Η Στρατονίκη που βουλιάζει, ο υφυπουργός Οικονόμου και τα αναμενόμενα πορίσματα

αναδημοσίευση από το Παρατηρητήριο Μεταλλευτικών Δραστηριοτήτων

Η κ. Μάλαμα, με αφορμή την πρόσφατη αδειοδότηση 56 (στην πραγματικότητα 62) νέων διερευνητικών γεωτρήσεων σε περιοχή 28.600 στρεμμάτων, Ν-ΝΔ και εφαπτόμενη σχεδόν με τον οικισμό της Στρατονίκης, επανέφερε το θέμα της εύλογα πιθανολογούμενης, έως προφανούς σχέσης των καθιζήσεων με τις, πολυάριθμες ανά ημέρα, συνεχείς εκρήξεις των εξορυκτικών δραστηριοτήτων της Ελληνικός Χρυσός κάτω από τον οικισμό και ρώτησε τον κ. υφυπουργό γιατί δεν προστατεύονται οι κάτοικοι, οι περιουσίες και οι ζωές τους. Ποια είναι τα, όπως επιβάλλεται, επείγοντα μέτρα που λαμβάνει το υπουργείο ώστε να αρθεί η γενεσιουργός αιτία των καθιζήσεων που παρατηρούνται, από τις οποίες, εκτός των υλικών ζημιών, απειλούνται ανά πάσαν στιγμήν και ανθρώπινες ζωές; (η σχετική συζήτηση της επερώτησης εδώ).

Η ιστορία των καθιζήσεων και των ρωγματώσεων στη Στρατονίκη δεν είναι βέβαια νέα. Πάει τόσο πίσω στο χρόνο όσο και η υπό τον οικισμό εξορυκτική δραστηριότητα. Μετά από μια ύφεση λίγων ετών κατά την προηγούμενη δεκαετία, όταν το μεταλλείο των Μαύρων Πετρών ήταν ανενεργό, τα επικίνδυνα φαινόμενα ξανάρχισαν με την έναρξη της δραστηριότητας της Ελληνικός Χρυσός, με αυξανόμενη ένταση και δραματική επιδείνωση τα τελευταία χρόνια. Σήμερα περισσότερα από 200 σπίτια ή πάνω από τα 2/3 του οικισμού, το δημοτικό σχολείο, η ιστορική εκκλησία και το κτίριο της κοινότητας παρουσιάζουν ρωγμές, σε ορισμένες περιπτώσεις επικίνδυνες. Εννέα σπίτια έχουν χαρακτηριστεί από την Πολεοδομία “επικινδύνως ετοιμόρροπα”, ενώ υπάρχει σε εξέλιξη και σχετική εισαγγελική έρευνα. Τα τελευταία δύο χρόνια, οι ρωγμές έχουν επεκταθεί και στο νότιο τμήμα του οικισμού Στρατονίκης, μετά από τη διάνοιξη από την εταιρεία μιας νέας παράνομης στοάς σε αυτήν ακριβώς την περιοχή. Ακόμα και αν δεν αποτελεί απόδειξη, η σύμπτωση αυτή αποτελεί ισχυρότατη ένδειξη της σύνδεσης των καθιζήσεων και ρωγματώσεων με την εξορυκτική δραστηριότητα.

Απαντώντας στην ερώτηση, ο υφυπουργός ΠΕΝ κ. Δημήτρης Οικονόμου οχυρώθηκε πίσω από: α) την ύπαρξη ήδη από το 2011 περιβαλλοντικής αδειοδότησης η οποία, όπως είπε, δεν έχει έκτοτε αναθεωρηθεί (παρότι έχει πολλαπλώς παραβιαστεί από την Ελληνικός Χρυσός) και β) την επιστημονική αβεβαιότητα ως προς τα γενεσιουργά αίτια των φαινομένων που παρατηρούνται στη Στρατονίκη.

Η επίκληση της υφιστάμενης περιβαλλοντικής (αλλά και της αντίστοιχης τεχνικής) αδειοδότησης είναι μια βολική μέθοδος για να απεκδυθεί ο κ. Οικονόμου των ευθυνών του (του υπουργείου του). Ωσάν η ύπαρξη και μόνο των αδειοδοτήσεων αυτών να αποκλείει την μετέπειτα εμφάνιση δυσάρεστων επιπτώσεων που είτε δεν προβλέφθηκαν στις μελέτες, είτε υποεκτιμήθηκαν σ’ αυτές, είτε αναπάντεχα εμφανίστηκαν κατά την υλοποίηση των έργων που είχαν περιβαλλοντικά αδειοδοτηθεί, είτε οφείλονται στις παραβάσεις των όρων των περιβαλλοντικών και τεχνικών αδειοδοτήσεων, κάτι καθόλου ασύνηθες σε ό,τι αφορά την πρακτική της Ελληνικός Χρυσός τόσα χρόνια τώρα. Δεν αποκλείεται ακόμα να διαπιστωθεί εκ των υστέρων ότι στην απόφαση έγκρισης περιβαλλοντικών όρων (ΑΕΠΟ) υπάρχουν ελλείψεις, ασάφειες ή/και όροι που η Ελληνικός Χρυσός αδυνατεί να τηρήσει. Σε όλες τις ανωτέρω περιπτώσεις, πράγματι, η νομιμότητα αλλά και η κοινή λογική υπαγορεύουν την αναθεώρηση, όπου χρειάζεται, των περιβαλλοντικών όρων, πράγμα που είναι ευθύνη και αρμοδιότητα του υπουργείου του κ. Οικονόμου. Αλλά η ΑΕΠΟ δεν αναθεωρήθηκε όταν το Σώμα Επιθεωρητών Περιβάλλοντος υπέδειξε σοβαρές ελλείψεις που δημιουργούν κινδύνους ρύπανσης και υποβάθμισης του περιβάλλοντος. Δεν αναθεωρήθηκε ούτε ακόμα όταν απεδείχθη (με απόφαση της αρμόδιας υπηρεσίας του ΥΠΕΝ το 2016, επισφραγισμένη από το ΣτΕ το 2020) ότι η μεταλλουργική μέθοδος της ακαριαίας τήξης που αδειοδοτήθηκε περιβαλλοντικά δεν μπορεί να εφαρμοστεί και κατά συνέπεια η εταιρεία δεν είναι σε θέση να υλοποιήσει τον βασικότερο όρο της αδειοδότησής της που αφορά την καθετοποίηση της παραγωγής. Όταν λοιπόν ο κ. Οικονόμου αναφέρεται σε μια περιβαλλοντική αδειοδότηση που μόνο τυπικά ισχύει ενώ στην πραγματικότητα είναι κλινικά νεκρή, δεν πείθει κανέναν που έχει γνώση της υπόθεσης και σίγουρα όχι τους κατοίκους της Στρατονίκης.

Το ζήτημα βέβαια των εδαφικών μετακινήσεων στη Στρατονίκη και των προβλημάτων που αυτές προκαλούν στον οικισμό δεν αφορά τόσο την περιβαλλοντική αδειοδότηση όσο την τεχνική. Με ΑΝΑΦΟΡΑ που κατέθεσε το Μάρτιο του 2019 το “Παρατηρητήριο” στο Σώμα Επιθεώρησης Περιβάλλοντος Β. Ελλάδας είχαμε επισημάνει ότι το άρθρο 86 του Κώδικα Μεταλλευτικών Λατομικών Εργασιών (ΚΜΛΕ) επιβάλει την διακοπή των εργασιών εξόρυξης στην περίπτωση που α) στην εξέλιξη του έργου, άρχισαν να δημιουργούνται επιπτώσεις στην επιφάνεια που δεν είχαν προβλεφθεί στη μελέτη ή/και β) ο τρόπος αντιμετώπισης των επιπτώσεων στην επιφάνεια δεν αποδείχτηκε αποτελεσματικός, κατά συνέπεια έπρεπε άμεσα να διακοπούν οι εργασίες κάτω από τη Στρατονίκη μέχρις ότου αντιμετωπιστούν οι επιπτώσεις αυτές. Παρ’οτι κατά τον ΚΜΛΕ η διακοπή εργασιών είναι ανεξάρτητη από το αν, εκτός από τη  μεταλλευτική δραστηριότητα υπάρχουν και άλλοι επιβαρυντικοί παράγοντες που συμβάλλουν στη διαμόρφωση της επικίνδυνης κατάστασης στη Στρατονίκη, το Τμήμα Επιθεώρησης Μεταλλείων (ΤΕΜ/ΣΕΒΕ) αρνήθηκε να εφαρμόσει το άρθρο 86, επικαλούμενο την επιστημονική αβεβαιότητα ως προς τα αίτια του φαινομένου.

Αυτός είναι ο δεύτερος φερετζές του κ. Οικονόμου και του υπουργείου του: η επιστημονική αβεβαιότητα. Οι κάτοικοι της Στρατονίκης έχουν από το 2001 που διαμαρτύρονται για την εμφάνιση ρωγμών στα σπίτια τους που οι ίδιοι συνέδεαν και συνδέουν με την εξορυκτική δραστηριότητα, από την TVX τότε, κάτω από τον οικισμό. Ήταν 2002 όταν η Διεύθυνση Τεχνικών Έργων της Νομαρχίας Χαλκιδικής επεσήμανε για πρώτη φορά ότι: “Σε ο,τι αφορά την γένεση ή την διεύρυνση υφιστάμενων κατακόρυφων ρηγματώσεων ως αιτία δεν μπορεί να αποκλειστεί η ανάπτυξη και διάδοση κραδασμών και μικροδονήσεων από τις εκρήξεις που προκαλούνται για τη διάνοιξη των στοών”. Έκτοτε έχουν γίνει δύο προσπάθειες διερεύνησης των αιτίων των επικίνδυνων φαινομένων στη Στρατονίκη από το ΙΓΜΕ, το 2008 και 2018. Δεν κατέληξαν σε σαφή συμπεράσματα γιατί δεν ήταν παρά πρόδρομες μελέτες, ωστόσο και πάλι δεν αποκλείστηκε η υπαιτιότητα (ή συνυπαιτιότητα) της μεταλλευτικής δραστηριότητας. Ουσιαστική επιστημονική έρευνα δεν έγινε μέχρι σήμερα γιατί κάτι τέτοιο ήταν εκτός των οικονομικών δυνατοτήτων του τοπικού Δήμου και το αρμόδιο υπουργείο δεν θέλησε να την χρηματοδοτήσει. Από το 2015 το ζήτημα της Στρατονίκης έχει χαρακτηριστεί από το ΥΠΕΝ ως «υψηλής προτεραιότητας» διότι διαπιστώθηκε ραγδαία επιδείνωση της κατάστασης.

Σύμφωνα με τον κ. Οικονόμου μέχρι το τέλος του τρέχοντος έτους αναμένονται τα πορίσματα των δύο ερευνητικών προγραμμάτων που έχει αναθέσει η Ελληνικός Χρυσός στο ΕΜΠ και το ΑΠΘ, για τη διερεύνηση των αιτίων και των δυνατοτήτων θεραπείας των καθιζήσεων στη Στρατονίκη. Αναμένουμε. Σε κάθε περίπτωση, η δική μας εκτίμηση είναι πως οι καθιζήσεις στον οικισμό της Στρατονίκης συνδέονται με μια σχέση αιτίου αιτιατού με την υπόγεια εξορυκτική δραστηριότητα κάτω από αυτόν. Ακόμα και αν τα αναμενόμενα πορίσματα των δύο επιτροπών υποδείξουν και άλλα τυχόν αίτια ή μηχανισμούς, η εξορυκτική δραστηριότητα δεν είναι δυνατόν σοβαρά να αμφισβητηθεί ως ο κύριος γενεσιουργός παράγοντας εμφάνισης και επιδείνωσης του φαινομένου.

Σχεδόν 20 χρόνια μετά τις πρώτες ρωγμές, οι κάτοικοι ακόμα περιμένουν μια απάντηση στο ερώτημα “τις πταίει” για την καταστροφή των σπιτιών τους ενώ το αρμόδιο Υπουργείο, διαχρονικά, δε φαίνεται να βιάζεται.

Όσο για την εταιρεία, η ολιγωρία ή αδιαφορία επί τόσα χρόνια του υπουργείου για τις ζωές και τις περιουσίες της Στρατονίκης της επέτρεψαν να ολοκληρώσει ανενόχλητη την εξόρυξη του τμήματος του κοιτάσματος για το οποίο είχε αδειοδότηση και να ετοιμάζεται τώρα να πάει παραπέρα: ακριβώς έξω από το όριο του οικισμού αλλά σε απόσταση μερικών δεκάδων μέτρων από τα σπίτια που ήδη έχουν υποστεί σημαντικές ζημιές. Κατά τον κ. Οικονόμου οι κάτοικοι της Στρατονίκης θα έπρεπε να είναι ευτυχείς που η εξορυκτική δραστηριότητα θα μεταφερθεί έξω από το χωριό τους. Οι 62 ερευνητικές γεωτρήσεις που αδειοδοτήθηκαν από το υπουργείο του κ. Οικονόμου θα έχουν βέβαια μικρό περιβαλλοντικό αποτύπωμα και ασφαλώς δεν θα επιτείνουν την υπεδαφική αστάθεια στην περιοχή της Στρατονίκης. Το πρόβλημα με αυτές είναι όμως ότι προϊδεάζουν την μετέπειτα αδειοδότηση και νέων εξορυκτικών έργων σε άμεση γειτονία με τη Στρατονίκη, χωρίς να είναι εξασφαλισμένο πως το γενεσιουργό αίτιο των καθιζήσεων θα έχει εν τω μεταξύ προσδιοριστεί επακριβώς και θα έχει αρθεί. Η εταιρεία θα συντάξει άλλη μία μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων όπου θα βεβαιώνει ότι θα πάρει όλα τα μέτρα για την ασφάλεια του οικισμού. Και αν τα σπίτια συνεχίζουν να σκίζονται θα γίνουν νέες διαμαρτυρίες, αυτοψίες, συσκέψεις, μελέτες και ερευνητικά προγράμματα για τη διερεύνηση των αιτίων του φαινομένου, πράγμα που θα πάρει κάμποσα χρόνια ακόμα. Και μέχρι τότε η εταιρεία – ο βασικός ύποπτος – θα συνεχίσει να σκάβει και η Στρατονίκη να βουλιάζει.