Στο ποίημα «Περιμένοντας τους Βαρβάρους» του 1898 ο έλληνας ποιητής Κωνσταντίνος Καβάφης περιγράφει μια πολιτεία που εφευρίσκει ή διογκώνει μυστηριώδεις απειλές από το εξωτερικό για να ενισχύσει τις απαρχαιωμένες δομές εξουσίας της. 

Είτε αφορά την τρομοκρατία, τη μετανάστευση, τον εγχώριο πολιτικό εξτρεμισμό, την ενότητα της ευρωζώνης, την ανεργία, την ελλιπή οικονομική ανάπτυξη ή ακόμα και την στρατιωτική άμυνα της Ευρώπης, οι εθνικές κυβερνήσεις και τα όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις Βρυξέλλες φαίνεται πως δεν μπορούν να σταθούν στο ύψος των πολυάριθμων προκλήσεων που εμφανίζονται από κάθε κατεύθυνση, επισημαίνουν οι FT.

Αυτό πρέπει να ανησυχεί όχι μόνο τους Ευρωπαίους αλλά και τους φίλους τους στην Αμερική και στην Ασία.

Βαθιά νόσος

Η νόσος πηγαίνει πολύ πιο μακριά και βαθιά από την ΕΕ, η οποία δεν έχει την ευθύνη για ό,τι συμβαίνει ή δεν συμβαίνει στην Ευρώπη.

Είναι κατά ένα μέρος ζήτημα της πτώσης της Ευρώπης σε παγκόσμια επίπεδο, που καθιστά δύσκολη την διαχείριση προβλημάτων ακόμα και στη δική της γειτονιά.

Είναι επίσης ζήτημα πολιτικής, οικονομικής, πολιτικής και τεχνολογικής αλλαγής στις δυτικές κοινωνίες συνολικά. Οι αλλαγές αυτές διαταράσσουν καθιερωμένες μορφές ζωής, υπονομεύουν την εμπιστοσύνη μεταξύ των πολιτών για τις κυβερνήσεις τους και αποδυναμώνουν την δυνατότητα των τελευταίων να δράσουν αποφασιστικά.

Σε κάθε περίπτωση, η ΕΕ είναι το επίκεντρο της ανησυχίας. Η ανεπαρκής αντίδραση της στις διαδοχικές κρίσεις που ξέσπασαν έχουν δημιουργήσει την εντύπωση πως παρά το γεγονός πως είναι μια ομάδα εύπορων δημοκρατιών, με 28 κράτη μέλη και πάνω από 500.000 κατοίκους, η ΕΕ είναι καταδικασμένη να είναι πάντα κάτι λιγότερο από το σύνολο των μερών της.

Ωραία λόγια… 

Οι εκκλήσεις από πολιτικούς ηγέτες για πιο αποτελεσματική και ενοποιημένη ΕΕ – και ήταν πολλές το 2015 – αποδεικνύονται συχνά απλά ωραία λόγια χωρίς πρόθεση να γίνουν πράξη.

Οι θλιβερές προσπάθειες της ΕΕ για αμυντική συνεργασία δείχνουν πολύ παραστατικά το πρόβλημα. Ο ίδιος ο Ζαν Κλωντ Γιούνκερ, ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, δήλωσε τον Οκτώβριο: «Μια ορδή από κότες είναι ένας σχηματισμός μάχης σώμα με σώμα, αν συγκριθεί με την εξωτερική πολιτική και την πολιτική ασφάλειας της ΕΕ».


…προσωρινές λύσεις

Αυτό δεν σημαίνει πως η ΕΕ βρίσκεται στα πρόθυρα της κατάρρευσης. Όπως έδειξαν κατά τη διάρκεια της κρίσης της ευρωζώνης και όπως δείχνουν και τώρα στη μεταναστευτική και προσφυγική κρίση, οι ηγέτες της Ευρώπης έχουν προσπαθήσει και δοκιμάσει μέθοδο για την αντιμετώπιση έκτακτων προβλημάτων.

Βρίσκουν λύσεις που είναι προσωρινές, ελάχιστα ικανοποιητικές και οι οποίες έχουν σχεδιαστεί κυρίως για να κρατήσουν ζωντανή την ΕΕ.


Οι πανάκριβες διασώσεις

Στο πνεύμα αυτό, οργάνωσαν τρεις πανάκριβες διασώσεις για την Ελλάδα, αλλά αρνήθηκαν να πιάσουν τον ταύρο από τα κέρατα και να προχωρήσουν σε ουσιαστική διαγραφή του ελληνικού χρέους.

Δημιούργησαν μια ατελή τραπεζική ένωση, η οποία έχει κοινή εποπτεία και κοινό μηχανισμό εκκαθάρισης προβληματικών τραπεζών, αλλά δεν έχει κοινή εγγύηση καταθέσεων. Και στις δύο περιπτώσεις, το εμπόδιο είναι οι πιέσεις από τις εθνικές κυβερνήσεις και ειδικά την Γερμανία.


Κατακερματισμένη Σένγκεν

Όπως η κρίση της ευρωζώνης χώρισε την νομισματική ένωση σε Βόρειους και Νότιους Ευρωπαίους, η προσφυγική κρίση χωρίζει την ΕΕ ανάμεσα στα παλαιότερα ευρωπαϊκά κράτη μέλη και στα νεότερα από το κεντρικό και ανατολικό τμήμα της.

Το σύστημα Σένγκεν για ελεύθερη μετακίνηση εντός των εσωτερικών ευρωπαϊκών συνόρων, το θεμέλιο της ευρωπαϊκής ενοποίησης, έχει ήδη κατακερματιστεί. Για να μην υψωθούν ξανά τα εμπόδια που χώριζαν τις δύο πλευρές της Ευρώπης πριν το 1989, είναι σημαντικό οι χώρες της Δυτικής Ευρώπης να αντισταθούν στον πειρασμό να φανταστούν πως θα ήταν καλύτερα σε μια ένωση 15 ή λιγότερων μελών, όπως στην εποχή του Ψυχρού Πολέμου.

Για να αποτραπεί η πλήρης διάλυση του Σένγκεν, η ΕΕ εναποθέτει τις ελπίδες της και 3 δισ. ευρώ στην Τουρκία, για να συγκρατήσει το κύμα των εισερχόμενων προσφύγων και μεταναστών από την Μέση Ανατολή, την Βόρειο Αφρική και πιο πέρα. Η ΕΕ προτείνει επίσης τη δημιουργία ισχυρής συνοριοφυλακής και ακτοφυλακής.


Ακροδεξιός λαϊκισμός

Το πιο σοβαρό ερώτημα για την ΕΕ το 2016 θα είναι ποιες συνέπειες θα προκύψουν αν κανένα από τα μέτρα αυτά δεν αποδειχθεί αποτελεσματικό και αν μια ευρωπαϊκή πόλη αντιμετωπίσει τρομοκρατική επίθεση όπως αυτή στο Παρίσι στις 13 Νοεμβρίου.

Ένας σχετιζόμενος κίνδυνος είναι, παρά την επιτυχία των παραδοσιακών δημοκρατικών κομμάτων να νικήσουν το Εθνικό μέτωπο στις περιφερειακές εκλογές στην Γαλλία στις 13 Δεκεμβρίου, οι ακροδεξιοί λαϊκιστές να πλησιάσουν ακόμα περισσότερο στην εξουσία.

Αλλά πιο ύπουλη απειλή για την δημοκρατία προέρχεται από την προθυμία αξιοσέβαστων κεντροδεξιών Ευρωπαίων πολιτικών να δανειστούν την ρητορική και τις πολιτικές των άκρων. Η πρακτική αυτή διαβρώνει τον δημόσιο διάλογο υποσχόμενη εύκολες λύσεις σε πολύπλοκα προβλήματα.

Παρακμή και γραφειοκρατικές ελίτ

Μετά την ίδρυσή της το 1957 με τη Συνθήκη της Ρώμης, η ΕΕ φαίνεται να είναι τους επόμενους 12 με 24 μήνες πιο ευάλωτη από κάθε άλλη φορά σε μια σειρά από επικίνδυνα χτυπήματα και αναταράξεις.

Όλα είναι δυνητικά μοιραία για την ενότητα της ΕΕ – όχι λιγότερο το δημοψήφισμα της Βρετανίας για το αν θα μείνει στην ένωση – άλλα όχι αναγκαστικά και για την επιβίωσή της.

Όπως και το φανταστικό κράτος του Καβάφη ή όπως η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, που άντεξε για 1.000 χρόνια προτού την βγάλει από τη δυστυχία της ο Ναπολέοντας το 1806, η ΕΕ μπορεί να μην διαλυθεί, αλλά να κυλήσει σε παρακμή, με τις πολιτικές και γραφειοκρατικές ελίτ να συνεχίζουν να παρακολουθούν τις πρακτικές μιας ομοσπονδίας χωρίς εξουσία και σημασία. Δεν είναι ένα αποτέλεσμα το οποίο θα ήθελε οποιοσδήποτε Ευρωπαίος με κοινό νου. Αλλά δεν είναι πλέον αδιανόητο, καταλήγουν οι FT.