του Θάνου Καμήλαλη

Τους τελευταίους μήνες, τα «συγχαρητήρια» της τρόικας προς την ελληνική κυβέρνηση δίνουν και παίρνουν, όπως επίσης και οι πανηγυρισμοί, ακόμα και με φιέστα, του Μεγάρου Μαξίμου. Οι δανειστές εκφράζουν συνεχώς την ικανοποίησή τους για την προσήλωση της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ στην εφαρμογή του τρίτου μνημονίου, και την ψήφιση ενός πρωτοφανούς αριθμού «μεταρρυθμίσεων» τα τελευταία τρία χρόνια (περίπου 450, όπως εκτίμησε πρόσφατα ο ευρωπαίος Επίτροπος, Πιερ Μοσκοβισί). Με βάση τα παραπάνω, η εμπλοκή στο Eurogroup και το συμβούλιο του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας την Πέμπτη ήρθε σχεδόν από το πουθενά. «Κεραυνός εν αιθρία», αν θέλουμε να χρησιμοποιήσουμε ένα δημοσιογραφικό κλισέ.

Η τέταρτη αξιολόγηση δεν ολοκληρώθηκε και η υπερδόση των 15 δισ. για το «μαξιλάρι ασφαλείας» ενόψει της εξόδου της Ελλάδας στις αγορές πάγωσε, με «βέτο» της γερμανικής κυβέρνησης στον ESM, λόγω της απόφασης της ελληνικής κυβέρνησης να αναστείλει μέχρι το τέλος του έτους την αύξηση του ΦΠΑ στα πέντε νησιά που «πλήττονται από την προσφυγική κρίση». Φυσικά, δεν πρόκειται για κάποια καταστροφική εμπλοκή (καταστροφικό άλλωστε είναι το σύνολο των πολιτικών που έχουν επιβληθεί στην Ελλάδα τα τελευταία οκτώ χρόνια). Η αξιολόγηση θα κλείσει κανονικά και η «υπερδόση», η τελευταία του τρίτου μνημονίου, θα καταβληθεί κανονικά, με μια μικρή παράταση περίπου δύο εβδομάδων, στις αρχές Αυγούστου αντί για τα μέσα Ιουλίου όπως αναμενόταν. Η ουσία είναι αλλού και το μήνυμα είναι πολιτικό και επ’ ουδενί δημοσιονομικό.

Μετά λοιπόν από τις εκατοντάδες μεταρρυθμίσεις, μετά την καταπάτηση του δημοψηφίσματος του 2015, μετά από την επιβολή στην Ελλάδα ταπεινωτικών (βλ. Υπερταμείο) και αντιδημοκρατικών, προληπτικών μέτρων (μειώσεις συντάξεων και αφορολογήτου, δύο και τρία χρόνια πριν την εφαρμογή τους), οι δανειστές πάγωσαν αξιολόγηση και δόση λόγω της μη εφαρμογής ενός μόνο προαπαιτούμενου, «αξίας» μόλις 28 εκατ. Ευρώ, παραδεχόμενοι και οι ίδιοι ότι το ποσό είναι πολύ μικρό. Η Γερμανία, που άσκησε το βέτο, επικαλείται το ενδεχόμενο της απόκλισης από τους δημοσιονομικούς στόχους, αλλά το επιχείρημα είναι ξεκάθαρα προσχηματικό και αστείο. Το πραγματικό ζήτημα είναι, ως είθισται, η απαίτηση των δανειστών για πλήρη και άνευ όρων εφαρμογή των μέτρων λιτότητας, με σχεδόν μηδαμινές δυνατότητες επαναδιαπραγμάτευσης.

Εξάλλου, η τακτική των δανειστών να παίρνουν τις αποφάσεις τελευταία στιγμή, ώστε να πιέζουν μέχρι τέλους την Ελλάδα, είναι και λίγο… συνήθεια.
Η συγκεκριμένη περίπτωση είναι ενδεικτική: Παρά τις ιδιαίτερες συνθήκες, με το πολιτικό πρόβλημα του προσφυγικού να ταλανίζει την Ε.Ε., παρά την προθυμία της Ελλάδας να δεχθεί επαναπροωθήσεις προσφύγων από τη Γερμανία για να τους στοιβάξει σε κέντρα κράτησης, παρά τη συνεχή υπέρβαση των στόχων λιτότητας που πανηγυρίζει συνεχώς η κυβέρνησης, η μόνη αλλαγή που καταφέρνει, είναι να αναστείλει μεν ένα πολύ μικρό δημοσιονομικό μέτρο, αλλά να υποχρεώνεται να βρει ισοδύναμο. Συνοπτικά, το μήνυμα είναι σαφές: Καμία χαλάρωση δεν είναι επιτρεπτή.

Θα μπορούσε κανείς εδώ να υποστηρίξει ότι αυτά τα σαδιστικά βασανιστήρια τελειώνουν τον Αύγουστο, αφού τελειώνει η Τρίτη δανειακή σύμβαση και η Ελλάδα «ανακτά ξανά τα κλειδιά της οικονομίας της», όπως τονίζει συχνά ο Αλέξης Τσίπρας. Η κατάσταση όμως δεν θα αλλάξει. Προαπαιτούμενα θα υπάρχουν και αναφέρονται συγκεκριμένα στο επικαιροποιημένο μνημόνιο της Κομισιόν (αναλυτική λίστα εδώ). Αξιολογήσεις θα υπάρχουν, τέσσερις κάθε χρόνο, ανά τρίμηνο, με το ΔΝΤ να συμμετέχει στις δύο από αυτές και τα τεχνικά κλιμάκια της τρόικας να έρχονται, όπως έχουμε συνηθίσει, ανά τακτά χρονικά διαστήματα στην Αθήνα. Και δόσεις επίσης θα υπάρχουν: Η καταβολή τμηματικά της επιστροφής των κερδών από τα ελληνικά ομόλογα και η ενεργοποίηση μεσοπρόθεσμων μέτρων για το χρέος θα είναι τα νέα «καρότα» μπροστά από το μαστίγιο, που απλώς θα χτυπάει με λιγότερη ένταση. Συν τοις άλλοις θα υπάρχει και η απειλή των αγορών. «Και τι θέλετε; Να αντιδράσουν άσχημα οι αγορές και να μπούμε σε νέο μνημόνιο;» ακούγεται ήδη να λέει μια κυβερνητική φωνή από το μέλλον.

Οι συντάξεις ως δώρο κυβερνητικής επιβίωσης

Το χθεσινό μήνυμα λοιπόν είναι ξεκάθαρα πολιτικό και είναι η προσγείωση από την σκληρή μερίδα των δανειστών στην πραγματικότητα, μετά την υπεραισιοδοξία Ελλάδας, αλλά και Κομισιόν, με πομπώδεις υποσχέσεις για την επόμενη μέρα. Για την ελληνική κυβέρνηση βέβαια, το «καψόνι» αυτό έχει μικρή σημασία. Το πραγματικά αρνητικό είναι το μήνυμα των Ευρωπαίων σχετικά με τις απόπειρες επαναδιαπραγμάτευσης των μειώσεων στις συντάξεις το 2019, ακυρώνοντας ουσιαστικά τους… χρησμούς ελπίδας που είχε δώσει ο Μοσκοβισί. «Το επόμενο στάδιο είναι σημαντικό για να χτίσει η Ελλάδα αξιοπιστία. Είναι σημαντικό να μείνει στις δεσμεύσεις της για να μην πληγεί η αξιοπιστία. Αυτό είναι το βασικό μήνυμα» τόνισε ο πρόεδρος του Eurogroup, Μάριο Σεντένο, ενώ στο ίδιο μήκος κύματος κινήθηκε και ο επικεφαλής του ESM, Κλάους Ρέγκλινγκ που ανέφερε ότι «δόθηκε κάποια δέσμευση από τις ελληνικές Αρχές. Για μένα αυτή η δέσμευση ισχύει».

Για την κυβέρνηση, το θέμα των συντάξεων είναι πλέον ζωτικής σημασίας, το μεγάλο στοίχημα που ίσως κρίνει την έκβαση των επερχόμενων εκλογών, ακόμα και την ημερομηνία τους. Σχεδόν ολόκληρο το αφήγημα της βασίζεται πλέον σε αυτό (μαζί με την προσπάθεια για μια μικρή αύξηση του κατώτατου μισθού). Από τις αρχικές, μετριοπαθείς δηλώσεις τον Μάιο ότι «δεν είναι της παρούσης» και ότι «θα το δούμε τον Οκτώβριο», λόγω της πίεσης στο Μακεδονικό και της μείωσης της κυβερνητικής πλειοψηφίας, η κυβέρνηση υποχρεώθηκε γρήγορα να αλλάξει στρατηγική. Όπως σημειώνουν πηγές του TPP το αρχικό πλάνο ήταν να «αφήνουν τη ΝΔ να καταστροφολογεί με τις συντάξεις και να επιχειρήσουν την ρελάνς το φθινόπωρο». Η πίεση όμως, άλλαξε τα σχέδια και πλέον ακόμα και ο ίδιος ο Πρωθυπουργός επιχειρεί συνεχώς να ανοίξει «παράθυρα», ακόμα και ακύρωσης των μέτρων. Μεγάλος στόχος μάλιστα του Μαξίμου, είναι να μπορέσει τον Σεπτέμβριο στη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης ο Τσίπρας, σε μια πανηγυρική ομιλία, να ανακοινώσει την αναστολή των περικοπών και ήδη έχουν υπάρξει σχετικές διαρροές σε φιλοκυβερνητικά μέσα.

Μετά το Eurogroup, η κατάσταση φαίνεται ότι δυσχεραίνει, χωρίς όμως ακόμα να ξεκαθαρίζει. Εξάλλου, όταν γίνεται καψόνι για 28 εκατ., εύλογα καταλαβαίνει κανείς τι αντιδράσεις θα συναντήσει ένα μέτρο 2 δισ. Ο πρώτος στόχος του Μαξίμου είναι η επαναδιαπραγμάτευση για τις συντάξεις να είναι πολιτική και όχι οικονομική. Δηλαδή η κυβέρνηση να πιάσει ξανά τους στόχους του πλεονάσματος το 2018 ώστε να αποδυναμωθεί το επιχείρημα της δημοσιονομικής απόκλισης και μετά να ζητήσει από τους δανειστές να την κρατήσουν στην εξουσία. Με απλά λόγια, η κυβέρνηση ψάχνει εναγωνίως ένα προεκλογικό «δώρο» από τους δανειστές – εταίρους της, το δώρο που δεν πήρε η κυβέρνηση Σαμαρά στα τέλη του 2014. Το μόνο «δώρο» που θα μπορούσε να υποστηρίξει εμπράκτως το μήνυμα ότι «βγήκαμε από τα μνημόνια», να δώσει στον ΣΥΡΙΖΑ την συσπείρωση που δεν εμφανίζει αυτήν την στιγμή στις δημοσκοπήσεις και να αλλάξει τα δεδομένα, σε μια πολύ πιθανή εκλογική αναμέτρηση αμέσως μετά, τον Μάιο.

Πολυ ωμά, το πολιτικό επιχείρημα θα είναι: «Θέλετε εμάς που τα περνάμε όλα χωρίς αντιδράσεις, ή τη Δεξιά του Μητσοτάκη με κόσμο στους δρόμους;». Και στο σενάριο που ο Μητσοτάκης κερδίζει παρά την αναστολή της περικοπής των συντάξεων, η κυβέρνησή του θα έχει ήδη δύο νάρκες μπροστά της: Μακεδονικό και τα προψηφισμένα μέτρα.

Το αν θα τα καταφέρει βέβαια, στην πράξη έχει μικροπολιτική, ψηφοθηρική, αλλά εν τέλει μικρή σημασία, καθώς στην καλύτερη περίπτωση θα πρόκειται, όπως κι αν παρουσιαστεί, για μικρή αναστολή. Με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, με άμεση επίβολή, πρόσκαιρη αναβολή ή ισοδύναμα, τα μέτρα θα εφαρμοστούν, καθώς ο μονόδρομος ήταν, είναι και παραμένει αμείλικτος. Μετά από 8 χρόνια αποτυχιών, λανθασμένων προβλέψεων, ψευδαισθήσεων και προπαγανδιστικής αισιοδοξίας, θα έπρεπε να ξέρουμε καλύτερα.