον με αντιπάλους που έχουν συγκρίσιμο με το δικό σου διακύβευμα (ή και πολύ μεγαλύτερο, αν είναι τρελοί…)
Η συνθήκη αυτή είναι τόσο θεμελιώδης ώστε αν δεν υφίσταται απλά δεν συμμετέχεις στο GoC• επιλέγεις μια άλλη διαπραγματευτική τακτική. Ακόμη και οι ρέμπελοι ήρωες των ταινιών του Hollywood, υπό την επήρεια τεστοστερόνης, burbon ή ουσιών, πριν καβαλήσουν τις φτιαγμένες Dodge και Harley για να ορμήξουν ό ένας εναντίον του άλλου, σιγουρεύονται ότι θα αναμετρηθούν αυτοκίνητο με αυτοκίνητο, μηχανή με μηχανή, και όχι ποδήλατο με νταλίκα. Το 'συγκρίσιμο διακύβευμα' δεν σημαίνει βέβαια ταυτόσημο ή ίδιο διακύβευμα. Προφανώς η μία πλευρά θα διαθέτει καταλληλότερο όχημα από την άλλη. Αν όμως το τίμημα, υλικό και άυλο, είναι βαρύ και γι αυτήν, αρκεί για τον σχετικά πιο αδύναμο να μπει ή και να προκαλέσει το παιχνίδι. Η εκτίμηση τέλος για το διακύβευμα του αντιπάλου πρέπει να γίνεται εν ψυχρώ, πριν την έναρξη του 'παιχνιδιού' και να διατηρείται σταθερή. Είναι κρίσιμο λάθος, ένας παίκτης (και μάλιστα ο πιο αδύναμος) να αμφισβητεί, να ταλαντεύεται και να μεταβάλει αυτή του την εκτίμηση κατά την διάρκεια της αναμέτρησης, επηρεαζόμενος από την αποφασιστικότητα που ο αντίπαλος επιδεικνύει. Αναμενόμενη είναι η αποφασιστικότητα του αντιπάλου, αφού έτσι παίζεται το παιχνίδι. Μόνον αν μεσολαβήσουν αιφνίδιες, αστάθμητες αλλαγές που θα ανατρέψουν βίαια την σχετική ισορροπία των εκατέρωθεν διακυβευμάτων, δικαιολογείται επανεξέταση της αρχικής επιλογής. Αλλά αυτό συμβαίνει σπανιότατα.

Οι τρεις (3) βασικές προϋποθέσεις που ακολουθούν, όταν εκπληρώνονται μεγιστοποιούν την πιθανότητα επικράτησης – ιδίως για τον θεωρούμενο πιο αδύναμο παίκτη – και αναφέρονται με αύξουσα σειρά σημασίας:

1. Η αναμέτρηση πρέπει να έχει την συντομότερη δυνατή διάρκεια.
Όσο περισσότερο διαρκεί το 'παιχνίδι' τόσο πιθανότερο να κάμπτεται ψυχολογικά ο παίκτης με τα μικρότερα πλεονεκτήματα. Το αρχικό momentum που προέκυψε από την ίδια την απόφαση του να δεχθεί ή να προκαλέσει την αναμέτρηση εξατμίζεται, δεύτερες ανησυχητικές σκέψεις εμφανίζονται και ο κλονισμός αρχίζει. Στην πυραυλική κρίση της Κούβας τον Οκτώβριο του 1962, την τυπικότερη ίσως περίπτωση πολιτικού GoC, η συνολική διάρκεια της αναμέτρησης μεταξύ Αμερικάνων και Σοβιετικών ήταν μόλις 14 ημέρες, και σύμφωνα με ορισμένους αναλυτές ήταν ήδη μακρά και συνέβαλλε στην υποχωρητικότητα της Ρωσικής πλευράς.
2. Διαμορφώνεις την ακριβέστερη δυνατή εκτίμηση για το χειρότερο αποτέλεσμα και για την διαχείριση των συνεπειών του.
Δεν πρόκειται για παραλλαγή ή εξειδίκευση της 'θεμελιώδους συνθήκης' η οποία ήδη περιγράφηκε. Εκείνη καθορίζει το αν πρέπει να μπεις ή όχι στο παιχνίδι. Αυτό στο οποίο τώρα αναφέρομαι επηρεάζει το αν και πόσο μπορείς να αντέξεις την αναμέτρηση ενόσω αυτή εξελίσσεται. Η αλήθεια είναι πως οι όποιες εκτιμήσεις για το αποτέλεσμα μερικώς μόνον θα επιβεβαιωθούν, ενώ και το καλύτερο σχέδιο διαχείρισης των αρνητικών συνεπειών δεν θα λειτουργήσει όπως ακριβώς αναμένονταν. Το Plan B, γιατί αυτό στην πραγματικότητα είναι, όταν συμμετέχεις στο GoC δεν είναι μια τρίτη εναλλακτική λύση απέναντι στην σύγκρουση ή στην υποταγή. Αποτελεί όμως την ασφαλή γνώση ότι μετά την σύγκρουση, όσο επώδυνη κι αν είναι, θα υπάρχει συνέχεια. Στα μηχανοκίνητα, η μακάβρια αναλογία είναι 'πόσοι από τους επιβάτες θα σκοτωθούν, πόσοι θα σωθούν, αν και πόσα θα πληρώσει η ασφαλιστική, ποιοι θα κληρονομήσουν, κ.λπ.'! Στην πολιτική ή πολεμική αναμέτρηση, οι εκτιμήσεις είναι άλλης μορφής αλλά συγγενούς αξιολόγησης. Σε κάθε περίπτωση ωστόσο, το Plan B και οι αναλυτικές του παράμετροι δεν προσφέρονται για αναστοχασμό κατά την ώρα της αναμέτρησης. Η ουσιαστική του προσφορά είναι ψυχολογική. Διώχνει το φάντασμα της ολοκληρωτικής καταστροφής και χαμηλώνει το επίπεδο του φόβου, επιτρέποντας στον οδηγό να κρατήσει σταθερή την πορεία του οχήματος.
3. Προβάλλεις την απόλυτη αποφασιστικότητα σου να μην υποχωρήσεις και καταπνίγεις κάθε εκδήλωση αμφιβολίας και φόβου
Πρόκειται για την πιο κρίσιμη από τις 3 προϋποθέσεις και η μη εκπλήρωση της οδηγεί αναπόφευκτα και άμεσα στην επικράτηση του αντιπάλου. Εύλογη και ανθρώπινη είναι η ψυχολογική αποσταθεροποίηση που συντελείται όσο μειώνεται η απόσταση και πλησιάζει η στιγμή της σύγκρουσης. Αποσταθεροποίηση όμως από την οποία υποφέρει και ο αντίπαλος, όσο καλά κι αν την κρύβει. Όποια αμφιταλάντευση στην τελευταία φάση του παιχνιδιού, αξιοποιείται από την άλλη πλευρά η αυτοπεποίθηση της οποίας ενισχύεται. Εκείνη γίνεται συνεπώς πιο ανυποχώρητη και μπορεί πια να βυθίσει τον ταλαντευόμενο σε ένα σπιράλ ηττοπάθειας και τρόμου. Γι' αυτό λοιπόν απαιτείται επίδειξη αποφασιστικότητας, με ορατές και αναμφισβήτητες κινήσεις. Αύξηση της ταχύτητας και ευθυγράμμιση του οχήματος ακριβώς απέναντι στο άλλο όχημα-στόχος, ώστε η πίεση να μεταφερθεί στον αντίπαλο κι αυτός να είναι που θα στρίψει τελικά το τιμόνι…

Η κυβέρνηση του Αλέξη Τσίπρα επεδίωξε τον “έντιμο συμβιβασμό” με τους δανειστές για μια “αμοιβαίως επωφελή συμφωνία”, αλλά κατέληξε σε ένα καταστροφικό 3ο μνημόνιο. Χρησιμοποίησε σαν διαπραγματευτική τακτική το Game of Chicken. Ο αναγνώστης ας κρίνει αν εκπλήρωσε έστω και στοιχειωδώς τις 3 βασικές προϋποθέσεις κι αν αυτό επηρέασε ή όχι την δραματική κατάληξη της αναμέτρησης/διαπραγμάτευσης.

Μερικοί ισχυρίζονται ότι η 'θεμελιώδης συνθήκη' εξ αρχής δεν υπήρχε, πως το διακύβευμα για τους 'εταίρους' ήταν μικρό, και συνεπώς ότι κακώς επελέγη το GoC. Διαφωνώ. Από το 2010 έως την άνοιξη του 2015, οι εγκυρότεροι εκπρόσωποι των δανειστών, σε διαδοχικές κατά καιρούς οξύνσεις, δήλωναν κάθε φορά με τα ίδια σχεδόν λόγια πως “ένα Grexit πριν κάποιο καιρό θα ήταν απειλή για την Ευρωζώνη, αλλά τώρα έγινε διαχειρίσιμο…”. Τελευταία φορά ήταν στις 28/5, όταν ο ίδιος ο Wolfgang Schauble με άρθρο του στο περιοδικό Focus έγραφε: “Κάποτε η Ελλάδα έθετε ολόκληρο το οικοδόμημα του Ευρώ σε κίνδυνο, αυτό το ζήτημα δεν τίθεται πλέον”. Όπως βέβαια είναι αναμενόμενο, ποτέ δεν παραδέχθηκαν σε ενεστώτα χρόνο ότι η έξοδος της Ελλάδας θα είχε καταστροφικές γι' αυτούς συνέπειες, άρα έπρεπε να αποκλειστεί. Πρόβαλαν τα καθησυχαστικά για τους Ευρωπαίους πολίτες “κάποτε”, για να αποσιωπήσουν το απειλητικό “τώρα”. Ενδείξεις υπάρχουν, και ίσως στο μέλλον να επιβεβαιωθούν πως ούτε αυτήν την φορά ήταν διατεθειμένοι να αποτολμήσουν ένα Grexit.

Ωστόσο για την ώρα πέτυχαν αυτά που επεδίωκαν, ενδεχομένως κι αρκετά περισσότερα. Άλλωστε με τις διαπραγματευτικές παλινωδίες της Ελληνικής κυβέρνησης, όποια άλλη εξέλιξη θα ήταν Μέγα Θαύμα. Ο Αλέξης Τσίπρας όντως απέφυγε την μετωπική σύγκρουση, την συντέλεια της χώρας όπως διατείνεται, αλλά στρίβοντας το τιμόνι έριξε το αυτοκίνητο πάνω σε τοίχο. Με απτά ήδη τα πρώτα αποτελέσματα του ατυχήματος. Κι έπονται βαρύτερα.

Σήμερα δεν φαίνεται πιθανό στο κοντινό μέλλον, αυτή ή μια άλλη κυβέρνηση να έχουν την ευκαιρία που δόθηκε δις (εκλογές και δημοψήφισμα) στον σημερινό πρωθυπουργό, να διαμορφώσει ένα νέο εθνικό και διεθνές παράδειγμα βάζοντας την χώρα σε πορεία ανόρθωσης. Αν όμως υπάρξει και πάλι, ας ελπίζουμε πως οι ενδιαφερόμενοι θα έχουν μάθει στο μεταξύ το μάθημα τους και δεν θα επαναλάβουν τα ίδια, τραγικά λάθη.