Η υφέρπουσα γοητεία του νεοφασισμού στην Ελλάδα σήμερα

του Ορέστη Σταμόπουλου

Συγκεκριμένα, τα γεγονότα στα ΕΠΑΛ της δυτικής Θεσσαλονίκης, η αστυνομική δολοφονία του 18χρονου φτωχοδιάβολου Ρομά συμπατριώτη μας και το ανορθολογικό- αντιδραστικό αντιεμβολιαστικό «κίνημα», απλά μας υπενθύμισαν την ανοχή που επιδεικνύει μεγάλο τμήμα της κοινωνίας μας σε πράξεις ρητά ή -συνήθως- υπόρρητα αυταρχικές, ρατσιστικές, αντιδημοκρατικές. Η ανοχή σε τέτοια φαινόμενα, ιστορικά, πάντα μεταφράζονταν από απλή, ατομοκεντρική, αδιαφορία έως μαζική εγκληματική αδράνεια και ένοχη σιωπή.

Καμία έκπληξη δεν προξενούν τέτοια περιστατικά σε πολίτες που έχουν κατακτήσει έναν επαρκή βαθμό κριτικής σκέψης και κατ΄ επέκταση επάρκεια ανάγνωσης της κοινωνικής πραγματικότητας που τους περιβάλλει. Σίγουρα, την τελευταία δεκαετία το ποσοστό αυτό διευρύνθηκε, υποβοηθούμενο και από την άνοδο και την πτώση (;) της Χρυσής Αυγής, της -εκ του νόμου- εγκληματικής οργάνωσης που ευθύνεται για τις στυγνές δολοφονίες ανθρώπων και τον τραυματισμό πολλών άλλων, δηλαδή.

Τα αίτια της ανόδου της άκρας -και νεοφασιστικής- δεξιάς σε παγκόσμιο επίπεδο είναι γνωστά, δεν είναι όμως όλα εξίσου αναλυμένα. Υπάρχουν ιστορικά, κοινωνικά και ευρύτερα πολιτισμικά αίτια που έχουν υποτιμηθεί, διαχρονικά, από τους μελετητές του φαινομένου, ιδιαίτερα στην Ευρώπη και στις Η.Π.Α. Αυτά τα αίτια, δεν είναι αποκομμένα από την οικονομική βάση των κοινωνιών, αλλά παρουσιάζουν μία σχετική αυτονομία, αν και, εν τέλει, επικαθορίζονται από αυτήν.

Κάποια σημαίνοντα αίτια αποτελούν: η ανάδειξη του μυθικού- «ένδοξου» παρελθόντος της χώρας,, η προσπάθεια γελοιοποίησης της αριστερής διανόησης, η ανάδειξη της «αξίας» της ιεραρχίας, η θυματοποίηση των «αδικημένων» δραστών, η επιβολή του «σιδερένιου» δόγματος Νόμος και Τάξη, η εκμετάλλευση του σεξουαλικού άγχους -ειδικά των εφήβων-, η καταδίκη κάθε είδους κοσμοπολιτισμού και εργατικού διεθνισμού, η καταδίκη των «τεμπέληδων», ανήκοντων στις «κατώτερες» φυλές.

Και όλα τα παραπάνω, συνήθως, παράγονται και αναπαράγονται στη δημόσια και ψηφιακή σφαίρα μέσω εύπεπτης συνθηματολογίας που αναδύει διάχυτη μισαλλοδοξία, μεγαλομανία και εξωπραγματικότητα.

Στην περίπτωση των γεγονότων στα ΕΠΑΛ Θεσσαλονίκης είχαμε πληθώρα βίντεο που αναρτήθηκαν στην πλατφόρμα του YouTube με τίτλους όπως «Κομμουνιστές μαντράχαλοι τρώνε φάπες από μαθητές έξω από τα ΕΠΑΛ», εξυμνώντας ανοιχτά τους τραμπουκισμούς εις βάρος των μελών της ΚΝΕ, του ΚΚΕ και λοιπών αντιφασιστών.

Βρίσκοντας πάτημα σε λογικές του «καταδικάζουμε τη βία των άκρων» που κυριάρχησε, αρχικά, σε πολλά δημοφιλή ΜΜΕ, τα βίντεο κέρδισαν έδαφος στην απήχησή τους σε άτομα που έλκονται από τον αντικομμουνιστικό λόγο, ιδίως σε νεολαίους που δεν έχουν προνομιακή σχέση με τα Γράμματα και στερούνται σφαιρικής μόρφωσης.

Από την άλλη, στην περίπτωση των γεγονότων της δολοφονίας του 18χρονου Ρομά, κυριάρχησαν από την αρχή στερεότυπα περί «έμφυτης εγκληματικότητας» στους πληθυσμούς Ρομά, αλλά και έλλειψης όρεξης για εργασία και προσφορά στο ελληνικό Κράτος. Με πρόσχημα τη δήθεν φοροαποφυγή τους, τη δήθεν παράτυπη χορήγηση επιδομάτων σ’ αυτούς κτλ.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το εξυπνακίστικο και άκρως στερεοτυπικό gif «Πας ληξιαρχείο; Γύφτοι για δήλωση.Πας Ελληνικά Ταχυδρομεία; Γύφτοι για επίδομα. Πας Νοσοκομείο; Γύφτοι για περίθαλψη. Πας Εφορία,Δημόσια Ταμεία, ΔΕΗ, κτλ; Κανένας γύφτος!!!». Τουτέστιν, οι «τεμπέληδες και χαραμοφάηδες γύφτοι ζητάνε και τα ρέστα από πάνω», ούτε κουβέντα για γκετοποίηση και κοινωνικό αποκλεισμό.

Στην περίπτωση, τώρα, του αντιεμβολιαστικού «κινήματος», χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η ανάρτηση στο facebook ενός μέλους του “κινήματος” που βάλλει ευθέως κατά, του παγκοσμίας εμβέλειας διανοητή, Νόαμ Τσόμσκι και το οποίο αναπαράχθηκε, τάχιστα, από τους οπαδούς του στα social media.

Η ανάρτηση έχει ως εξής: «Ο ΑριστεροΦιλελέμπουρας 92χρονος φιλόσοφος Νόαμ Τσόμσκι, μας λέει ότι οι ανεμβολίαστοι πρέπει να απομονωθούν από την κοινωνία και πως η εύρεση τροφής για επιβίωση είναι “δικό τους πρόβλημα” (…) Απίστευτη κατάντια.(…) Ντροπή να λέγονται αυτά, η πανδημία έχει σαλέψει πολλά μυαλά, έχει κάνει απάνθρωπους πολλούς». Σημειωτέον, ο «κινηματίας» εδέησε να βάλει τόνο, σε ολόκληρο το λογύδριο, μόνο στη λέξη «κήρρυτε», μάλλον λόγω… συναισθηματικής φόρτισης. Για τις εβδομαδιαίες εκατόμβες των νεκρών ανεμβολίαστων,φυσικά, ούτε λέξη.

Αναφορικά, με την «ενθύμηση» του μυθικού και «ηρωικού» παρελθόντος, πληθώρα βίντεο κυκλοφορούν στο YouTube μετά και το «ξεπούλημα της Μακεδονίας», με πομπώδεις και βαρύγδουπους τίτλους όπως «ΠΟΤΕ ΣΦΡΑΓΙΣΕ ΤΟ ΜΕΓΑΣ Ο ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ- Ε ΔΕΝ ΓΙΝΟΝΤΑΙ ΑΥΤΑ!! ΤΙ ΠΗΓΕ ΚΙ ΕΚΑΝΕ!».

Βίντεο, τα οποία συνοδεύονται από δραματοποιημένες αφηγήσεις- εθνικιστικά παραληρήματα περί «των πιο επικών σκηνών μάχης που έχουν λάβει χώρα στην ιστορία της Ανθρωπότητας» και του «μεγαλείου της δύναμης του Μεγάλου Αλεξάνδρου». Ενδεικτικά και τα σχόλια από κάτω, όπως το «ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ!!! Γι΄ αυτό μας θάβουν την ιστορία μας για να ξεχάσουμε ότι είμαστε Λιοντάρια και να γίνουμε γατάκια. Αντισταθείτε!». Το συγκεκριμένο βίντεο -όσο και αν φαντάζει γκροτέσκο- μέσα σε λιγότερο από εικοσιτέσσερις ώρες ξεπέρασε τις τριάντα χιλιάδες παρακολουθήσεις!

Να, λοιπόν, πώς συνδυάζεται στην κοινωνία μας, η ανάδειξη του «θρυλικού» παρελθόντος με τη θυματοποίηση των εθνικιστικών-ξενοφοβικών κύκλων και των βίαιων συμμοριών τους.. Είναι αλήθεια ότι η εργαλειοποίηση της Αρχαίας Ελλάδας μέσω μιας ανιστορικής και «αντι-βαρβαρικής» αφήγησης, από τους «ντελάληδες» του εγχώριου εθνολαϊκισμού, βρίσκει ευήκοα ώτα σε περιθωριοποιημένους ανθρώπους που αποζητούν, απεγνωσμένα, μία ταυτότητα αδιαφιλονίκητου θριαμβευτή και κυρίαρχου.

Από τα παραπάνω παραδείγματα καταδεικνύεται ότι ο κίνδυνος του εκφασισμού ενός μεγάλου κομματιού της ελληνικής κοινωνίας είναι υπαρκτός, ιδίως από την στιγμή που διαδίδεται κατά βάση διαδικτυακά και ακόμα πιο ειδικά, μέσω των social media.

Ας μην διαφεύγει της προσοχής μας ότι ένα, ολοένα και ευρύτερο, ποσοστό εφήβων και νέων -έως 35 χρονών- ενημερώνεται, αποκλειστικά, από τα social.
Επιπρόσθετα, ας μην λησμονάμε ότι από τους οκτώ συλληφθέντες για τα γεγονότα στα ΕΠΑΛ, οι πέντε ήταν ηλικίας από 15-21, μερικοί εκ των οποίων δε ήταν οργανωμένοι και σε οπαδικό σύνδεσμο μεγάλης ομάδας της πόλης.

Σχεδόν σε όλες τις ομάδες που διεκδικούν τίτλους και διακρίσεις υφίστανται σύνδεσμοι εθνικιστικών έως νεοναζιστικών αποχρώσεων, αφού σε αυτούς δεν υπάρχει χώρος για άλλη προτίμηση ομάδας αλλά και για άλλες προτιμήσεις, γενικά. Συνολικά, οι «άλλοι» αντιμετωπίζονται ως θανάσιμοι εχθροί και μόνο αυτοί, οι ίδιοι μονοπολούν το δίκιο και την τιμή, προστατεύοντας εσαεί τα «ιερά» λάβαρα της ομάδας από τις “ληστρικές” επιθέσεις-επιδρομές αντίπαλων οπαδών, ενίοτε και με κίνδυνο τη σωματική τους ακεραιότητα.

Και μέσα σε όλα αυτά, οφείλουμε να προσθέσουμε και την παραδοσιακή πατριαρχική δομή της νεοελληνικής κοινωνίας, που ακόμα συντηρείται σε πολλά νοικοκυριά αλλά και αναπαράγεται, έστω υποσυνείδητα, από τις νέες γενιές. Εξάλλου, πώς αλλιώς μπορεί να εξηγηθεί η τελευταία θέση της χώρας μας εντός Ε.Ε., σε θέματα ισότητας μεταξύ ανδρών- γυναικών, με την ισχνή «βαθμολογία» 52,2%; Αδιάψευστος μάρτυρας, η πληθώρα γυναικοκτονιών εντός του 2021.

Διαχρονικά όταν οι φαλλοκράτες άνδρες ένιωθαν ότι απολλύουν τον κατεστημένο έλεγχο πάνω στα γυναικεία σώματα- αντικείμενα, συχνά αντιδρούσαν ακραία έως και εγκληματικά, γιατί ένιωθαν, αδυσώπητη, την οδύνη της απώλειας και το συνεπαγόμενο πένθος, τους κατέτρωγε καθημερινά, επιζητώντας εκδίκηση με κάθε τρόπο. Βέβαια, η τοξική αρρενωπότητα αναπαράγεται, καθημερινά και με πιο «κομψές» και ύπουλες πρακτικές.

Last but not least, ο φαντασιακός «κίνδυνος εξισλαμισμού της ελληνορθόδοξης, περήφανης χώρας μας με την τρισχιλιετή ιστορία» που «έχει γίνει Ελλαδιστάν και η Αθήνα Ισλαμαμπάντ». «Οι λαθρομετανάστες ισλαμοταλιμπάν μας παίρνουν τις δουλειές, μας βρωμίζουν τα πάρκα, μας κλέβουν σπίτια και αυτοκίνητα και σε λίγο θα μας βιάζουν τις γυναίκες», πιστεύουν πολλοί άνθρωποι της διπλανής μας πόρτας, ακόμα και σήμερα που το προσφυγικό- μεταναστευτικό δεν είναι σε έξαρση, τουλάχιστον όσο «φυλάμε καλά τα σύνορά μας».

Αναδείξαμε, μόνο πτυχές και μόνο ακροθιγώς, των κύριων αιτιών που δεν σχετίζονται, αποκλειστικά, με οικονομικούς αλλά και με ευρύτερους πολιτισμικούς και κοινωνικούς παράγοντες, που άπτονται της κυρίαρχης επικρατούσας κουλτούρας- ταυτότητας της χώρας μας.

Αναντίρρητα, όσο πιο ανταγωνιστική και άτεγκτη γίνεται η κατάσταση στην πατρίδα μας λόγω ακρίβειας, ανεργίας, ανασφάλειας, έλλειψης οραμάτων, υπαρκτών και ανύπαρκτων «εθνικών κινδύνων» τόσο θα θεριεύει το «τέρας» του νεοφασισμού, ιδιαίτερα σε άγουρα, νεανικά μυαλά.

Όπως περιγράφει, γλαφυρά, ο καθηγητής Jason Stanley*, «Το φασιστικό όραμα της ατομικής ελευθερίας είναι παρόμοιο με τη νεοφιλελεύθερη αντίληψη των ατομικών διαιωμάτων- είναι το δικαίωμα του ανταγωνισμού που δεν οδηγεί απαραίτητα στην επιτυχία ή ακόμη και στην επιβίωση. (..) Αν κάποιος αποδειχθεί πιο αδύναμος στην πάλη, οι απώλειές του είναι δική του ευθύνη. (…) Σε τελική ανάλυση, ο οικονομικός νεοφιλελευθερισμός είναι κοινωνικός Δαρβινισμός με βιτρίνα τα πάρτι του Μανχάταν».

*Jason Stanley είναι καθηγητής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Γέιλ,κάτοχος της έδρας Jacob Urowsky,συγγραφέας μεταξύ άλλων του Πώς λειτουργεί ο φασισμός, εκδοσεις Μεταίχμιο, 2018.