Κείμενο: Λαμπρινή Θωμά
Φωτογραφίες: Αλέξανδρος Γαστεράτος
Η Ιεριχώ Μοντίγια, διευθύντρια του Εθνικού Θεάτρου της Βενεζουέλας και ηθοποιός, μας μίλησε τη δεύτερη μέρα που είμασταν στο Καράκας. Ήρθε καβάλα στη μηχανή της, μαζί με την οκτάχρονη θυγατέρα της. Έφτασε γύρω στις πέντε το απόγευμα, ενώ ακόμη στο θέατρο γίνονταν οι πρόβες για την ανάδειξη της Μις Τουρισμός και Μίστερ Τουρισμός Βενεζουέλα 2021. Τα ψηλά, όμορφα κορίτσια, με τα δεκαπεντάποντα και τις δανδέλες, ετοιμάζονται από πολύ μικρά για αυτή την αναμέτρηση – το ανδρικό μέρος είναι καινούριο φρούτο. Είναι κορίτσια της φτωχολογιάς, της επαρχίας, που οι μητέρες τους τα ετοιμάζουν για αυτούς τους διαγωνισμούς, την έξοδο από τη φτώχεια. Η Βενεζουέλα έχει επτά τίτλους Μις Γιούνιβερς, δεύτερη παγκόσμια μετά τις ΗΠΑ των οκτώ τίτλων και του 15πλασιου πληθυσμού. Τα κορίτσια με τις τουαλέτες, τις δαντέλες, τα φτερά, τα πούπουλα, είναι κορίτσια της φτωχολογιάς, που πρέπει να μείνουν στο Καράκας περίπου ένα μήνα, για να μετέχουν στον τελικό. Μαθαίνουμε πως μία από τις μητέρες πήγε στην Ιεριχώ και παρακάλεσε να μείνει η κόρη της σε ένα από τα καμαρίνια, γιατί αλλοιώς δεν μπορούσαν να μείνουν στην πόλη, τα κόστη ήταν απαγορευτικά. Η Ιεριχώ δέχθηκε.
Η Ιεριχώ. Με το υπέροχο δυνατό της πρόσωπο, τα δουλεμένα χέρια, την αγάπη για την αρχαία ελληνική τραγωδία και τις γυναίκες ηρωίδες της, το ιθαγενές κορίτσι των μπάρριος που σήμερα διευθύνει το μεγαλύτερο θέατρο της χώρας και το μοναδικό της τσίρκο – ένα τσίρκο χωρίς ζώα, χωρίς εγκλήματα, μόνο την αποθέωση του είδους μέσα από την ντόπια παράδοση. Η Ιεριχώ που λάμπει και δεν μπορώ παρά να τη ρωτήσω πως τα κατάφερε – μπας και εξαφανίστηκε το ματσίσμο από την κουλτούρα της χώρας;
«Όντως υπάρχει ματσίσμο [ματσίλα, τοξική αρρενωπότητα] στη Λατινική Αμερική και τη Βενεζουέλα. Όλες έχουμε μεγαλώσει σε ένα, θα λέγαμε, ματσιστικό σπιτικό. Αυτό όμως, επίσης, μας βοηθά εμάς, όπως και όλες τις λατινοαμερικανές, να δώσουμε ώθηση πολύ περισσότερο σε σημαίες διεκδίκησης δικές μας, να κινητοποιηθούμε στη βάση των δικών μας διεκδικήσεων, να συνειδητοποιήσουμε ποια ήταν η εκπαίδευσή μας και να μην επαναλάβουμε τυποποιημένες συμπεριφορές και νόρμες με τις κόρες μας και τους γιους μας.
Προσωπικά προέρχομαι από μια οικογένεια Γουαγιού (Wayuu), οικογένεια αυτοχθόνων, στην οποία η γυναίκα είναι αυτή που παίρνει τις αποφάσεις και αυτή που έχει τον έλεγχο της οικογένειας. Είμαστε μια μητριαρχική κοινωνία. Εμείς είμαστε μεγαλωμένες με μητριαρχική νοοτροπία γι’ αυτό πιστεύω ότι έχω μεγάλη άνεση στα χωράφια των ανδρών».
Οι Γουαγιού, οι Γκουαχίρο. Το αίμα της. Οι σουλιώτες στις χώρες που τώρα είναι η Βενεζουέλα και η Κολομβία.
Όποτε πήγαν οι Ισπανοί να πατήσουν τη γη τους, τα βρήκαν σκούρα. Το 1701 οι υπέροχοι ρέμπελοί μου κάψανε το μοναστήρι των μισιονάριων Καπουτσίνων, το 1727 επετέθησαν στο στρατόπεδο που είχαν φτιάξει εκεί κοντά οι Ισπανοί. Το 1769, απάντησαν με φωτιά και τσεκούρι στην προσπάθεια να τους κάνουν σκλάβους: ήταν τότε που οι Ισπανοί απήγαγαν 22 άνδρες για να τους βάλουν να χτίσουν το φρούριο της Καρθαγένης. Τη 2η του Μάη του 1769, οι συμπολίτες των 22 πήρανε στο φαλάγγι τους Ισπανούς, κάψανε το ίδιο το χωριό τους, την εκκλησία κι όποιον Ισπανό ήταν μέσα, και κυνήγησαν, μέχρι να εξοντώσουν, τη δύναμη που έστειλαν οι Ισπανοί για να τους υποτάξουν. Αν ένας από μας είναι σκλάβος, είμαστε όλοι σκλάβοι. Αν ένας από μας δεν έχει σπίτι, δεν έχει κανείς μας. Οι ακατανόητοι από τους ….πολιτισμένους Ευρωπαίους Γουαγιού, «οι βάρβαροι χωρίς Θεό και Βασιληά», κατά τον κατακτητή Σότο ντε Χερέρα, έμαθαν τα όπλα του δυτικού και την τέχνη της Ιππασίας για να τον πολεμήσουν. Οι Γουαγιού λενε τους Ευρωπαίους Αλιχούνα, «αυτοί που καταστρέφουν», από τον καιρό της αποικιοκρατίας…
Η Ιεριχώ, μία από τους Γουαγιού.
Η Ιεριχώ είναι μία σκηνοθέτις και ηθοποιός που ζει και δημιουργεί κάτω από το βάρος των κυρώσεων.
«Είμαστε περιορισμένοι κατά πολλές έννοιες… Υπάρχει ένα σκληρό οικονομικό εμπάργκο, κι αυτό μας κάνει, τους καλλιτέχνες και τους δημιουργούς, να πρέπει να σπάσουμε την επιφάνεια για να μπορέσουμε να κάνουμε γνωστή τη δουλειά μας. Υπήρξε μια πολύ έντονη μετανάστευση τα τελευταία περίπου τέσσερα χρόνια και κατά σύμπτωση, η πλειοψηφία των ανθρώπων που έφυγαν δεν ήταν, θα λέγαμε, υπέρ της κυβέρνησης. Πιστεύω ό,τι γι’ αυτό σαν να δαιμονοποιήθηκε αυτό που κάνουμε εμείς εδώ στη χώρα μας. Οι έξω θεωρούν ότι εμείς που μείναμε στη χώρα είμαστε μόνο οι μέτριοι. Και αυτό προφανώς μας δυσκολεύει πολύ περισσότερο στην ανάπτυξη ή στο να βγούμε προς τα έξω, να μπορέσουμε να προβάλουμε τη δουλειά μας. Ειδικά όποιον θέλει να παραμείνει στη χώρα με ό,τι όμορφο έχουμε εδώ και με σταθερή πίστη στις δικές μας πεποιθήσεις. Αυτό έχει δυσκολέψει περισσότερο την πορεία μας. Όμως ο κόσμος που έμεινε αξίζει τόσο όσο κι ο κόσμος που έφυγε. Κι εμείς [ως καλλιτέχνες] είμαστε αντιμέτωποι όχι μόνο με τον περιορισμό [που έχει επιβληθεί] στη χώρα μας αλλά και με το γεγονός ότι πρέπει να δημιουργήσουμε νέες απόψεις μέσα και έξω και το κάνουμε με δουλειά, με δουλειά, στοργή και αγάπη. Εμείς συνεχίζουμε… συνεχίζουμε να μαχόμαστε εξίσου και για την ανεξαρτησία μας. Σίγουρα, με πολλά περισσότερα όπλα τώρα πια, είμαστε περισσότεροι όμως είναι ο ίδιος αγώνας.».
Και τα καταφέρνουν. Υποψήφια για το βραβείο καλύτερης πρωταγωνίστριας στο φεστιβάλ της Μόσχας ως η πρωταγωνίστρια της Βενεζουελάνικης ταινίας «Εσωτερική Λάμψη» των Αντρές Εδουάρδο Ροντρίγκεζ και Λουίς Αλεχάνδρο Ροντρίγκεζ, είδε – αν και λίγες μέρες μετά τη συνέντευξή μας – την ταινία να αποσπά το Χρυσό Δέντρο καλύτερης ταινίας στο ποιοτικό διεθνές φεστιβάλ της Κιμώλου. Ακόμη κι έτσι, με μόνες δυνατές συμμετοχές σε μη κεντρικά, παγκόσμιας αίγλης φεστιβάλ, η ταινία λάμπει. Κι η Ιεριχώ το ίδιο. Η Ιεριχώ που «είναι μια μείξη του κόσμου». «Είμαστε ένας λαός μιγάδων. Δηλαδή δεν είναι μόνο οι αυτόχθονες ρίζες μας αλλά και οι αφρικανικές μας ρίζες. Είμαστε μια μίξη του κόσμου και αγωνιζόμαστε και για αυτό».
Το άλλο της «παιδί», το πιο μεγάλο ηλικιακά, πριν αναλάβει το εθνικό, είναι το Τσίρκο της Βενεζουέλας.
«Δουλεύουμε με το τσίρκο εδώ και περισσότερα από είκοσι χρόνια. Το τσίρκο ήταν ένα κλάδος πολύ νέος στη χώρα μας κι εμείς χρειάστηκε να τον επανεφεύρουμε, να τον επινοήσουμε, καλύτερα. Να τον επινοήσουμε με αφετηρία αυτό που είμαστε, πολλοί νέοι επαναστάτες, πολλοί μιγάδες, πολύς κόσμος που ποτέ δεν είχε χώρο να εξελιχθεί.. Και επινοούμε, κατασκευάζουμε, παίρνοντας λιγάκι από κάθε μία από τις τέχνες στις οποίες έχουμε ασκηθεί γιατί στο τσίρκο μας υπάρχουν ηθοποιοί, χορευτές, υπάρχουν άνθρωποι του τσίρκου, υπάρχουν μουσικοί, ζωγράφοι, φωτογράφοι… Και όλοι μοιραζόμαστε ένα μόνο χώρο για να κατασκευάσουμε το δικό μας τσίρκο, το βενεζολάνικο τσίρκο, που δεν υπήρχε. Γιατί το τσίρκο [που ερχόταν στη Βενεζουέλα] πάντα ήταν ένα τσίρκο οικογενειών, από οικογένειες κολομβιανές και μεξικανικές που έφταναν στη χώρα μας. Εμείς είμαστε οι Βενεζολάνοι. Το λέμε τσίρκο μιγάδων ακριβώς γι’ αυτό. Είναι ένα τσίρκο βενεζολάνικο, ένα τσίρκο με μεγάλη επιρροή από πολλές τέχνες, κατά συνέπεια δεν ονομάζουμε τους εαυτούς μας καλλιτέχνες του τσίρκου αλλά ερμηνευτές. Μας μένουν πολλά να μάθουμε, μας μένουν πολλά να δημιουργήσουμε, μας μένουν πολλά να γράψουμε, όμως είμαστε ακόμη παιδιά, ε; – είμαστε λιγότερο από είκοσι χρονών.».
Όσο για την ταινία που πήρε το μεγάλο βραβείο στην Κίμωλο, «είναι η όγδοη ταινία που κάνω αλλά ο πρώτος πρωταγωνιστικός ρόλος. Ποτέ δεν θεώρησα τον εαυτό μου ηθοποιό, εμένα με τρομάζει να παίζω στο θέατρο, με τρομάζει να είμαι χωρίς κείμενο, δεν το μαθαίνω, με φοβίζει, μου έρχεται λιποθυμία. Και στον κινηματογράφο νιώθω κάπως λίγο πιο άνετα γιατί θα λέγαμε ότι είναι κάπως πιο κλειστό, δεν σε βλέπει πολύς κόσμος, δεν “εκτίθεσαι” τόσο. Είπαμε, δεν είμαι ηθοποιός…!». Να πάμε να δούμε την ταινία οπωσδήποτε, λέει. «Να δείτε μια ταινία που αφορά ένα θέμα καθολικό, είναι ένα θέμα πολύ ανθρώπινο μιας σχέσης αγάπης μεταξύ μιας μαμάς και μιας κόρης και αυτό μπορεί να το νιώσουν και να ταυτιστούν όχι μόνο οι βενεζολάνοι αλλά όλοι οι άνθρωποι που αγαπούν τα παιδιά τους σε όλο τον κόσμο… Πιστεύω ότι θα πάει καλά, στη Ρωσία πήγε πολύ καλά, οι κριτικοί ήταν πολύ ικανοποιημένοι μαζί μας… Εγώ συνοδεύομαι από ένα κορίτσι έξι ετών, πολύ καλή ηθοποιό, που επιπλέον είναι και μαθήτριά μου στο σχολείο του τσίρκου… Θα πάει καλά… Φυσικά θα μου άρεσε πάρα πολύ να πάω με την ταινία, να ζήσω άλλες εμπειρίες εκεί στην Ευρώπη. Βρέθηκα στην Ευρώπη στο Λονδίνο και στη Δανία φοιτώντας σε σχολές θεάτρου και εννοείται ότι μου αρέσει πολύ».
Η σχέση της με το αρχαίο ελληνικό θέατρο, και ειδικά με τις γυναίκες ηρωίδες του, είναι σχέση πολύ σημαντική στη ζωή της. Το είδα ‘ψάχνοντάς την’ πριν τη συνέντευξη, δε μπορούσα παρά να ρωτήσω. «Η επιρροή έρχεται από τη δασκάλα μου, που έχει τη δική της θεατρική ομάδα, τις “Βάκχες”. Εκεί γεννήθηκε η αγάπη μου γι’ αυτό [το αρχαίο θέατρο], από την αγάπη μου για τη δασκάλα μου και από την αγάπη μου γιά ότι αγαπά εκείνη. Και δουλέψαμε πέρυσι, πρόσφατα, την Αντιγόνη, κάναμε ένα έργο όταν εγώ ήμουν πια σκηνοθέτις. Λεγόταν “Θηλυκά, μύθοι και καφές” και είχε εννιά από τις ελληνίδες γυναίκες [ηρωίδες], τη Μήδεια, την Ιοκάστη, την Αντιγόνη, την Κλυταιμνήστρα, την Ηλέκτρα, την Ελένη, μετά συμπεριλάβαμε την Κασσάνδρα, τη Φαίδρα… Στην πρώτη εκδοχή δεν υπήρχε η Ιοκάστη και μετά τη συμπεριλάβαμε και έπειτα προσθέσαμε την Κασσάνδρα. Και τώρα, αυτή τη στιγμή, δουλεύουμε την “Κλυταιμνήστρα και το έγκλημα” ή “Το έγκλημα”, μία πρόταση για θέατρο κατ’ οίκον. Βρίσκονται στο ρεπερτόριο εδώ και πάνω από δεκαπέντε χρόνια και έχουν περάσει από αυτά σαράντα δύο από τις καλύτερες ηθοποιούς αυτής της χώρας. Με άλλα λόγια, οι Έλληνες είναι οραματιστές, είναι προφήτες, εκείνοι τα γνώριζαν όλα. Γνώριζαν όλα όσα θα μας συνέβαιναν σε όλες τις χώρες μας. Η Μήδεια, η Αντιγόνη βρίσκονται εδώ. Δηλαδή, η Αντιγόνη βρίσκεται, βρέθηκε τον περασμένο χρόνο στη Χιλή και γι’ αυτό γεννήθηκε όλο αυτό που γεννήθηκε στη Χιλή, για παράδειγμα».
Της λέω πως εμείς τα τρώμε αυτά κάπως στη μάπα στο σχολείο, κι έτσι απονευρώνονται και δεν έχουν την ίδια πολιτική σημασία. Ξέρει. «Και σε εμάς συμβαίνει το ίδιο με τους δικούς μας ήρωες και τις δικές μας ηρωίδες της Βενεζουέλας. Στο σχολείο μας διδάσκουν όλη τη ζωή του Μπολίβαρ κι εσύ φτάνεις να τον μισείς, να λες δεν θέλω να δουλέψω, να μελετήσω άλλο τον Μπολίβαρ. Αυτό όμως γίνεται επίτηδες, είναι υπολογισμένο. Πρέπει να ξανασυναντηθούμε με αυτή την αντίληψη των ηρώων μας και να μάθουμε ότι είναι τόσο δικοί μας που είμαστε αυτοί οι ίδιοι. Οπότε, αρχίζεις να ξαναερωτεύεσαι όλη σου την ιστορία και αυτή είναι η ομορφιά, να το συνειδητοποιήσεις αυτό.».-