Η προπαγάνδα πάντα κερδίζει, εφόσον το επιτρέπεις

του Μιχάλη Γιαννεσκή

Οι οικονομικές και πολιτικές ελίτ ακολουθούν πιστά τη συμβουλή του Νικολό Μακιαβέλι ότι οι ηγέτες πρέπει να φαίνονται φιλεύσπλαχνοι, αλλά να είναι ανηλεείς, γιατί «οι περισσότεροι άνθρωποι βλέπουν πως φαίνεσαι, ενώ λίγοι ξέρουν τι πραγματικά είσαι». Κρύβοντας την πραγματικότητα από το κοινό και παρουσιάζοντας τις αποφάσεις τους και τα επακόλουθά αυτών ως αναγκαιότητες που επιβάλλονται για φιλανθρωπικούς λόγους ή για τα συμφέροντα του κράτους,  οι ελίτ εξαπατούν τους πολίτες ώστε να μπορούν να κάνουν ό,τι θέλουν. Με αυτόν τον τρόπο, ακόμα και η πιο αλλοπρόσαλλη πολιτική μπορεί να παρουσιαστεί ως αναγκαία, ή να αποσιωπηθεί.

Η ακατάπαυστη διαστρέβλωση της πραγματικότητας

Ο πόλεμος στη Συρία προσφέρει πολλά πρόσφατα και κραυγαλέα παραδείγματα. Οι τζιχαντιστές του Ισλαμικού Κράτους και της Αλ-Κάιντα επιστρατεύονται ως σύμμαχοι, όταν ο πόλεμος κατά της τρομοκρατίας μετατρέπεται σε πόλεμο φθοράς του καθεστώτος Ασάντ. Τα Λευκά Κράνη, οι συνεργάτες των τζιχαντιστών, παρουσιάζονται ως φιλανθρωπική οργάνωση, χρηματοδοτούνται από τα Υπουργεία Εξωτερικών της Βρετανίας και των ΗΠΑ και φυγαδεύονται από τη Δύση και το Ισραήλ. Τα διεθνή ΜΜΕ τηρούν σιγή ιχθύος ενόσω οι Κούρδοι, οι πρώην σύμμαχοι της Δύσης, βομβαρδίζονται και εκδιώκονται από το Αφρίν για να εξυπηρετηθούν τα επεκτατικά σχέδια του Ερντογάν. Ταυτόχρονα, πριν από κάθε στρατιωτική επίθεση, οι κυβερνήσεις της Δύσης ακολουθούν την βασική αρχή της προπαγάνδας πολέμου και αυτοπαρουσιάζονται  ως φιλάνθρωποι και ειρηνιστές.

Δύο αποκαλυπτικότατα βιβλία αναλύουν εκτενώς τη διαστρέβλωση των γεγονότων από τις ελίτ και τα φερέφωνά τους ΜΜΕ σε δύο διαφορετικές περιόδους. Οι  Έντουαρντ Χέρμαν και Νόαμ Τσόμσκι εξιστορούν με εξονυχιστική λεπτομέρεια την προπαγάνδα των ΜΜΕ στην περίοδο 1970-2000 στο βιβλίο τους «Κατασκευάζοντας Συναίνεση» (Manufacturing Consent1). Καλύπτουν θέματα από τον ρόλο των ΗΠΑ στις στημένες εκλογές στο Ελ Σαλβαντόρ, στη Γουατεμάλα και στη Νικαράγουα, μέχρι την απόκρυψη των αμερικανικών βομβαρδισμών και άλλων βιαιοτήτων στο Βιετνάμ, το Λάος και την Καμπότζη.

Παρόμοια, οι Ντέιβιντ Έντουαρντς και Ντέιβιντ Κρόμγουελ στο βιβλίο τους Propaganda Blitz2 που κυκλοφόρησε στις 20 Σεπτεμβρίου αναλύουν παραδείγματα από την τελευταία δεκαετία: τη λασπολογία κατά του Ούγκο Τσάβεζ, του Τζούλιαν Ασάντζ και του Τζέρεμι Κόρμπιν· τη μονόπλευρη παρουσίαση των συγκρούσεων μεταξύ Παλαιστινίων και Ισραήλ· την προώθηση του πολέμου στη Συρία μέσω της άμεσης, άνευ αποδείξεων, απόδοσης ευθυνών για σχεδόν κάθε εξέλιξη στο καθεστώς του Ασάντ· τις προσπάθειες απόκρυψης του πραγματικού λόγου για τις επεμβάσεις στο Ιράκ και τη Λιβύη – του ορυκτού πλούτου των δύο χωρών – παρά τις σχετικές αποκαλύψεις του Wikileaks· της ανεπαίσχυντης ανοχής των βομβαρδισμών της Υεμένης, και την παραπλανητική παρουσίαση διαφόρων άλλων θεμάτων.

Φοβού τους «προοδευτικούς» και αποκαλύψεις φέροντας

Παρότι η διαστρέβλωση των ειδήσεων από τα περισσότερα ΜΜΕ είναι αναμενόμενη, τα μέσα ενημέρωσης που αυτοχαρακτηρίζονται ως «προοδευτικά» ή «ουδέτερα» επίσης συνεισφέρουν στη διάδοση της παραπληροφόρησης, με ύπουλες μεθόδους. Τα εν λόγω μέσα προωθούν μια καμουφλαρισμένη νεοφιλελεύθερη ατζέντα, επιτρέποντας μόνο σε ελάχιστους ανεξάρτητους δημοσιογράφους, όπως ο Αντίτια Τσακραμπόρτι του Guardian και ο Ρόμπερτ Φισκ του Independent, να εκφράσουν διαφορετικές απόψεις στις σελίδες τους, ώστε να κρατηθούν τα προσχήματα της «ουδετερότητας». Μερικά ελληνικά συστημικά ΜΜΕ επίσης φιλοξενούν εκάστοτε σχόλια ανεξάρτητων σχολιαστών,  η πλειονότητα των οποίων δεν αφορούν θέματα καίριας σημασίας για την ελληνική πραγματικότητα.

Εάν απονεμόταν βραβείο διπλοπρόσωπης δημοσιογραφίας, θα το κέρδιζε τακτικά ο «ανεξάρτητος» Guardian, που ξεμπροστιάζεται συνεχώς από την ιστοσελίδα OffGuardian. Για παράδειγμα, ενώ στο παρελθόν η εφημερίδα είχε δημοσιεύσει επανειλημμένα τις αποκαλύψεις του Wikileaks και καυχιόταν για τα σχετικά άρθρα στις σελίδες της,  τα τελευταία  χρόνια επιτίθεται αδιάκοπα στον Τζούλιαν Ασάνζ, μερικές φορές με αισχρά σχόλια όπως «δύσκολο να φανταστεί κανείς πως θα μυρίζει η πρεσβεία του Ισημερινού στο Λονδίνο πεντέμιση χρόνια αφότου ο Τζούλιαν Ασάνζ εγκαταστάθηκε εκεί3».

Η ίδια εφημερίδα πρωτοστάτησε στην πρόσφατη λασπολογία κατά του Τζέρεμι Κόρμπιν, κατηγορώντας τον για αντισημιτισμό, στην ουσία λόγω της υποστήριξής του για τον αγώνα των Παλαιστινίων. Το ριζοσπαστικό πρόγραμμα κρατικοποιήσεων του Κόρμπιν και των συνεργατών του θεωρείτο εξωπραγματικό μέχρι πρότινος από τον Guardian.  Πριν λίγες μέρες, η εφημερίδα άρχισε να επαινεί ακατάπαυστα την ηγεσία των Εργατικών και το πρόγραμμά της. Το πρόγραμμα του Εργατικού Κόμματος δεν έχει αλλάξει, εκτός από μερικές ελάσσονος σημασίας λεπτομέρειες. Η εφημερίδα άλλαξε γραμμή, διότι οι Εργατικοί ανακοίνωσαν ότι θα υποστηρίξουν ένα νέο δημοψήφισμα σχετικά με τη διαδικασία για το Brexit. Πρόκειται για μια εξέλιξη που ο Guardian ευελπιστεί ότι αποτελεί το πρώτο βήμα για την παραμονή της Βρετανίας στην ΕΕ, παρότι γνωρίζει ότι η Κομισιόν δεν θα επέτρεπε ποτέ τις κρατικοποιήσεις που περιλαμβάνει το πρόγραμμα του Κόρμπιν.

Όποιος πληρώνει τα βιολιά, διαλέγει το τραγούδι

Η σκηνοθέτης του Χίτλερ, η Λένι Ρίφενσταλ, έκανε τη δεκαετία του 1930 δύο προπαγανδιστικές ταινίες που προωθούσαν την κοσμοθεωρία του εθνικοσοσιαλισμού, οι οποίες είχαν μεγάλη απήχηση στο γερμανικό κοινό και συνετέλεσαν στην άνοδο των Ναζί. Σαράντα χρόνια αργότερα,  ο Αυστραλός δημοσιογράφος Τζον Πίλτζερ ρώτησε τη Ρίφενσταλ εάν η προπαγάνδα των ταινιών της έπειθε τότε ακόμα και τους φιλελεύθερους, μορφωμένους, Γερμανούς. Η απάντηση της Λίφενσταλ ήταν «η προπαγάνδα πάντα κερδίζει, εφόσον το επιτρέπεις».

Σήμερα, ένας σχετικά μικρός αριθμός μεγιστάνων κατευθύνουν την προπαγάνδα των διεθνών ΜΜΕ. Ο κύριος στόχος τους είναι το ευρύ κοινό, αλλά τα πυρά τους συχνά εστιάζονται εναντίον όσων προσπαθούν να μην επιτρέψουν στην προπαγάνδα να κερδίσει. Μια έκθεση ενός επιστημονικού επιτελείου στενά συνδεδεμένου με την κυβέρνηση των ΗΠΑ (The Trilateral Commission) που συντάχθηκε το 1975 προσφέρει μια αποκαλυπτικότατη εικόνα της νοοτροπίας των ελίτ. Το επιτελείο συμπέραινε ότι «η αποτελεσματική λειτουργία ενός δημοκρατικού πολιτικού συστήματος συνήθως απαιτεί την απάθεια και μη ανάμειξη μερικών ατόμων και ομάδων», όπως είχε συμβεί ενόσω ο Χάρι Τρούμαν ήταν πρόεδρος των ΗΠΑ και «κατάφερε να κυβερνήσει τη χώρα με τη συνεργασία μερικών τραπεζιτών και δικηγόρων της Wall Street», ενώ μετέπειτα οι κινητοποιήσεις ομάδων φοιτητών, μαύρων, γυναικών και άλλων, επέφεραν «δημοκρατική κρίση» και «δημοκρατικό πλεόνασμα».

Η προπαγάνδα των ΜΜΕ στοχεύει ακριβώς εκεί: να αποφευχθεί μια νέα «δημοκρατική κρίση» ή «πλεόνασμα», να μην ενημερωθεί ο πιο επικίνδυνος αντίπαλος των ελίτ, το κοινό, ώστε να μην είναι σε θέση να αμφισβητήσει την ορθότητα των αποφάσεων των κυβερνώντων.

Καθότι όλα τα συστημικά ΜΜΕ κατευθύνονται από τους ιδιοκτήτες τους και τις εταιρείες που διαφημίζονται στις σελίδες τους, η ανεξάρτητη δημοσιογραφία που χρηματοδοτείται από τους αναγνώστες της αποτελεί τον μόνο τρόπο για να μην επιτραπεί στην προπαγάνδα να κερδίζει πάντα. Σήμερα γίνονται αξιόλογες προσπάθειες για να αντιμετωπιστεί η προπαγάνδα των συστημικών ΜΜΕ. Οι Χέρμαν και Κρόμγουελ προσπαθούν να ξεσκεπάσουν τη διαστρέβλωση της πραγματικότητας από τα συστημικά ΜΜΕ μέσω των βιβλίων τους και της ιστοσελίδας τους Media Lens, η οποία χρηματοδοτείται από τους αναγνώστες της, όπως και το TPP.  Παρόμοιες προσπάθειες γίνονται από ιστοσελίδες όπως οι ConsortiumNews, Truthdig, Counterpunch, Information Clearing House, και Global Research.

Η ενημέρωση που προσφέρουν τέτοιες ανεξάρτητες ιστοσελίδες είναι σήμερα ιδιαίτερα σημαντική, καθότι παρατηρείται άνοδος των ακροδεξιών διαδικτυακών μέσων. Η Γερμανία αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Θα περίμενε κανείς ότι υπάρχει κορεσμός δεξιόστροφης παραπληροφόρησης σε μια χώρα στην οποία η φυλλάδα Bild κυριαρχεί με το 70% της κυκλοφορίας των εφημερίδων. Όμως, πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι σημαντικό μέρος του αναγνωστικού κοινού στρέφεται ολοένα και περισσότερο σε ακροδεξιές ιστοσελίδες [4].

Η αντιπαράθεση του Δαβίδ της ανεξάρτητης ενημέρωσης με τον Γολιάθ των συστημικών ΜΜΕ είναι εντελώς άνιση. Ωστόσο, όπως έχουν αποδείξει πολλές διαδικτυακές κινητοποιήσεις και αποκαλύψεις στο παρελθόν, ο Δαβίδ μπορεί να αναχαιτίσει τον Γολιάθ, εφόσον επιλέγει σωστά τον στόχο του.

Πηγές

1. E. Herman and N. Chomsky (2008). Manufacturing Consent. London: Bodley Head.
2. D. Edwards and D. Cromwell (2018). Propaganda Blitz. London: Pluto Press.
3. https://www.theguardian.com/commentisfree/2018/jan/10/julian-assange-ecuador-embassy-wikileaks-us-sweden
4. G. Chazan. Germany’s right-wing websites challenge traditional media. Financial Times, 10 Σεπτεμβρίου 2018.