Η σκοτεινή άποψη του Τραμπ για τη Δύση

της Johanna Hanink

Στην ομιλία του, που ήταν γραμμένη σαν να απευθύνεται σε ολόκληρη την Ευρώπη, ο Τραμπ εξήγησε ότι “Είμαστε και πάλι αντιμέτωποι με μία ολοκληρωτική ιδεολογία -μια ιδεολογία που επιδιώκει να διασπείρει την τρομοκρατία σε ολόκληρο τον πλανήτη.   Η Αμερική και η Ευρώπη έχουν υποστεί πλήθος τρομοκρατικών χτυπημάτων, το ένα μετά το άλλο. Αυτό θα το σταματήσουμε”. Σε αυτό το σημείο το κοινό χειροκρότησε – όπως ακριβώς έκανε και σε άλλα πενήντα σημεία κατά τη διάρκεια της ομιλίας (με βάση την επίσημη απομαγνητοφώνηση του Λευκού Οίκου).

Μετά από όλη αυτή την εξύμνηση της Δύσης, τα προοδευτικά Μέσα μυρίστηκαν αίμα και μπήκαν στον καυγά. Στη Washington Post, ο Jonathan Capehart παρουσίασε την ομιλία ως ένα αδέξια μεταμφιεσμένο ρατσιστικό μανιφέστο. Κατά τον Capehart, η πιο ξεκάθαρη απόδειξη βρίσκεται σε εκείνο το απόσπασμα της ομιλίας όπου ο Τραμπ παρουσιάζει μια σειρά από υποτιθέμενα επιτεύγματα και αξίες  του δυτικού πολιτισμού: “Γράφουμε συμφωνίες. Επιδιώκουμε την καινοτομία. Τιμούμε τους αρχαίους ήρωές μας, τηρούμε τις πανάρχαιες παραδόσεις και τα έθιμα, και πάντοτε αναζητούμε τρόπους για να εξερευνήσουμε και να ανακαλύψουμε καινούργια σύνορα”.

Ιδίως στη φράση “Γράφουμε συμφωνίες”, ο Capehart διαβάζει “κρυφά πολιτκά μηνύματα”. Στη γλώσσα των μίντια και της πολιτικής, αυτές οι κωδικοποιημένες φράσεις, “dog-whistle”, φαίνονται επιφανειακά άκακες, αλλά απευθύνονται σε μια συγκεκριμένη υποομάδα που μπορεί εύκολα να τις αποκωδικοποιήσει. Για τους αυτόκλητους υπερασπιστές  του λευκού δυτικού πολιτισμού, τα καλλιτεχνικά επιτεύγματα του δυτικού πολιτισμού (που περιλαμβάνουν, βεβαίως, τα αρχαία αγάλματα) αναφέρεται συνεκδοχικά στη λευκή υπεροχή. Η αναφορά του Τραμπ στις συμφωνίες λοιπόν καταλήγει σε έναν “γνώριμο κομπασμό που φουσκώνει τα στήθη των απανταχού λευκών ρατσιστών”.

Με παρόμοιο τρόπο αντέδρασαν οι συντάκτες από πολλά άλλα Μέσα.  Στο Salon.com,  η Sofia Tesfaye παρατήρησε ότι κάποιες φράσεις τις είχε ξεσηκώσει από εγχειρίδιο δράσης της ευρωπαϊκής άκρας Δεξιάς, προκειμένου να παρουσιαστεί η απειλή μιας επικείμενης σύγκρουσης πολιτισμών”. Στο Atlantic, ο Peter Beinart τόνισε τη “ρατσιστική και θρησκευτική παράνοια” της ομιλίας, λέγοντας ότι “Η ‘Δύση’ είναι φυλετικός και θρησκευτικός όρος” που αναφέρεται στους λευκούς χριστιανούς. Στο Slate, ο Jamelle Bouie υποστήριξε πως ολόκληρη η ομιλία απηχούσε τη “λευκή ρατσιστική ρητορική”. Ο κατάλογος συνεχίζεται.

Την ίδια στιγμή, η Δεξιά συσπειρώθηκε για να υπερασπιστεί τον Τραμπ. Στο National Review, o John O’ Sullivan αποκάλεσε την ιδέα ότι οι ισχυρισμοί του Τραμπ καταλήγουν “στην ιστορική προοπτική της εναλλακτικής δεξιάς (alt-right)” μια κολοσσιαία ανοησία. Η Wall Street Journal θεώρησε την ομιλία ως μια αποφασιστική και καθαρή υπεράσπιση της δυτικής παράδοσης”. Στην εθνικιστική ιστοσελίδα American Greatness, ο Roger Kimball παρομοίασε την ομιλία, “χάρη στο εύρος και την πνευματικότητα της υπεράσπισης των κεντρικών δυτικών αξιών και επιτευγμάτων”, με τον Επιτάφιο του Περικλέους. Αυτός ο λόγος,  που σώζεται μόνο από τον Θουκυδίδη, έχει μια μακρά ιστορία αναφορών ως ένας λόγος που συνιστά το θεμελιώδες μανιφέστο των δυτικών αξιών.

Κι όμως, ανάμεσα σε αυτές τις ξεκάθαρες διαχωριστικές γραμμές μεταξύ δεξιάς και αριστεράς, υπάρχει κάτι που φαίνεται ότι ξέφυγε ανάμεσα από τις χαραμάδες. Παρότι από πολλές απόψεις είναι αλήθεια ότι δεν υπάρχει αυτό που λέμε “δυτικός πολιτισμός”, η ίδια η ιδέα του Τραμπ για το τι συνιστά τον δυτικό πολιτισμό στην πραγματικότητα αντίκειται σε κάθε όψη και κάθε αξία αυτού που υπήρξε ιστορικά η πιο θετική όψη όσων προσδιορίζουν τη Δύση.

Ο προϋπολογισμός που κατέθεσαν αρχικά ο Τραμπ και οι σύμβουλοί του τον Μάρτιο θα καταργούσε ουσιαστικά την ομοσπονδιακή χρηματοδότηση του πολιτισμού καταργώντας το Εθνικό Κληροδότημα για τις Τέχνες (National Endowment for the Arts: NEA) και το Εθνικό Κληροδότημα για τις Ανθρωπιστικές Σπουδές (National Endowment for the Humanities: NEH). Μόνο χάρη στο επιθετικό λόμπινγκ της αμερικανικής καλλιτεχνικής κοινότητας ο Τραμπ έχασε αυτή τη μάχη. Χωρίς το Εθνικό Κληροδότημα για τις Τέχνες, ποιος νομίζει ο Τραμπ ότι θα έγραφε συμφωνίες;

Όταν ο Τραμπ επαινούσε τον πολωνικό λαό, είπε ότι “Είστε ο υπερήφανος λαός του Κοπέρνικου -σκεφτείτε αυτό μόνο: (χειροκροτήματα) ο Σοπέν, ο Πάπας Ιωάννης Παύλος Β΄. Η Πολωνία είναι μια χώρα σπουδαίων ηρώων. (Χειροκροτήματα). Και εσείς είστε ένας λαός που γνωρίζει την πραγματική αξία αυτών που υπερασπίζεται”.

Φαίνεται ότι για τον Τραμπ ο αστρονόμος Κοπέρνικος ενσαρκώνει ό,τι καλύτερο διαθέτει η Δύση. Κι όμως το ίδιο το σχέδιο προϋπολογισμού που κατέθεσε επεδίωξε να διαλύσει την κρατική χρηματοδότηση  για την ιατρική και την επιστημονική έρευνα. Όπως έγραψε ο  David Frum στο Atlantic, “οι αξίες για τις οποίες μίλησε ο Τραμπ στη Βαρσοβία είναι οι ίδιες αξίες που έθεσε σε κίνδυνο με κάθε κίνηση που έχει κάνει επί της προεδρίας του”.

Σχεδόν κάθε φράση της ομιλίας του αμερικανού προέδρου απέπνεε αυτήν ακριβώς την ειρωνεία. Ο Τραμπ, που έχει ένα διαβόητο ιστορικό από ντουζίνες μισογυνικών σχολίων, ισχυρίστηκε ότι εμείς στη Δύση “ενδυναμώνουμε τις γυναίκες ως πυλώνες της κοινωνίας μας και της επιτυχίας μας”.

Επίσης έχει επανειλημμένως καταφύγει σε μια θρησκευτική ρητορική που βρίσκεται σε απόλυτη δυσαρμονία με τις παραδεδομένες αξίες της Δύσης:

Καθώς στέκομαι εδώ σήμερα, μπροστά σε αυτό απίστευτο πλήθος, αυτό το έθνος των πιστών, μπορούμε ακόμα να ακούσουμε αυτές τις φωνές που αντηχούν από τα βάθη της ιστορίας. Το μήνυμά τους αληθεύει όσο ποτέ. Ο λαός της Πολωνίας, ο λαός της Αμερικής, φωνάζουν ακόμα “Θέλουμε Θεό”.

Πιο μετά στην ομιλία του, ο Τραμπ εξήγησε ότι “Εμείς τοποθετούμε την πίστη και την οικογένεια, όχι την κυβέρνηση και τη γραφειοκρατία, στο κέντρο της ζωής μας”. Δεν είναι να απορεί κανείς που ο Jerry Falwell ο νεώτερος, γιος του διάσημου συντηρητικού χριστιανού πάστορα και τηλευαγγελιστή, υπερηφανεύτηκε ότι “Οι χριστιανοί ευαγγελιστές βρήκαν τον πρόεδρο των ονείρων τους”στο πρόσωπο του Ντόναλντ Τραμπ.

Στον λόγο του στη Βαρσοβία ο Τραμπ ουσιαστικά προσάρμοσε την ευρωπαϊκή Δύση στο όραμα και τις αξίες της αμερικανικής χριστιανικής Δεξιάς,  μίας ομάδας πίεσης που πολλοί την έχουν κατηγορήσει ότι επιχειρεί να επιβάλλει τη δική της “σαρία” στις ΗΠΑ. Πολλά αμερικανικά μέσα έχουν επανειλημμένως εμφανίσει τον ίδιο τον Τραμπ ως τη μεγαλύτερη απειλή προς οποιαδήποτε ιδέα δυτικού πολιτισμού – το The Week έχει παρουσιάσει τον Τραμπ (εδώ και εδώ) καβάλα σε μια μπάλα κατεδάφισης, να αιωρείται ανάμεσα σε λευκές μαρμάρινες κολώνες – κολώνες που φέρνουν στον νου τη Ουάσινγκτον αλλά και την αρχαία Ελλάδα, που θεωρείται το λίκνο του δυτικού πολιτισμού.

Τόσο στην εναρκτήρια ομιλία του του 1980 όσο και στον αποχαιρετιστήριο λόγο του το 1989, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ρόναλντ Ρέιγκαν είχε αναφερθεί στην Αμερική ως “μια λαμπερή πόλη σε έναν λόφο”. Ωστόσο τώρα το ύφος έχει γίνει πιο σκοτεινό.  Η Δύση έχει γίνει ευάλωτη, δέχεται επιθέσεις, κλυδωνίζεται εσωτερικά. Η εναρκτήρια ομιλία του Τραμπ, που έμεινε στην ιστορία ως η ομιλία με το εμβληματικό “America first”, παρουσίασε μια τέτοια καταθλιπτική εικόνα των ΗΠΑ. Πολλοί δημοσιογράφοι και σχολιαστές τη χαρακτήρισαν “σκοτεινή”. Και αυτή η σκοτεινιά σκέπαζε και τις πιο πρόσφατες παρατηρήσεις του που έκανε στην Πολωνία. Όπως είπε η Jeva Lange στο The Week, “Όταν μίλησε στη Βαρσοβία, ο Τραμπ θέλησε να επεκτείνει αυτή τη σκοτεινή εικόνα της Αμερικής σε ολόκληρο τον δυτικό κόσμο”. Στους New York Times, ο  Glenn Thrush και η Julie Hirschfeld Davis χαρακτήρισαν την ομιλία ως σκοτεινή και διχαστική” (αν και αυτή η φράση εξαφανίστηκε μυστηριωδώς από μια μεταγενέστερη, ριζικά αναθεωρημένη εκδοχή του κειμένου τους).

Είτε μας αρέσει είτε όχι, ακόμη κι αν πιστεύουμε απλώς ότι δεν υπάρχει, η κατασκευή της Δύσης δεν ανταποκρίνεται στην ιδέα που έχει βαλθεί να υπερασπιστεί ο Τραμπ. Πρόκειται για έναν πρόεδρο που επεδίωξε να υπονομεύσει τη δημοκρατία στην ίδια του τη χώρα επιχειρώντας να υποβαθμίσει τις μειονοτικές ψήφους και προκαλώντας τη ρωσική παρέμβαση στις εκλογές. Έναν πρόεδρο που απείλησε να καταργήσει τις συνεντεύξεις Τύπου του Λευκού Οίκου και που έχει βαλθεί να αποδυναμώσει τον ιερό διαχωρισμό Κράτους Εκκλησίας.

Ο Θουκυδίδης, που διέσωσε τον Επιτάφιο του Περικλέους, έγραψε επίσης για το πώς, μέσα στο τεταμένο και ακραίο κλίμα του Πελοποννησιακού Πολέμου «άλλαζαν την καθιερωμένη σημασία των λέξεων ώστε να ταιριάζει με τις πράξεις τους. Έτσι η ασυλλόγιστη τόλμη λογιζόταν γενναιότητα, η προνοητική αυτοσυγκράτηση εύσχημο πρόσχημα δειλίας, [ …]  «Η παράφορα ασυγκράτητη ορμή θεωρήθηκε ανδρική αρετή», ενώ «όποιος κατέκρινε και κακολογούσε  λογιζόταν πάντοτε άξιος εμπιστοσύνης, ενώ εκείνος που έφερνε αντιρρήσεις γινόταν ύποπτος». Οι συνεργάτες του Τραμπ -αν όχι ο ίδιος ο Τραμπ- λέγεται ότι έχουν μελετήσει τον Θουκυδίδη. Καλό θα ήταν να επισημανθεί ότι και στην Αμερική του Τραμπ, βλέπουμε αυτή την ολισθηρή ανανοηματοδότηση των λέξεων: πρόκειται για μια κυβέρνηση που θεωρεί ότι αντιπροσωπεύει τα “εναλλακτικά γεγονότα” και έναν πρόεδρο που πιστεύει ότι η Δύση είναι ένα πλήθος ανθρώπων που μαζεύονται σε μια πλατεία και φωνάζουν “Θέλουμε Θεό”. Ό,τι κι αν πιστεύει κανείς για τη Δύση, ο Ντόναλντ Τραμπ δεν έχει κανένα δικαίωμα να εμφανίζεται ως εκπρόσωπός της.